شب یمانی

زاج ،شب یمانی، زاک سفید
زاج شفاف است و اگر بریان شود سفید رنگ میشود.مقدار خوراک ۲تا۴رتی (هر رتی۱۲۱میلیگرم) ۳گرم آن قی آور است.
مزاج: عضلانی اعصابی
افعال و اثرات:محرک قلب، محلل مغز و مسکن کبد است. باعث افزایش سودا و غلظت خون میشود.
خواص:مسکن درد، محلل اورام، مقوی معده، منفث بلغم، نافع هیضه، قابض، مجفف، حابس خون، دافع تب مالاریا، مندمل و اکّال است.
فواید:زاج چونکه مزاج خشک سرد دارد برای سرفه های بلغمی و سوزش چشم بسیار مفید است. هنگامی رطوبات زیادی از چشم خارج شود و بیرون چشم به شکل چرک جمع شوند شستن چشم با محلول آب آن مفید است.
زاج کبد را به تسکین در آورده و باعث رفع سوزش کبد وغدد میشود.بهمین خاطر است که برای درمان سوزاک و زخم کلیه ومثانه استفاده میشود.زاج دافع تعفن است و زخمهای چرکین و زخم بستر را درمان میکند.اگر بعلت تحریک اعصابی دندانها شل شده و تکان بخورند غرغره محلول آن بسیار مفید است.چونکه خارج شدن رحم و انتهای راست روده از مقعد بعلت تحریک غدی است استفاده از زاج باعث این مشکل میشود.
استفاده از محلول زاج باعث قطع خونریزی شدید رحم میشود در چنین مواردی پزشکان پریشان شده رحم را خارج میکنند وبیمار برای همیشه از سلامتی محروم می ماند، شیاف زاج و مصرف خوراکی باعث قطع خونریزی در چنین مواقعی میشود.
به علت داشتن خاصیت محلل در ضرب دیدگی و کوفتگیها اگر با شیر مصرف شود مفید است.زاج دافع تب دق و تبهای نوبتی است ولی برای بدست آوردن نتیجه حتماً باید مسهلی هم با آن تجویز شود.زاج تأثیر قوی در ترمیم و درمان زخمها دارد.
زاج قاطع ومخرج بلغم است بهمین علت امراض بلغمی سینه را درمان میکند.
هنگامی که به علت تحریک اعصابی وغلبه بلغم عضلات ضعیف شده باشند و وضع حمل مشکل شود مصرف خوراکی آن وشستشوی واژن با محلول باعث اخراج جنین میشود.
نکته:در کتب مفردات مزاج زاج گرم خشک نوشته شده ولی در افعال واثرات آن هیچ جا دیده نشده که مصرف آن برای رفع علایم صفراوی مضر است.وثانیاً با وجود قبول داشتن مزاج گرم وخشک کسی نگفته که مولد صفرا است.بلکه همه اذعان داشته اند که در رفع علایم بلغمی مفید است که این خود دلیلی بر عضلانی اعصابی بودن آن است.دلیل دیگر اینکه زاج در جریان خون وسوزاک مفید نوشته شده است که در درمان اینها ادویه گرم خشک قطعاً مفید نیستند.برای اینکه برای رفع سوزش عضویی دو راه وجود دارد۱-عضو به تحلیل در آورده شود تا بیماری برای همیشه از بین برود۲- مقام سوزش به تسکین درآورده شود.وچون سوزاک سوزشی غدی است برای به تحلیل درآوردن لازم است از ادویه ترگرم یا ترسرد استفاده شود.زاج و ادویه ای که کبد وغدد را به تسکین درمی آورند چون در درمان سوزاک مفید هستند لهذا مجبور به قبول مزاج سردخشک برای زاج هستیم.
نکته دیگر:جریان خون نیز در دو حالت قطع میشود۱- بعلت تحلیل عضلات ۲- به علت تسکین عضلات ویک حالت سوم نیز وجود دارد که به صورت موقتی جریان خون را بند می آورد و آن صورت رادع است.زاج هیچ علامتی مبنی بر داشتن مزاج ترگرم یا تر سرد ندارد اگر داشت باید رطوبات بلغمی را افزایش میداد و زکام وسرفه های بلغمی را درمان نمی کرد.پس نمی توان آن را دارای مزاج اعصابی دانست لهذا مجبور به قبول داشتن مزاج خشک برای زاج هستیم که بصورت عملی ثابت میشود.دراینجا حالت سوم باقی می ماند که رادع است وچون ادویه رادع عضلانی اعصابی هستند زاج رادع است ومزاج خشک سرد دارد نه گرم خشک.زاج در فارماکوپیای قانون اعضای مفرد در ادویه عضلانی اعصابی شامل است.
نسخه معین حمل:۳گرم زاج بریان بعد از فراغت از حیض معین حمل است. مصرف آن تا سه روز کافی است.