سفیداب شیخ

سفید آب شیخ (سفیداب سرب) (White Lead= Flake White, Cremnitz White)- این رنگدانه از دوره باستان تا قرن 19 میلادی مورد استفاده بوده و پلینی و ویتروویوس روش تهیه آن را از ورقه‌های فلزی سربی و سرکه شرح داده‌اند (McBride, 2002). کربنات سرب به صورت ماده معدنی موسوم به سروسیت در طبیعت یافت می‌شود ولی هیچ گاه به عنوان منبع تهیه رنگدانه سفید حائز اهمیت نبوده است و سفیدآب شیخ جزء اولین رنگدانه‌هایی است که به صورت مصنوعی تهیه شده است. چندین دستور از دوران قرون وسطی وجود دارد که طرز تهیه این رنگدانه را شرح داده اند که با روش‌های امروزی که بیشتر روش هلندی یا خمره‌ای هستند، متفاوت است. در این روش ورقه‌های پیچ خورده فلز سرب حدود سه ماه در خمره‌های سفالی که در زیر آنان اسید استیک رقیق ریخته شده است قرار می‌گیرند و روی آنان با مازوی دباغی پوشش داده می‌شود تا آن‌ها را عمل آورده و جداسازی نمایند. پس از بستن در خمره‌ها، واکنش توامان بخار اسید استیک، حرارت و دی اکسید کربن حاصل از تاثیر خورنده‌ مازو، اکسیژن هوا و بخار آب به تدریج فلز سرب را به کربنات قلیایی سرب تبدیل می‌کند. بنابراین فرمول شیمیایی این رنگدانه که مهمترین رنگدانه سرب و دارای ترکیبات قلیایی سرب است، 2PbCO3.Pb(OH)2 می‌باشد که معمولا حاوی 70 درصد کربنات سرب و 30 درصد هیدرات سرب است. این رنگدانه به صورت خمیری حاوی 9 تا 10 درصد روغن بزرک در بازار عرضه می‌شود که البته ماده‌ای سمی است. این رنگدانه بسیار ریز دانه و در عین حال کاملا بلوری است که با توجه به بالا بودن شکست مضاعف، قابل شناسایی می‌باشد و ضریب شکست بالایی دارد. این رنگدانه در روغن بزرک لایه رنگ بادوام، یکدست، سخت و غیرقابل نفوذ را تشکیل می‌دهد که ناشی از هیدروکسید سربی (Pb(OH)2) است که در ترکیب این رنگدانه وجود دارد و با روغن بزرک تشکیل صابون سرب را می‌دهد. از طرفی این رنگدانه در بست روغنی، ترک نمی‌خورد و سطح مطلوبی برای رنگ آمیزی مجدد در اختیار قرار می‌دهد. از جمله معایب این رنگدانه، سیاه شدن و تیره شدن آن در تماس با رنگدانه‌های سولفیدی یا سولفید هیدروژن است که موجب تشکیل سولفید سرب سیاه می‌شود. البته اگر این لایه رنگ به کمک لایه جلا یا روغن محافظت شود، سرعت واکنش خیلی کند می‌گردد. حرارت نیز باعث تغییر رنگ این رنگدانه به زردی می‌شود که به دلیل تشکیل ماسکویت منواکسید سرب (PbO) است و با ادامه حرارت تبدیل به لیتارژ و حتی با اکسایش بیشتر تشکیل قرمز سرنج را بدهد. این رنگدانه در اسیدهای رقیق و اسید استیک به راحتی حل شده و گاز دی اکسید کربن را آزاد می‌کند. به دلیل عدد اتمی بالای سرب در پرتو نگاری جذب بالایی دارد و به راحتی شناسایی می‌شود. اگرچه این رنگدانه در آبرنگ وتمپرا هم استفاده می‌شود اما در بست های روغنی رضایتمند تر بوده است و در نقاشی های رنگ و روغن نیز سفید تیتانیوم رقیب جدی آن بوده است. نام دیگر این رنگدانه، سفیداب شکری (Flake White) است و گونه دیگری از این رنگدانه به سفیداب کرمنیتز (Cremnitz) موسوم است که سفیدتر، بلوری و متراکم‌تر است (جتتنز و استات، 1378، 180).