حقوق بشر

حقوق بشر «human rights »[1] در سطوح ملی و بین المللی، متوجه حمایت از افراد بشر در مقابل رنجها و مشقات ساخته دست انسانها و موانع قابل اجتنابی است که از طریق اعمال محرومیت، بهره‌کشی، اختناق، ‌آزار و اذیت کلیه اشکال سوء رفتار توسط گروه‌های سازمان یافته و قدرتمندی از انسانها بوجود ‌آمده‌است.[2]

مجموعه قواعد حقوق بشری شاخه‌ای از حقوق بین الملل عمومی است که به منظور حمایت از حیات، سلامت و کرامت افراد، البته در شرایط متفاوت ایجاد شده است.[3] مجموعه ای از اصول و قواعدی است که بر مبنای آنان افراد یا گروهها صرفا به دلیل انسان بودن از استانداردهای رفتاری خاص برخوردار گشته یا از اختیاراتی بهره مند می‌گردند.[4]

این باور جهان شمول وجود دارد که انسانها دارای حقوق هستند، هرچند که این جهان شمولی بر مقوله ای تعریف و تشریح این حقوق – پراکندگی وسیع و گسترده دچار می‌گردد. تمایزات تاریخ، تفاوتهای فرهنگی، تعارضات اقتصادی، تنشهای سیاسی غیر همگون و بنیان‌های فلسفی نامتقارن منجر به این گشته اند که نتوان از یک واژه نامه یکسان در حیطه حقوق بشر استفاده کرد.[5]

هنجارهای بین المللی از جمله هنجارهای حقوق بشر بیش از هر چیزی نماینده تفوق غرب در صحنه جهانی است.[6]

در مفهوم حقوق بشر تعریف واحدی ارائه نشده و توافقی در این مورد وجود ندارد، به بیان کلی حقوق بشر، حقوق بنیادین و انتقال ناپذیر است که برای حیات نوع بشر اساسی تلقی می‌شود‌، یعنی مجموعه‌ای از ارزشها، مفاهیم،‌ اسناد و سازوکارها است که موضوعشان حمایت از مقام و منزلت و کرامت انسانی‌است.[7] هدف و غایت حقوق بشر تضمین حقوق اساسی افراد بوده و حقوق بشر به دنبال اعطاء حقوق مشخص افراد می‌باشد[8] و منظور از حقوق اساسی افراد، ‌همان حقوق و آزادیهای فردی است که عبارتند از: حکومت قانون- عادلانه- و آزادی بیان و اجتماعات و مصونیت جان و مال و آزادیهای ویژه ای چون حقوق اقتصادی ، مصونیت از تبعیض و حقوق بیگانگان با تمام زیرشاخه ها و چارچوبهای منطقی اجرای وجود ضمانت اجرای آنهاست.[9]

حقوق بشر بارها تعریف و باز تعریف شده است و در هر دوره، مکتب و صاحبنظری از منظر خود به این موضوع نگریسته است و چارچوب آنرا تبیین کرده است. اگرچه برخی صاحبنظران، حقوق بشر فعلی را «حاصل تفوق و نفوذ فلسفه و اندیشه‌های غربی» در این زمینه می دانند[10] ولی باید اذعان نمود که رشد و شکوفایی چنین اندیشه‌هایی از بنیادهای فرهنگی سایر ملل، مذاهب و مکاتب بهره برده است، به همین دلیل است که اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب 51 عضو سازمان ملل با فرهنگها و نظرات گوناگون است و دو میثاق بین المللی حقوق بشر و پروتکلهای اختیاری حقوق مدنی و سیاسی با اعتقادات ادیان و مکاتب تا حدود زیادی همخوانی و همراهی دارد[11]به همین دلیل با قاطعیت می‌توان گفت: «حقوق بشر امروزی تلفیقی از اعتقادات و ارزشهای مربوط به نوع بشر از گذشته تا به امروز است».

این حقوق بشر همان مفهومی است که مرزها را در نوردیده و سخن از جهان شمولی«universality» آن است که از قواعد بنیادین حقوق بشر«noyau dur» به مانند قواعد آمره «jus cogens» یاد می‌کنند[12] و تخطی از آن موجب مسئولیت دولتها از توصیه و پرداخت غرامت تا اقدام نظامی می گردد.

پس از اعلامیه جهانی حقوق بشر، نظامهای متعددی برای صیانت و اجرای هر چه بهتر حقوق بشر تدوین گردیده، کنوانسیون اروپایی حقوق بشر«4 نوامبر 1950» منشور سازمان کشورهای آمریکایی«سال 1948» که به اختصار به مسأله حقوق بشر پرداخته شده و منشور آفریقایی حقوق بشر«ژوئن 1981» [13] نمونه های بارزی از این دست می‌باشند.

با تمامی تعاریف گوناگونی که از حقوق بشر وجود دارد و با بیان اختلافاتی که در تبیین آن رفت‌، تعریف مورد نظر محقق، با جمعبندی از این تعاریف ارائه می‌شود:‌« حقوق بشر، به کلیه اسناد مصوب سازمان ملل راجع به حقوق بشر اعم از منشور حقوق بشر گفته می شود که از مجاری قطعنامه‌های شورای امنیت و مجمع عمومی و آرای دیوان بین المللی دادگستری و سایر ساز و کارهای مبتنی بر منشور و معاهدات صیانت شده و به اجرا گذارده می شود.»





--------------------------------------------------------------------------------

[1] کتاب فرهنگ حقوق بین الملل، دکتر بهمن آقایی

[2] «کتاب فرهنگ حقوق بشر، ‌دکتر بهمن آقایی،‌ص 3»

[3] «برگزیده ای از کتاب حمایت از حیات، دبیرخانه کمیته ملی حقوق بشر دوستانه سال 83، ص 17 و نظام ب حقوق بشر»

[4] .«همان منبع،‌ص 20»

[5] .«کتاب مفاهیم کلیدی حقوق بشر مقاله دکتر حسین دهشیار، ص 87»



[6] «همان منبع، ص88»

[7] « کتاب مفاهیم کلیدی حقوق بشر ب ، ص 192»

[8] مجموعه مقالات همایش نهضتهای ب صلیب سرخ و هلال احمر و حقوق بشر دوستانه، مقاله تعامل ح بشر و ح بشر دوستانه سادات میدانی، ص 232»

[9] کتاب حقوق اساسی دکتر جعفر بوشهری

[10] «حقوق بشر در جهانی نامتحدص 227»

[11] «برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به کتاب سیر تحول حقوق بشر و بررسی تطبیقی آن با حقوق بشر در اسلام»

[12]«کتاب مفاهیم کلیدی حقوق بشر بین المللی مقاله جهان شمولی قواعد حقوق بشر دکتر مهدی ذاکریان، ص 22»

[13] برای مطالعه بیشتر به کتاب نظام بین المللی حقوق بشر بین المللی تالیف دکتر حسین مهرپرور مراجعه نمائید.

نوشته شده توسط محمود باقری