تاج الملوک

تاج الملوک [ جُل ْ م ُ ] (ع اِ مرکب ) اقونیطون مأخوذ از یونانی داروئی مخدر و مسکن که یک قسم آنرا باغبانهای تهران گل تاج الملوک گویند. (فرهنگ نفیسی تألیف مرحوم ناظم الاطباء). اقونیطون از دسته ٔ خربقی ها ازتیره ٔ آلاله ها، دارای گلهای نامنظم که از پنج گلبرگ آن سه عدد بسیار کوچک و دو عدد بسیار بزرگ شده و برگشته است . در ریشه های ضخیم آن ماده ٔ سمی «آکونی تین » یافت شود. (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ج 1 ص 153 بنقل از کتاب گیاه شناسی گل و گلاب ) اکونی تین ، عصاره ای است الکولوئیدی (شبه قلیائی ) که از ریشه ٔ اقونیطون می گیرند و در طب مستعمل است و سم خطرناکی است . «اکونیت » گیاهی است از خانواده ٔ «آلاله ها» با ساقه های بلند و برگهای سبز تند و گلهایی برنگ آبی تیره . اقونیطن . بیونانی خانق النمر است (تحفه ٔ حکیم مؤمن ص 16). و رجوع به خانق النمر شود.نامهای دیگر: پوها، اکونی تو، آکونیت، نایل لوس، بیش، هلاهل، گرگ کش، اجل گیاهی، موش بیثا. رحیمی گل سفیدی، مهدی، گیاهان داروئی زاگرس بختیاری، چ. نخست، 1387.
نام علمی: Aconitum carmichaelii ,Arendsii
خانواده: Ranunculaceae
گیاه دایمی و افراشته که ریشه آن غده ای است. برگها سبز تیره، دارای تقسیمات عمیق، گلها به رنگ آبی تیره در فصل پاییز روی گل آذین های سنبله ظاهر می شوند. حداکثر بلندی ۱۵۰ و گستردگی آن به ۳۰ سانتیمتر می رسد.
جهت کاشت در ردیف پشتی حاشیه های گلکاری مناسب است.
نیازها: مکان آفتابی و یا سایه، خاک حاصلخیز که دارای زهکش خوب باشد. فاصله ۳۰ سانتیمتر برای کاشت بین دو بوته مناسب است. حداقل دمای قابل تحمل آن ۱۵- درجه سانتیگراد است.
ازدیاد: از طریق تقسیم گیاه هر دو یا سه سال یکبار در فصل پاییز پس از پایان گلدهی امکان پذیر است. هنگام تقسیم تنها غده های بزرگتر را جدا نموده و مجددا می کارند.
شرح گیاه
گیاهی است چند ساله علفی، پایا و به ارتفاع 50 تا 150 سانتی متر که به حالت خودرو در نقاط مرطوب و سایه دار نواحی کوهستانی تا ارتفاع 2500 متری می روید و امروزه به منظور استفاده های خاص یا زینتی پرورش داده می شود. آکونیت ریشه متورم ضخیم ، گوشتدار و ساقه ای پوشیده از برگهای بی کرک و به رنگ سبز تیره در سطح فوقانی پهنک دارد. پهنک برگ آن دارای بریدگیهای متعدد و عمیق است. گلهای درشت و زیبای آن به رنگ آبی گاهی ارغوانی یا سفید، نامنظم و مجتمع به صورت خوشه دراز است از مشخصات آقونیطون آنست که در ناحیه یقه یعنی قسمت بالای ریشه گیاه پس از ظاهر شدن ساقه بر دار، معمولاً یک یا دو جوانه جانبی پدید می آید. این جوانه ها پس از آنکه چند سانتی متر از یکدیگر فاصله پیدا کردند خمیدگی حاصل نموده در داخل خاک فرو می روند و بر اثر رشد و نمو تدریجی به ریشه ای متورم تبدیل می شوند به نحوی که در همان اواخر سال اول گیاه دارای 2 تا 3 غده متورم که یکی از آنها غده اصلی و مادر است می گردد پس از خاتمه گل دادن غده های کوچک مذکور در این زمان از نظر رنگ و حجم شباهت به تربچه های سیاه رنگ و کوچک دارند، که در سال بعد رشد و نمو کافی پیدا کرده و هر یک باعث پیدایش یک ساقه گلدار می شوند.
محل مناسب رویش
به حال خودرو در نقاط مرطوب و سایه دار نواحی کوهستانی تا ارتفاع 2500 متری و جهت پرورش آن زمینهای رسی سیلیسی سبک مناسب است.


روش کاشت
دانه های رسیده گیاه را معمولاً شهریور ماه در زمین آماده و اصلاح شده، در امتداد خطوطی با فاصله 20 سانتی متر در عمق خاک می کارند.
تکثیر بوسیله غده
تکثیر آقونیطون اگر به وسیله غده های جوان صورت گیرد باید در پائیز انجام شود این عمل متداولترین روش برای تکثیر گیاه می باشد و معمولاً بهتر از روش تکثیر آن به کمک دانه نتیجه می دهد. برای این کار غده ها را در زمین شخم زده و کود دار در امتداد خطوطی به فواصل 50 سانتی متری به نحوی می کارند که هر یک از دیگری حداقل 20 سانتی متر فاصله داشته باشد. با این روش حدود 100 هزار غده در هکتار کاشته می شود.
دوران گل دهی
خرداد تا شهریور
زمان برداشت
خرداد تا مهر که پس از در آوردن غده های (پیاز) از خاک و تمیز کردن باید آنها را به طور طولی بریده و سریعاً در درجه حرارت 40 تا 50 درجه سانتی گراد خشک نمود البته همانطور که ذکر شد عمل برداشت برگ و ریشه در زمان گل دادن گیاه انجام می گیرد و باید در موقع خارج کردن ریشه از خاک که به صورت غده های متورم در آمده اند انواع سنگین تر را انتخاب نمود. تذکر : از گیاهان سمی می باشد.
دامنه انتشار
نواحی شمالی ایران ، آذریابجان.