شاپور شهبازی

علیرضا شاپور شهبازی، یکی از برجسته ترین مورخان دوره هخامنشی در سراسر گیتی و از چهره‌های ماندگار فرهنگی کشور، در سال 1321 در شیراز و در خانواده ای اصیل و دین باور دیده به جهان گشود. از کودکی با اشعار حافظ، سعدی و به ویژه فردوسی پرورش یافت. به گونه ای که بخش هایی از شاهنامه را از همان دوران از بر داشت.
این خود زمینه سازی شکوفایی عشق ایشان به فرهنگ کشور و مکان هایی شد که در شاهنامه ذکر آنها رفته است که قطعاً در این میان محوطه میراث جهانی تخت جمشید از جایگاه ویژه ای برخوردار بود و وی در فضایی معنوی و عرفانی سیر می کرد که خود باعث هدایت ایشان در جهت پژوهش هدفمند درباره تاریخ ایران شد.
پس از ترجمه آثار مورخان یونانی درباره ایران باستان در اوایل سده حاضر خورشیدی، که نخستین بار باعث آشنایی ایرانیان با تاریخ راستین باستانی خود شد تا حدود نیم قرن، تمامی تالیفات فارسی بود که البته بعضاً خالی از اشتباه نیز نبود پس از آن بود که قلم توانا و ذهن بارور دکتر شهبازی منشا تحول عمده در پژوهش های کارشناسانه دوره هخامنشی شد و پژوهش های تاریخی ایران را مبنای آکادمیک بخشید. ایشان ابتدا با اخذ مدرک کارشناسی تاریخ از دانشگاه شیراز، راه خود را برای ورود ژرف تر به تاریخ کشور باز کرد و رتبه نخست دانشگاه را به دست آورد. ماحصل این دوره نگارش کتاب کوروش بزرگ در سال 1349 بود که سال بعد برنده جایزه نخست کتاب سال شد. ارزش والای این کتاب تنها در سال های پیامد آشکار شد که پژوهشگران غربی که به ندرت به آثار معاصر فارسی استناد می کنند بارها و بارها به کتاب مزبور ارجاع داده اند. به نوشته خود ایشان در پیشگفتار کتاب برای نگارش آن شش سال تمام زمان صرف شده است.
ایشان در سال 1353 بنداد هخامنشی تخت جمشید را بنیادگذارد که تا سال 1358 مدیر آن بود. وی در این مدت دست به مجموعه کتب باارزشی زد که از آن جمله می توان به شرح مصور تخت جمشید و نقش رستم به چهار زبان اشاره کرد. در زمان مدیریت ایشان بر بنداد هخامنشی بود که دانشجویان برجسته ای چون مایکل روف، که امروز از کارشناسان بنام نقش برجسته های تخت جمشید در سطح جهان شمرده می شود در بنداد به کار و پژوهش می پرداختند. امروزه هیچ دانشجوی تاریخ، بدون رجوع به آثار گرانبهای استاد قادر به درک درست تاریخ کشور، بر مبنای اصول آکادمیک نیست و در میان پژوهشگران غیر ایرانی نیز، نام ایشان به عنوان پژوهش گری هوشمند و تیزبین زبانزد است. سوابق آکادمیک دکتر شهبازی در برگیرنده تدریس در دانشگاههای شیراز، هاروارد، کلمبیا و گوتینگن است. ایشان افزون بر تدریس به پرورش شاگردانی شاخص نیز همت گمارد که امروزه اکثراً از کارشناسان برجسته تاریخ کشور شمرده می شوند.
ایشان در سال های آخر فعالیت علمی خود در دانشگاه اورگن(Oregon) شرقی به تدریس تاریخ و فرهنگ خاورمیانه مشغول بود و همزمان به انتشار کتاب ها و مقالات خود به فارسی و انگلیسی ادامه می داد. از برجسته ترین کارهای ایشان به زبان انگلیسی، ترجمه و آوانگاری کتیبه های پارسی باستان تخت جمشید و نیز مدخل های گوناگون مربوط به تاریخ هخامنشی است که از اهمیت جهانی برخوردار است. آخرین کار بزرگ ایشان به زبان فارسی، تاریخ مفصل ساسانیان است که در سال های اخیر بسیار از آن یاد می کرد و به ان می بالید. این کتاب به زودی تحت عنوان ترجمه طبری- شهبازی منتشر خواهد شد و در واقع عمده حجم کتاب حواشی گرانبهای استاد بر تاریخ گرانقدر طبری است.
مرحوم شاهپور شهبازی در سال 1372 درجه‌ی پروفسوری خود را از دانشگاه «اوروگن» دریافت و در سال 2000 رساله‌ی پست دکترای خود را تقدیم دانشگاه آلمان کرد.
از سال 1380 که بنیاد پژوهشی پارسه- پاسارگاد با وسعت بیشتر و شامل حوزه های گوناگون علمی در تخت جمشید شکل گرفت. دکتر شهبازی در مقام مشاور عالی علمی بنیاد، سهم بزرگی در رشد و اعتلای پژوهش در محوطه میراث جهانی ایفا کرد. ایشان همچنین در تدوین مدخل های مربوط به تاریخ دوره هخامنشی در دائرؤ المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه ایرانیکا و دانشنامه فارس همکاری تنگاتنگی داشت. چنان ذهن پویایی داشت که حتی در سالیان واپسین عمر پر بارش بارها کارهای گذشته خود را نقد و کاری در خور ستایش تر خلق می کرد.
پروفسور علیرضا شاهپور شهبازی پس از 9 ماه مبارزه علیه بیماری سرطان ظهر روز یکشنبه 24 تیرماه سال 1385 در آمریکا درگذشت. پیکر زنده یاد پروفسور «علیرضا شاهپور شهبازی» در آرامگاه حافظ در شیراز و در قطعه‌ی مشاهیر فارس به خاک سپرده شده است.