آبزی پروری

آبزی پروری یا آکوا کالچر ( به انگلیسی: aq·ua·cul·ture) عبارت است از پرورش انواع مختلف آبزیان جانوری و گیاهی در محیط های آبی می باشد.
همان گونه که کشاورزی عبارت است از تولید، عمل آوری و عرضه محصولات حاصله از کشت و زرع بر روی زمین، کشتاب ورزی نیز شامل تولید، عمل آوری و عرضه تولیدات غذایی حاصله در محیط های آبی است. به طور کلی می توان گفت که آبزی پروری شامل پرورش و تولید انواع آبزیان خوراکی، زینتی، دارویی و صنعتی در آبهای شور، نیمه شور، و شیرین است. معمولا به پرورش آبزیان در آب دریا آبزی پروری دریایی ( Mari culture ) گفته می شود.

اهمیت آبزی پروری
آبزی پروری یکی از ساده ترین و اقتصادی ترین راه های تولید پروتئین حیوانی است، زیرا:
1. می دانیم که به رغم وجود آب کافی در برخی از مناطق کشور، کیفیت زمین و خاک به گونه ای است که برای کشاورزی مناسب نیست. بهره گیری از بسیاری از این زمین ها، برای آبزی پروری، عملی است.
2. میزان تبدیل غذا به گوشت در آبزیان به مراتب بیشتر از سایر جانوران پرورشی است. آبزیان پرورشی جزء جانوران خونسرد هستند که درجه حرارت بدن آنها تابع گرمای محیط است و بر خلاف پرندگان و پستانداران، نیازی به صرف انرژی برای ثابت نگه داشتن درجه حرارت بدن خود ندارند. در واقع آبزیان در مقایسه با دام و طیور، مقدار بیشتری غذای مصرفی خود را می توانند تبدیل به گوشت کنند.
3. برخی از آبزیان پرورشی می توانند برای تامین نیازهای غذایی خود از مواد آلی پوسیده، مازاد غذایی انسان، و از همه مهمتر، تک سلولی های گیاهی و جانوران ریز آبی استفاده کنند. تولیدتک سلولیهای گیاهی (فیتوپلانکتونها)،وجانوران ریزآبی ( زئوپلانکتونها ) به راحتی از طریق دادن کود حیوانی یا کود آلی به آب انجام می گیرد.
4. بسیاری از منابع غذایی که در حال حاضر، به دلایلی نمی توانند مورد مصرف غذایی آبزیان یک منطقه قرار می گیرند، می توانند برای تولید برخی از آبزیان پرورشی مصرف شوند. برای مثال از پلانکتونهای گیاهی مناطق جزر و مدی دریاهای جنوب می توان برای پرورش انواع مناسب صدف های پرورشی استفاده کرد.
5. در بسیاری از موارد در پرورش آبزیان، می توان از آب به صورت عبوری استفاده کرد، بدون اینکه افت چشمگیری در میزان آن ایجاد شود. برای مثال برای پرورش انواع ماهی های سرد آبی مثل ماهی قزل آلا، از آب به صورت عبوری استفاده می شود و پس از گذشتن از کانال های پرورشی، می توان از آن برای کشاورزی استفاده کرد. بدیهی است که چنین آبی، با توجه به مواد غذایی که از طریق مواد دفعی ماهی ها به آن افزوده می شود، و یا مازاد مواد غذایی آن، برای کشاورزی مناسب تر است، اگر چه ممکن است برای مصارف انسانی و یا صنعتی نامناسب بوده و نیاز به پالایش داشته باشد.
6. میزان بهره برداری از آبزیان پرورشی در واحد سطح معمولا از تولیدات کشاورزی بیشتر است. در هر هکتار استخر آبزیان گرم آبی با توجه به مدیریت مناسب می توان سالانه 3 تا 8 تن برداشت نمود. برای ماهیان سرد آبی این مقدار ممکن است 10 تا 15 کیلوگرم در متر مربع باشد.
7. پروتئین آبزیان در مقایسه با سایر پروتئین های حیوانی، پر ارزش تر ، مفید تر و قابل هضم تر ا ست.
8. بسیاری از منابع آبی وجود دارند که بلا استفاده مانده اند و از آنها می توان برای تولید ماهی یا سایر آبزیان استفاده کرد، بدون اینکه تغییر کمی یا کیفی چشمگیری در آنها به وجود آید. در سطح کشور به خصوص در استانهای شمالی تعداد آبگیرهایی که از آنها استفاده های غیر از برداشت آب برای کشاورزی صورت نمی گیرد فراوان اند.

هدفهای آبزی پروری
1- تولید و تامین قسمتی از نیازهای پروتئینی
2- باز سازی و افزایش ذخایر آبزیان ارزشمند دریایی و رودخانه ای
3- معرفی و جابجایی گونه های مناسب(آوردن گونه های مناسب پرورشی از سایر کشورها و یا نقل و انتقال گونه های موجود از محلی به محل دیگر برای پرورش )
4- تولید ماهی برای صید ورزشی (صید ماهی با قلاب)
5- تولید طعمه برای صیدهای تجارتی
6- تولید ماهی و سایر آبزیان برای نگهداری در آبزی گاهها (آکواریوم)
7- گرفتن مواد آلی موجود در آب فاضلاب ها پس از تصفیه آنها
8- تولید مواد دارویی
9- تولید مواد زینتی
10- تولید غذای زنده برای آبزیان پرورشی با ارزش

احتیاج به آبزی پروری
طبق برآورد سازمان خواروبار و کشاورزی جهانی فائو (FAO) به طور میانگین، هر نفر در روز نیاز به 70 گرم پروتئین دارد که بایستی حدود 21 گرم آن از منابع حیوانی تامین شود. گوشت قرمز، گوشت سفید (شامل طیور و آبزیان)، و فرآورده های شیری تنها منابع تامین پروتئین حیوانی مورد نیاز انسان هستند.
غذای مورد نیاز انسان به طور طبیعی از 3 منبع تامین می شود. این منابع عبارتند از:
کشاورزی، دامپروری و صید. کشاورزی با توجه به محدود بودن زمین های مناسب و نبودن آب کافی به طور کلی محدود است و در نهایت توان افزایش آن همگام با افزایش جمعیت نیست. دامپروری هم به همین منوال است.
پس در آینده چگونه می توان شکم های گرسنه میلیاردها نفر جمعیت رو به ازدیاد زمین را سیر کرد ؟ بدیهی است که بشر می تواند با پیشرفت تکنولوژی، میزان تولید در واحد سطح را افزایش دهد، ولی به هر حال این افزایش ها، جوابگوی نیازها نخواهند بود.
در چند دهه اخیر انسان به این نتیجه رسیده است که کشتاب ورزی می تواند تا حدی چاره ساز باشد، زیرا با این روش می توان تولیدی فراتر از محصولات فعلی کشاورزی، دامپروری و صید را تامین کرد. همان گونه که قبلا اشاره شد، در کشتاب ورزی می توان از توانها و امکاناتی استفاده کرد که برای کشاورزی و دامپروری مناسب نیستند.
کشور ما با داشتن بیش از 2700 کیلومتر مرز آبی و منابع زیاد و قابل استفاده آبهای داخلی، که متاسفانه قسمت چشمگیری از آن بدون اینکه مورد بهره برداری قرار گیرد، از مرزها خارج می شود، می تواند جزء کشورهای مهم جهان در زمینه کشتاب ورزی باشد.جالب اینکه تولید آبزیان خوراکی در آبهای داخلی (آکو آکالچر)، و کشتاب ورزی دریایی می توانند در آینده ای نه چندان دور، با صید در دریاهای شمال و جنوب کشور، از نظر مقدار رقابت کنند.
کشتاب ورزی دریایی اگرچه تا کنون در ایران مورد توجه کافی قرار نگرفته است، آینده بسیار خوبی برای آن پیش بینی می شود. شرایط زیستی و امکانات مناسب موجود در سواحل شمالی و جنوبی کشور و همچنین امکان استفاده از روشهای پرورش ماهی در داخل آبهای ساحلی و حتی آبهای دور از ساحل به گونه ای است که بایستی بهترین برنامه ریزی ها برای بهره برداری هرچه بیشتر از این امکانات صورت گیرد. پرورش آبزیان دریایی علاوه بر اینکه باعث تامین قسمت چشمگیری از پروتئین حیوانی مورد نیاز می شود، به دلایل زیر دارای اهمیت و ارزش زیاد است:

1. ذخایر بسیاری از آبزیان دریایی، به ویژه ماهیان کف زی به مقدار زیادی کاهش یافته است و در برخی موارد هم در حال از بین رفتن است. برای جلوگیری از کاهش این ذخایر ارزشمند ملی و یا انقراض نسل آنها، بایستی از طریق تکثیر مصنوعی، تولید بچه ماهی، و رهاسازی آنها به آبهای طبیعی، اقدام های لازم صورت گیرد.
2. از طریق افزایش تولید و ایجاد مشاغل جدید،فشار صید کاسته می شود.
3. در سالهای اخیر هموطنان، آشنایی بیشتری با غذاهای دریایی پیدا کرده اند. با توجه به ارزش و اهمیت غذایی آن، مصرف سرانه ماهی هر سال افزایش می یابد (مصرف سرانه ماهی عبارت است از توزیع عادلانه صید سالانه بین جمعیت کشور و مقدار ماهی است که سالانه به هر نفر می رسد)
4. تقاضای خارجی برای خرید محصولات دریایی پرورشی زیاد است.
5. غذاهای دریایی، در مقایسه با گوشت قرمز و حتی آبزیان پرورشی آب شیرین دارای ارزش غذایی بالایی هستند.

اهمیت فرهنگی - اقتصادی کشتاب ورزی
انسان اولیه نیازهای غذایی خود را از طریق شکار و جمع آوری مواد غذایی اطراف خود تامین می کرد. بعدها صید ماهی نیز با وسایل اولیه آغاز شد. با گذشت زمان روش های بهتر و پیشرفته تری برای صید ابداع شد و انسان توانست حاصل صید خود را به گونه های مختلف فرآوری، و به مناطق مختلف ارسال کند. با افزایش جمعیت، نیازهای غذایی جوامع مختلف نیز افزایش می یافت. به همین دلیل انسان علاوه بر افزایش تولید کشاورزی و دامداری، همواره در تکاپوی یافتن منابع جدید ماهی و سایر آبزیان در دریاها بود.تا چند دهه قبل با توجه به اینکه هنوز روش های خیلی مدرن صید ماهی ابداع نشده بود، ذخایر دریاها را هیچ گونه خطری تهدید نمی کرد. کمی پس از کاربرد روش های پیشرفته صید، کارشناسان و دانشمندان متوجه شدند که اگر برنامه ریزی همه جانبه و محدودیت های منطقی در مورد صید جهانی به عمل نیاید، ذخایر دریاها ممکن است دستخوش تغییرات ناگواری شوند. بررسی های همه جانبه در این زمینه آغاز شد و قوانین جدید دریا، جایگزین قوانین قبلی برای صید در آبهای آزاد و آبهای زیر زمینی شد. اگرچه تکثیر و پرورش برخی از انواع آبزیان در این زمان در پاره ای از کشورها معمول بود، با وجود این تعداد گونه های پرورشی و مناطق تولید و مصرف آنها نسبتا محدود بود. با کاهش صید برخی از گونه های مهم تجارتی ، از جمله انواع ماهی آزاد، ماهی قزل آلا، مار ماهی، سیم دریایی و میگو، و عدم عرضه کافی آن به بازار مصرف ، توجه کارشناسان در بسیاری از مناطق جهان به امکان تکثیر و پرورش آنها معطوف شد.همین امر باعث پیشرفت کشتاب ورزی در مناطق مختلف جهان شد. بدیهی است با توجه به طبیعت کار و چگونگی اجرا، قوانین و مقررات مربوط به کشتاب ورزی در بیشتر موارد از نقطه نظر اقتصادی و به ویژه در کشورهای در حال توسعه، کشتاب ورزی با توجه به این هدفها انجام می گیرد:

1. خودکفایی هرچه بیشتر
2. تعادل تجارت ملی و بین المللی
3. کسب ارز بیشتر
4. ایجاد کار به ویژه در مناطق روستایی
5. بهبود تغذیه مردم
6. افزایش درآمد

گروه های عمده آبزیان پرورشی
به طور کلی آبزیان پرورشی در مرحله اول به دو گروه عمده گیاهان و جانوران آبزی تقسیم می شوند.

گیاهان آبزی پرورشی
گیاهان آبزی خود به دو زیر گروه گیاهان تک سلولی یا فیتوپلانکتون ها، و گیاهان پر سلولی یا جلبک ها تقسیم می شوند.همان گونه که قبلا نیز اشاره شد، پرورش گیاهان آبزی تنها از چند دهه قبل آغاز شده است.ظاهرا پرورش گیاهان پر سلولی زودتر از گیاهان تک سلولی شروع شده است.
از گیاهان تک سلولی پرورشی عمدتا برای تغذیه نوزاد سخت پوستان، نرم تنان، و ماهی ها استفاده می شود. نوزاد سخت پوستان و بیشتر گونه های ماهی های پرورشی، تغذیه از محیط خارج را با خوردن فیتوپلانکتون ها آغاز میکنند. برخی از این نوزادان به اندازه ای کوچک هستند که در مراحل اولیه تغذیه چیزی جز گیاهان تک سلولی را نمی توانند بخورند. حتی زئوپلانکتون ها یا جانوران ریز شناور در آب نیز برای آنها درشت هستند. در کارگاه های تکثیر و پرورش سخت پوستان و نرم تنان، پرورش فیتوپلانکتون ها در درجه اول اهمیت قرار دارد.
امروزه پرورش گیاهان تک سلولی به طور متراکم، در سطوح بزرگ، و برای تولید انبوه این گیاهان انجام می گیرد. تولیدات حاصله را پس از خشک کردن به مصرف تغذیه آبزیان می رسانند و یا برای تهیه مواد غذایی، دارویی و بهداشتی مورد نیاز انسان به کار می برند.
پرورش گیاهان پر سلولی یا جلبک ها ی آبی نیز در برخی از کشورها به صورت انبوه انجام می گیرد. در کشورهای آسیای جنوب شرقی و خاور دور از این گیاهان برای تهیه غذا، تولید مواد دارویی و زینتی و نیز خوراک دام استفاده می شود.آگار که برای تهیه محیط کشت میکروبی مورد استفاده قرار می گیرد، و نیز آلجینات که برای قالب گیری دندان در دندان پزشکی مصرف می شود، از گیاهان دریایی درست می شوند. در ساختن بسیاری از انواع شامپوها،صابونهاوسایرموادبهداشتی نیزازگیاهان آبزی استفاده میشود.

جانوران آبزی پرورشی
الف: تقسیم بندی تجارتی
ب: تقسیم بندی اکو لوژیک یا بوم شناسی
ج: تقسیم بندی از نظر شوری آب
د: تقسیم بندی از نظر تحمل شوری آب
ه: تقسیم بندی از نظر نوع مصرف

الف - تقسیم بندی تجارتی:
از نقطه نظر ساختار بدن، آبزیان پرورشی به دو گروه بزرگ آبزیان باله دار که شامل تمامی ماهی های پرورشی است، و آبزیان پوسته دار یا صدف دار شامل تمامی سخت پوستان و نرم تنان تقسیم می شوند. کفه نرم تنان، و پوست سخت و کیتینی سخت پوستان را به طور کلی پوشش سخت می گویند. بنابراین انواع ماهی های پرورشی جزء باله داران پرورشی، و انواع میگو، شاه میگو (لابستر)، خرچنگ، صدف های خوراکی، صدف های مروارید ساز و حلزون ها، از نقطه نظر تقسیم بندی تجارتی جزء آبزیان صدف دار هستند.

ب - تقسیم بندی اکولوژیک یا بوم شناسی:
از نقطه نظر شرایط زیست محیطی به ویژه درجه حرارت محیط که عامل بسیار مهم و موثری در پرورش و تولید انواع مختلف آبزیان است، آبزیان پرورشی را به دو گروه عمده سرد آبی و گرم آبی تقسیم می کنند.

1. آبزیان سرد آبی: آبزیان پرورشی سرد آبی آن گروه از آبزیان هستند که درجه حرارت مناسب برای پرورش آنها بین 10تا18 درجه سانتیگراد است. برای اینکه در این آبزیان تولید گامتهای جنسی (تخمک و اسپرماتوزوئید) به خوبی صورت می گیرد، در طول فصل سرد، بایستي درجه حرارت محیط زیست آنها، به حداقل 8 درجه سانتیگراد پایین رود. برای مثال در کارگاه های تکثیر و پرورش ماهی قزل آلا که یکی از انواع آبزیان سرد آبی است، اگر درجه حرارت آب در زمستان به 8 درجه سانتیگراد یا کمتر نرسد، رشد و نمو تخم به خوبی انجام نمی گیرد. اگر گرمای آب در طول سال از 12 درجه سانتیگراد کمتر نباشد، اصولا تخم قابل تکثیر تولید نمی شود.
درجه حرارت مناسب، برای رشد اقتصادی ماهی قزل آلای رنگین کمان 17 درجه سانتیگراد است. در این گرما، ماهی قزل آلا حداکثر رشد و سود دهی را خواهد داشت. اگر درجه حرارت آب تا 20 درجه افزایش یابد، به شرطی که اکسیژن کافی در دسترس ماهی باشد، رشد و نمو آن در حد نسبتا مطلوب ادامه می یابد.
انواع سخت پوستان و صدف های پرورشی سرد آبی نیز وجود دارند، ولی عمدتا پرورش انواع گرم آبی آنها در سطح جهان رواج یافته است. بسیاری از گونه های صدف های پرورشی نیز وجود دارند که امکان پرورش آنها، هم در آبهای سرد وهم در آبهای گرم وجود دارد. بدیهی است رشد و نمو این صدف ها در آبهای گرمتر سریع تر، و ارائه به بازار آنها زودتر انجام می گیرد.

2. آبزیان گرم آبی: آبزیان گرم آبی به آن دسته از آبزیان گفته می شود که بهترین رشد و نمو آنها در گرمای تقریبی آب 25 درجه سانتیگراد صورت می گیرد. بدیهی است این آبزیان می توانند درجه حرارت آب را تا 30 درجه سانتیگراد تحمل و به خوبی رشد و نمو کنند، مشروط بر این که اکسیژن محلول در آب از7 میلی گرم در لیتر کمترنباشد.
از نظر اقتصادی بهترین گرمای آب برای رشد و نمو هرچه بیشتر انواع کپور ماهیان پرورشی، حرارت 25 درجه سانتیگراد است، ولی از نظر فعل و انفعالات زیستی، بهترین درجه حرارت برای این دسته ماهیها 22 درجه سانتیگراد می باشد.
ماهی های گرم آبی عمدتا وقتی گرمای آب به حدود 20 درجه سانتیگراد می رسد، شروع به تخم ریزی می کنند. مناسب ترین گرما برای تخم ریزی، رشد و نمو جنین و نیز تولید لارو و بچه ماهی مناسب، حدود 22تا 24 درجه سانتی گراد است، هرچه درجه حرارت از این حد بالاتر رود، سرعت رشد و نمو جنین و نوزاد تندتر می شود. و در نتیجه احتمال ایجاد نوزاد های ناقص، و بالا رفتن درصد مرگ و میر آنها افزایش می یابد. در گرمای کمتر از 22تا 24 درجه سانتیگراد، سرعت رشد و نمو جنینی و نوزادی کندتر است. اگر آب خیلی سرد تر از حد مطلوب باشد، باز هم درصد مرگ و میر جنین و نوزاد ها زیادتر می شود.
کلیه میگوها، صدف ها و ماهی های قابل پرورش آبهای خلیج فارس و دریای عمان جزء آبزیان پرورشی گرم آبی تقسیم بندی می شوند.

ج - تقسیم بندی از نظر شوری آب:
آبزیان پرورشی بدون توجه به انواع تجارتی و درجه حرارت مناسب رشد و نمو آنها، از نظر شوری مناسب آب معمولا به 2 گروه تقسیم می شوند:

1. آبزیان آبهای شیرین: آبزیان آب شیرین به گروهی از آبزیان پرورشی گفته می شود که مراحل رشد و نمو و تولید مثل آنها منحصرا در آب شیرین آنجام می گیرد. انواع کپور ماهیان چینی (کپور معمولی، کپور نقره ای، کپور علف خوار و کپور سرگنده)، انواع ماهی های قزل آلای پرورشی، خرچنگ آب شیرین، خرچنگ مرداب انزلی، و انواع صدف ها و حلزون های پرورشی آب شیرین جزء این گروه به حساب می آیند.
برخی از این آبزیان منحصرا با زندگی در آب شیرین سازش یافته اند و تنها می توانند نوسانات بسیار کم شوری آب را تحمل کنند. برای مثال ماهی کپور علف خوار، کپور نقره ای و کپور سر گنده فقط می توانند آبهای شوری را تحمل کنند که نوشیدن آنها برای انسان غیر ممکن نباشد. در صورتی که ماهی های کپور معمولی و قزل آلا قادر هستند آبهای نسبتا شور را که نمک آنها 10 تا 17 در هزار باشد تحمل و رشد و نمو کنند. شوری آب دریای مازندران 13 قسمت در هزار و شوری آب اقیانوس ها 35 در هزار است. یعنی در هر کیلوگرم (لیتر) آب دریای مازندران 13 گرم انواع نمک، و در هر کیلوگرم آب اقیانوس ها، 35 گرم نمک وجود دارد. کپور معمولی به خوبی در آب دریای مازندران رشد و نمو می کند ولی تخم ریزی آن حتما بایستی در آب شیرین صورت گیرد. برخی از انواع آبزیان آب شیرین هم به مرور به زندگی در آب شور عادت کرده اند و می توانند کلیه مراحل زندگی را در آبهای دریای مازندران ایجاد کند.

2 آبزیان آبهای شور: آبزیان آبهای شور به آبزیانی گفته می شود که مراحل رشد و نمو آنها در آب شور دریاها انجام گیرد. این آبزیان به طور کلی به دو گروه اصلی تقسیم می شوند:

1- آبزیان دریایی: آبزیان دریایی به آن دسته از آبزیان گفته می شود که تمامی چرخه زیستی آنها در دریا انجام می گیرد. این ماهی ها برای تخم ریزی نیاز به مهاجرت به رود خانه های آب شیرین ندارند. ماهی کفال دریای مازندران، شوریده و هامور خلیج فارس و شاه میگوی دریای عمان جزء این گروه به حساب می آیند.
2- آبزیان مهاجر: این گروه از آبزیان قسمت عمده ای از دوره رشد و نمو خود را در آب شور دریا می گذرانند و هنگام تخم ریزی به رودخانه های آب شیرین مهاجرت می کنند. انواع تاس ماهیان یا ماهیان خاویاری، ماهی سفید و ماهی آزاد دریای مازندران جزء این گروه به حساب می آیند که به آنها ماهی های کوچ کننده یا مهاجر می گویند. به آبزیانی که از دریا برای تخم ریزی به رود خانه می آیند آبزیان رود کوچ یا آنادروم می گویند. برخی از آبزیان نیز در آب شیرین زندگی می کنند ولی برای تخم ریزی به دریا مهاجرت می کنند. مارماهی برای تخم ریزی به دریا، و میگوی درشت آب شیرین برای تخم ریزی به مصب رودخانه، جایی که آب شور و شیرین مخلوط می شود و می رود. به این دسته از آبزیان دریا کوچ یا کاتادروم می گویند.

د- تقسیم بندی از نظر تحمل شوری آب:
از نظر تحمل میزان شوری آب نیز آبزیان به دو دسته تقسیم می شوند:
دسته اول ماهیها و دیگر آبزیانی هستند که تنها می توانند تغییرات محدود شوری آب را تحمل کنند. اگر میزان نوسانها و تغییرات شوری زیاد باشد، این آبزیان از بین می روند. بین آبزیان پرورشی، ماهی کپور معمولی، قزل آلا و ماهی کفال می توانند نوسان های زیاد شوری را تحمل کنند. به این دسته از آبزیان یوری های لین می گویند. ماهی کفال را می توان در آب شیرین، نیمه شور و شور پرورش داد. به آبزیانی که تنها می توانند نوسان های محدود شوری را تحمل کنند استنوهای لین گویند. از آبزیان پرورشی وابسته به این دسته می توان ماهی های علف خوار (آمور) و کیور نقره ای را نام برد.

ه – تقسیم بندی از نظر نوع مصرف:
از نظر مصرف انسانی نیز آبزیان پرورشی رامی توان به 6 دسته تقسیم بندی کرد:
1. آبزیان خوراکی: به کلیه ماهیها، نرم تنان، سخت پوستان و گیاهان آبزی که به منظور مصرف غذایی برای انسان پرورش داده می شوند، آبزیان خوراکی گفته می شود.
2. آبزیان زینتی: به آن دسته از آبزیان که به منظور استفاده زینتی پرورش داده می شوند، آبزیان زینتی گفته می شود. ماهی های آکواریومی، صدف های مروارید ساز و مرجان ها از این گروه هستند.
3. آبزیان دارویی و بهداشتی: به کلیه آبزیانی که به منظور استفاده های دارویی یا بهداشتی پرورش داده می شوند، آبزیان پرورشی دارویی گفته می شود. برخی از انواع گیاهان آبزی برای مصارف دارویی مانند تهیه آگار برای ایجاد محیطهای کشت میکروبی، تهیه مواد اولیه قالب گیری در دندانپزشکی و مصرف در تهیه شامپو، صابون و سایر مواد بهداشتی پرورش داده می شوند.
4. آبزیان غذایی: پرورش گروه عمده ای از آبزیان آبهای شیرین و شور، به منظور تولید غذا برای پرورش آبزیان خوراکی، انجام می گیرد. انواع غذاهای زنده مانند انواع تک سلولی های گیاهی، آغازیان، کک آبی یا دافنی (خاکشیر)، گوشوارک یا آرتمیا، انواع ماهی های ریز و...در این گروه قرار دارند.
5. تولید طعمه: پرورش انواع ماهی، خرچنگ و برخی از نرم تنان به منظور تهیه طعمه برای صید های تجارتی و یا صید های ورزشی متداول است.
6. تولید نوزاد و بچه انواع آبزیان تجارتی: این تولید به منظور افزایش ذخایر طبیعی کاهش یافته، و کمک به تولید مثل طبیعی، در مواردی که به دلیل عوامل طبیعی یا انسانی میزان تولیدمثل وافزایش ذخایرازطریق طبیعی محدوداست، صورت می گیرد. سالانه میلیون ها عدد بچه ماهی سفید، انواع ماهیان خاویاری، ماهی آزاد و ماهی های سوف، سیم، کلمه و کپور توسط شیلات ایران تولید و برای این منظور در دریای مازندران رها می شود.

آبزیان پرورشی کشور
در حال حاضر، ماهی ها، عمده ترین آبزیان پرورشی کشور را تشکیل می دهند؛ اگرچه در چند سال اخیر اقداماتی برای پرورش انواع میگوهای پرورشی، و نیز پرورش برخی از انواع صدف ها به عمل آمده است.

ردیف
نام آبزی
گروه
وضعیت پرورش فعلی
1
ماهی کپور معمولی
گرم آبی
در حال پرورش
2
ماهی کپور علف خوار
گرم آبی
در حال پرورش
3
ماهی کپور نقره ای
گرم آبی
در حال پرورش
4
ماهی کپور سرگنده
گرم آبی
در حال پرورش
5
ماهی کفال
گرم آبی
در حال بررسی و پرورش
6
ماهی سفید 1
گرم آبی – سرد آبی
در حال بررسی و پرورش
7
ماهی های خاویاری 2
گرم آبی – سرد آبی
در حال بررسی
8
ماهی بنی
گرم آبی
در حال بررسی
9
ماهی شیربت
گرم آبی
در حال بررسی
10
ماهی قزل آلای رنگین کمان
سرد آبی
در حال پرورش
11
میگوی بزرگ آب شیرین
گرم آبی
در حال بررسی
12
میگوی بزرگ ببری
گرم آبی
در حال بررسی
13
میگوی ببری سبز خلیج فارس
گرم آبی
در حال بررسی و پرورش
14
صدف مروارید
گرم آبی
در حال پرورش

گونه های پرورش کپورماهیان
- کپور معمولی COMMON CARP
نام لاتین: Cyprinus carpio
ماهی کپور پرورشی همه چیز خوار و به طور کلی کفزی خوارمی باشد.در سال اول پرورش (بهار و تابستان) از پلانکتونهای جانوری تغذیه می نمایند ولی به تدریج به تغذیه جانوران کفزی می پردازد غذای طبیعی این ماهی لارو حشرات ، نرم تنان کفزی و در اواخرسال دوم پرورش (پائیز) مقداری غذای گیاهی نیز مصرف مینمایند.
این ماهی از غذای دستی شامل سبوسها ، غلات و کنجاله ها نیز به آسانی استقبال میکند و به ماهی اهلی شده معروف است و در آبهای شیرین و نسبتا گرم زندگی می کند در مناطق معتدله در سن دو سالگی به بلوغ جنسی می رسد و در شرایط مناسب تغذیه ای در این سن به وزن 1 الی 5/1 کیلو گرم می رسد .
استعداد هماوری نسبی (تعدادتخم به ازاء هر کیلو گرم وزن ماهی ماده) 100000 الی 200000 عدد است و هر کیلو گرم تخم این ماهی به 700000 الی 1000000 عدد بالغ می گردد.
زمان تخم ریزی در بهار و اوایل تابستان است ، تخم ریزی به صورت دسته جمعی و در سنین و اندازه های مختلف صورت می گیرد . جایکاه تخم ریزی طبیعی این ماهی ها در زمین های تازه به زیر آب رفته و پوشیده از بسترهای گیاهی است .
تخم ها چسبنده اند و ثابت در مناطق تخم ریزی قرار می گیرند . مدت خارج شدن لارو از تخمها 4-3 روز به طول می انجامد. در دمای 22-18 درجه سانتی گراد اندازه لاروها در بدو شروع تغذیه 7-6 میلی متر است .
بدلیل رشد سریع ، امکان تکثیر مصنوعی و تغذیه و نگهداری بصورت متراکم و دارا بودن مقاومت بالا در مقابل عوامل فیزیکی و شیمیائی آب از جمله مهمترین ماهیان پرورشی جهان است در سال 1990 میلادی از کل تولید ماهیان پرورشی جهان که بالغ بر000/338/8 تن بوده ماهی کپور معمولی 726/112/1 تن را به خود اختصاص داده است.



2- کپور نقره ای (ماهی فیتوفاگ - آزاد پرورشی) SILVER CARP
نام لاتین: Hipophthalmichthys molitrix
این ماهی ها بطور کلی از پلانگتونهای گیاهی (گیاهان میکروسکپی) تغذیه می نماید . در بدو امر از پلانکتونهای جانوری نیز تغذیه میکند .
جایگاه اصلی این ماهی در سیبری و چین (رودخانه آمور) می باشد ولی بدلیل رشد سریع، زندگی گله پذیری، امکان تکثیر مصنوعی و کیفیت مطلوب گوشت بعنوان مطلوب ترین ماهی پرورشی جهان معرفی و در تمام جهان تکثیر و پرورش داده میشود.
در مناطق گرمسیر و معتدل ماهی نر در سن دو سالگی و ماهی ماده در سن سه سالگی بالغ می شود و در این سن و در شرایط تغذیه مطلوب وزن این ماهی 3-2 کیلوگرم خواهد شد.
استعداد هماوری نسبی (تعدادتخم به ازا هر کیلوگرم وزن ماهی ماده) 60،000 الی 80،000 عدد است و تعدادتخم به ازای هر کیلوگرم وزن تخم 800،000 تا 900،000 می باشد .
تخم ریزی در شرایط طبیعی به صورت دسته جمعی و در آبهای دارای جریان (رودخانه) صورت می گیرد تخمها غیر چسبنده و شناور هستند . تخمها پس از خارج شدن از بدن ماهی آب جذب کرده و به 5-4 برابر وزن خود می رسند (به قطر 7/3 الی 3/5 میلی متر) لارو ها بعذ از 5/1 الی 2 روز از تخم خارج می شوند و پس از 4-3 روز شروع به تغذیه می نمایند.
ماهی فیتوفاگ بدلیل مرغوبیت گوشت، زندگی گله پذیری امکان تکثیر طبیعی و ... از کل تولید ماهیان پرورشی جهان 000/338/8 تن است 262/515/1 تن را در سال 1990 میلادی به خود اختصاص داده است.



3- کپور سرگنده BIG HEAD
نام لاتین : Aristichthys nobilis
این ماهی در بدو امر از پلانکتونهای جانوری (جانوران میکروسکپی) تغذیه می نماید و به مرور همراه با پلانکتونهای جانوری درشت از پلانکتونهای گیاهی درشت نیز تغذیه می نماید.
جایگاه اصلی زندگی این ماهی در سیبری و چین (رودخانه آمور) بوده ولی بدلیل کیفیت بسیار مرغوب گوشت ، رشد بسیار سریع، امکان تکثیر مصنوعی و قابلیت گله پذیری در کلیه استخرها و منابع آبی پرورشی جهان گسترده شده است، در مناطق گرمسیر و معتدل سن بلوغ جنسی این ماهی در نوع نر 4-3 ساله و در نوع ماده آن 5-4 ساله می باشد.
استعداد هماوری نسبی (تعدادتخم به ازا هر کیلوگرم وزن ماهی ماده) 50،000 تا 60،000 عدد است و تعدادتخم در هر کیلوگرم از آن 600،000 تا 800،000 عدد می باشد .
تخم ریزی در شرایط طبیعی به صورت دسته جمعی در آبهای دارای جریان (رودخانه) صورت می گیرد و تخمها پس از خروج از بدن ماهی به سرعت آب جذب کرده و متورم و شناور می شوند .
لارو ها پس از 5/1تا 2 روز از تخم خارج می شوند وپس از 4-3 روز شروع به تغذیه می نمایند .
ماهی سرگنده بدلیل رشد زیاد ، مرغوبیت گوشت و امکان تکثیر مصنوعی از جمله ماهیان پرورشی مطلوب جهان به شمار میرود. در سال 1990 میلادی از کل تولید 000/400/31 تن ماهی سرگنده 1.611.000تن را به خود اختصاص داده است.



4- ماهی آمور یا سفید پرورشی GRASS CARP

نام لاتین : Ctenopharyngodon idella
این ماهی در بدو امر از پلانکتونهای جانوری و سپس گیاهی و جلبکهای ریسه ای تغذیه کرده و بصورت مرور از گیاهان آلی نیز استفاده می کند .
جایگاه اصلی زندگی این ماهی در سیبری و چین (رودخانه آمور) بوده ولی بدلیل کیفیت بسیار مرغوب گوشت ، رشد بسیار سریع و امکان علوفه زدایی کانالها و رودخانه ها بصورت بیو لوژیک در تمامی جهان پخش و انتشار یافته است .
در مناطق گرمسیر و معتدل ماهی نر در سن 3-2 سالگی و ماهی ماده در سن4-3 سالگی بالغ می شود و در این سن و در شرایط تغذیه مطلوب وزن این ماهی به 3 الی 4 کیلوگرم می رسد.
استعداد هماوری نسبی (تعدادتخم به ازا هر کیلوگرم وزن ماهی ماده) 60،000 الی 80،000 عدد است و تعداد تخم به ازای هر کیلوگرم وزن تخم 9/0 تا 1/1 میلیون عدد است.
تخم ریزی در شرایط طبیعی به صورت دسته جمعی و در آبهای دارای جریان (رودخانه) صورت می گیرد تخمها غیر چسبنده و پس از خروج از بدن ماهی 5-4 برابر به قطرشان افزوده می شود و در آب شناور خواهند بود.
خروج لارو از تخمها پس از 5/1 تا 2 روز صورت می گیرد و لارو ها پس از 4-3 روز شروع به تغذیه می نمایند.
ماهی آمور به دلیل مرغوبیت گوشت ، رشد سریع، امکان تکثیر مصنوعی و تغذیه با علوفه دستی از جمله ماهیان پرورشی صدرنشین محسوب می شود. در سال 1990 میلادی از کل تولید جهان 8.338.000 تن ماهی پرورشی 050/047/1 تن متعلق به ماهی آمور بوده است.




نیازهای زیستی کپور ماهیان
الف- آب
مهمترین نیاز زیستی کپور ماهیان آب است که ازمنابع مختلفی نظیر چاه،چشمه،رودخانه وقنات تامین می شود.آب مورد استفاده برای پرورش درطول دوره باید از کیفیت مناسبی برخوردار باشد،ضمن این که به ازای هر هکتار سه تا پنج لیتر در ثانیه آب لازم است.

ب- اکسیژن محلول
آب ورودی استخر باید از میزان اکسیژن مناسبی بر خوردار باشد.بهترین مقدار اکسیژن محلول در آب پنج تا شش میلی گرم در لیتر است ومقدار آن نباید از دو میلی گرم در لیتر کمتر شود.

ج- درجه حرارت
دمای مناسب آب برای پرورش کپور ماهیان18 تا25 درجه سانتی گراد است ونباید حداکثر از 30درجه سانتی گراد تجاوز کند. بیهی است هر چه درجه حرارت آب استخر در طول دوره پرورش به دمای 25 درجه سانتی گراد نزدیکتر باشد،طول دوره کوتاه تر خواهد بود وماهی ها زودتر به وزن مورد نظر خواهند رسید.

د- (اسیدیته)PH
اسیدیته آب دردامنه هفت تا هشت برای کپور ماهیان مطلوب است.

ح- سختی
بهتر است میزان سختی آب برای پرورش ماهی در حدود 100تا3000 میلی گرم در لیتر بر حسب کربنات کلسیم باشد.

و- خاک
زمین مورد استفاده برای استخرهای پرورش کپور ماهیان خاکی است وباید از بافت مناسبی به این منظور برخوردار باشد.این مهم در فصل آینده مورد بحث قرار خواهد گرفت.

مکان یابی
با توجه به این که سرمایه اصلی احداث کارگاه ماهیان گرم آبی،مکان مورد نظر است،بنا بر این باید برای انتخاب محل احداث کارگاه دقت زیادی به کار برد تا در آینده مشکلی متوجه سرمایه گذار نشود. برای این منظور مکان مورد نظر از ابعاد مختلفی مورد برسی قرار می گیرد که به شرح آن می پردازیم.

۱-پستی وبلندی
محل مورد نظر باید از وضعیت توپوگرافی مناسبی برخوردار باشد تا از هزینه های خاکبرداری وتسطیح تا حد امکان کاسته شود،ضمن این که به گونه ای قرار گرفته باشد که آب بر روی آنها سوار باشد وپروخالی کردن استخرها به راحتی از طریق ثقل صورت گیرد.شکل هندسی زمین مورد نظر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است تا طراحی استخرها،کانال ها وتاسیسات در آنها به راحتی صورت پذیرد.

۲- بافت خاک
بافت خاک محل مورد نظر باید به گونه ای باشد که قدرت نگهداری آب را در حد مناسبی داشته باشد،چرا که درغیر این صورت آب استخرها مدام کاهش پیدا می کند واحتیاج به آب ورودی زیادی خواهد داشت.البته زمینهایی راکه قدرت نگهدارندگی آب درآنها کمی پایین است،می توان با اضافه کردن مقداری خاک رس اصلاح کرد.خاک مناست برای این منظورباید دارای حداقل 25 درصد خاک رس باشد.

۳- اقلیم منطقه
آب وهوا به عنوان یکی از عوامل اساسی در زمینه پرورش ماهیان گرم آبی است واین ذسته از ماهیان به آب وهوای معتدل تا گرم عادت دارند،بنا بر این منطقه مورد نظر باید درجه حرارتی درحدود 17تا25درجه سانتی گراد داشته باشد.هر چند این دسته از ماهیان (بخصوص کپور معمولی)از مقاومت بالایی ذز بابر کاهش یا افزایش دما برخوردارند،اماباید به این نکته توجه کرد که سوددهی در امر پرورش زمانی حاصل می شود که ماهیها از بالاترین سرعت رشد برخوردار باشند که این کار مستلزم وجود شرایط اقلیمی مناسب است.(رشددرمحدوده دمایی بالاتراز 25درجه وپایین تراز18 درجه نیز صورت می گیرد که کند است وشرایط اپتیمم برای پرورش نیست). همچنین باید توجه کرد که در منطقه مورد نظر تعداد روزهای آفتابی بالا باشد چرا که نور خورشید یکی از عوامل مهم در حاصلخیزی استخرهاست.

۴- منبع آبی
از دیگر عاملهای اساسی در انتخاب محل مورد نظر است. منبع آبی می تواند رودخانه،چشمه،چاه وقنات وغیره باشد.در این زمینه باید توجه کرد که منبع آبی مورد نظر دائمی ونوساناتش چندان زیاد نباشد. معمولا ظرفیت کارگاه رابر اساس پایین ترین مقدار آب ورودی به کارگاه طراحی می کنند،همچنین باید توجه کرد که منبع آبی مورد نظر فاصله زیادی از محل احداث کارگاه نداشته باشد.

۵- امکانات وارتباطات
مکان مورد نظر باید ازامکاناتی نظیر آب بهداشتی ،برق وتلفن برخوردار باشد،همچنین به راههای ارتباطی اصلی دسترسی داشته باشد تا بتوان به راحتی برای خرید بچه ماهی،غذاودر طول دوره پرورشی تردد کرد.
دوری از منابع آلوده کننده نظیر کارخانجات صنعتی وشیمیایی،دامپروری های بزرگ،باغها وزمین های کشاورزی که امکان آلودگی دارند نیز از عوامل مهم در مکان یابی است.


احداث استخرهای پرورشی ماهیان گرم آبی

پس از اینکه مکان مورد نظر جهت احداث کارگاه فراهم شد،باید به انجام سه کار اساسی دراین زمینه پرداخت:
الف) مشخص ساختن نوع سیستم پرورشی از لحاظ تراکم(متراکم،نیمه متراکم،فوق تراکم).
ب) مشخص کردن ظرفیت کارگاه براساس مقدار آب ورودی ونوع سیستم پرورشی.
ج) طراحی وبرنامه ریزی کارگاه پرورشی وتاسیسات جنبی آن با توجه به موارد یاد شده وسرمایه.

از انجا که انتخاب هر یک از سیستمهای پرورشی ومقدار ظرفیت کارگاه به شکل ونوع استخرهای پرورشی بستگی چندانی ندارند،لذا چگونگی طراحی وساخت یکی از این استخرها در پی می اید.استخرهای پرورشی ماهیان گرم آبی معمولا مستطیلی شکل هستند ومساحتی برابر نیم تا پنج هکتار را دربر می گیرند،اما مناسب ترین اندازه برای ساخت این نوع استخر ها،استخرهای یک هکتاری است .کنترل این گونه از استخر ها راحت تر است و عملیات غذا دهی، کود دهی،سم پاشی،صید،نمونه برداری،کنترل رشد ماهیها در آن ساده تر صورت می گیرد.عمق این استخرها در شرایط گرم ومعتدل 5/1 تا 2 متر در نظر گرفته می شود ودارای شیب طولی1:200هستند،ضمن اینکه یک شیب عرضی از دیوار تا وسط استخرنیز دارند. دیواره ی استخرها مقطعی ذوذنقه ای شکل دارد وازآن جا که فشار آب را تحمل میکند ،ساخت آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

روش کار:
همان طور که میدانیم پرورش ماهیان گرم آبی هما نند عملیا ت کشاورزی نیاز به بستر حا صلخیزی دارد. برای ساخت دیواره های استخر،ابتدا محل ساخت دیواره های استخر را به عمق یک متر گود
برداری می کنند، سپس کانال به وجود آمده را توسط سنگ وچوب پر مکنند تا دیوارها از پی محکمی برخوردار شوند.سپس روی کانال خاک می ریزند وآن را می کوبند.این عملیات باید با حوصله صورت گیرد.برای این کار ابتدا به میزان 20 سانتی متر خاک ریزی می شود و بعد ازآب پاشی روی خاک دیوار،آن را میکوبند.خاک مورد نیاز برای ساخت دیواره نیز از کف استخر تا مین میشود.این عمل آن قدر تکرار می شود تا ساخت دیواره ی استخر با شیب 5/1 :1 به اتمام برسد. مرحله ی بعدی در ساخت استخر که بسیار حا ئز اهمیت است، طراحی و ساخت ورودی و خروجی استخر است. برای ساخت دریچه ورودی آب معمو لا از یک لوله ی فلزی یا بتو نی با قطر مناسب در بالای دیوار ه ی استخر استفاده می شود که این لوله یک شیر فلکه دارد.در زیر محل ورود آب از لوله به استخر نیز یک جعبه ثابت با کف توری قرار دارد که از ورود ماهیان هرز ،جانوران مضر مو جود در آب، آشغال واجسام درشت جلو گیری می کند.
دریچه ی خروجی استخر (مانک) از جنس بتن(بتن مسلح یا همراه آجر)است که کف و سه دیواره دارد وبرای محکم شدن و استقرارش در دیواره ی استخر زوایدی در پهلو هایش دارد.
دیواره های عمودی مانک که دیواره ی استخر را قطع می کنند،سه ردیف شیار دارند. این شیارها روبه روی یکدیگر واقعند وهر یک کاربردی مخصوص به خود را دارند.
شیار اول رو به استخر است وشامل یک صفحه توری با قاب فلزی یا چوبی است که از خروج ماهیان موجود دراستخر جلو گیری می کند،با چند تخته چوبی به اندازه دوشیار.در شیار دوم وسوم شاندورهای چوبی قرار دارند که معمولا فضای بین آنها توسط پهن پر شده است واز نفوذ آب به خارج از استخر جلو گیری می کند.اگر بخواهیم آب از کف استخر تخلیه شود،توری را در پایین شیار اول قرار می دهیم وتخته ها را روی آن می گزاریم واگر بخواهیم آب از سطح تخلیه شود ،قاب توری را برروی تخته های شیار اول قرار می دهیم،بطوری که اگر سطح آب استخر بالا بیاید از این شاندور ها سر ریز می شود ودر طرف دیگر آنهامی ریزد(جلوی دیواره سوم مانک که موازی با دیواره استخر است)

دیواره سوم مانک لولهای در بخش پایینی خود دارد که آب سرریز شده از این محل را به خارج از استخر هدایت می کند.نکته قابل توجه این که ساخت این سازه باید با دقت کافی ومصالح مناسب صورت گیرد تااز استحکام لازم برخوردار باشد.
از آنجا که همواره بین منبع آبی مورد نظر واستخرهای پرورشی فاصله ای وجود دارد وآب مورد نظر باید به طریقی از منبع آبی به استخرها انتقال یابد،به این منظور کانالهای انتقال آب احداث میشود.این کانال هامعمولا از جنس بتن هستند ومقطعی ذوذنقه ای دارند.ساخت این کانالها از هدر رفتن آب وآلوگی آن جلوگیری می کند وبه منظور آبرسانی وزهکشی می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

استخرهای احداثی مورد استفاده برای کپور ماهیان چینی خود شامل دو دسته اند:
الف)استخرهای بچه ماهی که معمولا ابعادی بین100 تا2000 متر مربع دارند که برای پرورش نوزادها وبچه ماهیان یک ماهه تا انگشت قد مورد استفاده قرار می گیرند.
ب)استخرهای پرورشی که عمده ترین استخرها هستند وبرای پرورش ماهیان انگشت قد تا بازاری مورد استفاده قرار می گیرند وابعاد مطلوب آنها یک هکتار است.

آماده سازی استخرهای پرورشی قبل از ماهی دار کردن
به طور کلی استخرهای پرورشی برای بار اول یا چندم مورد استفاده قرار می گیرند که آماده سازی استخرهای چند بار مصرف شامل مراحل بیشتری است که شرح آن در پی می آید.
برای آماده سازی این دسته از استخرها ابتدا آنها را خشک می کنیم ،سپس گیاهان موجود درآنها راخشک می کنیم ومی سوزانیم .پس از آن برای ضد عفونی کردن استخر به ازای هر هکتار 750 کیلو گرم آهک پودر شده روی سطح خاک بستر ودیواره ها می پاشیم.پس از این مرحله خاک را تا عمق 15 سانتی متری شخم می زنیم ،سپس عملیات دیسک زنی صورت می گیرد. کلیه کانالها ودریچه های ورودی وخروجی استخرهارا هم کنترل ودر صورت نقص آنها را تعمیر می کنیم.
از این مرحله به بعد،برای هر دو گروه استخرها باید مواردی را که در پی می آید به مورد اجراگذاشت: عملیات آبگیری استخرها 15تا20 روز قبل از ماهی دار کردن آنها صورت می گیرد.نحوه کار به این صورت است که قبل از آبگیری 1250 کیلو گرم کود گاوی،20کیلو گرم کود فسفاته و80کیلو گرم کود ازته به ازای هر هکتار در سطح استخر پاشیده می شود،سپس استخرها را تا نیمه از آب پر می کنیم.بعد از یک هفته 2500 کیلو گرم کود گاوی،20کیلو گرم کود فسفاته و80 کیلو گرم کود ازته به آب اضافه واستخرها را کاملا آبگیری می کنیم.بعد از گذشت زمان یاد شده می توان نسبت به ماهی دار کردن استخرها اقدام کرد.
علت این که 15تا20 روز بعداز آبگیری استخرها بهآن ماهی اضافه می شود این است که آب وبستر استخرها در این مدت فرصت پیدا می کنند تا از زی شناوران(گیاهی وجانوری)وموجودات کفزی غنی شود واین موجودات مورد تغذیه بچه ماهیان قرار گیرند تابا گرسنگی مواجه نشوند.

حمل ونقل بچه ماهیها به استخرهای پرورشی
بی شک انتقال بچه ماهیان سالم به استخرهای پرورشی یکی از عوامل مهم در طی کردن هر دوره پرورشی موفق است،لذا برای خرید وانتقال بچه ماهیان مورد نیاز باید دقت لازم را مبذول کرد.برای انتقال کپور ماهیان چینی معمولا از دو روش استفاده می شود:

الف) استفاده از مخازن حمل بچه ماهی
این مخازن از جنس آلومنیوم یا فایبرگلاس است وپوشش عایقی برای کاهش تبادل حرارتی با هوای بیرون دارد.در صورت کافی بودن اکسیژن مورد نیاز می توان 50تا100 هزار عدد بچه ماهی را توسط این مخازن حمل کرد. جهت تامین اکسیژن مورد نیاز بچه ماهیها می توان از کپسول اکسیژن یا کمپرسورهای کوچک هوااستفاده کرد. به این منظور لوله ای به مخزن وارد می کنند که به سنگ هوا یا لوله های سوراخ دار منتهی می شود واز سر دیگر لوله اکسیژن یا هوا وارد مخزن آب میشود وبه صورت حبابهای ریز در آب منتشر می شود. (هرکپسول اکسیژن می تواند به مدت 24 ساعت اکسیژن مورد نیاز یک مخزن دو متر مکعبی را تامین کند).
برای این که اکسیژن یاهوای وارد شده به مخزن آبی در تمام نقاط مخزن انتشار یابد،لازم است که آب مدام در چرخش باشد،به این منظور از پمپهای کوچک الکتریکی استفاده می شود.
برای جلوگیری وکاهش مرگ ومیربچه ماهیها،24 تا48 ساعت قبل از حمل بچه ماهیها از دادن غذا به آنها خودداری می شود. ضمن این که برای کاهش استرس در حین عملیات حمل ونقل می توان ازتری کائین متان سولفات ونمک طعام استفاده کرد.پس از انتقال بچه ماهیها به محل استخر،ابتدا نسبت به همدما ساختن آب مخزن واستخرها اقدام می شود بعد بچه ماهیها در آب رها می شوند.

ب)استفاده از کیسه های نایلونی
روش دیگر حمل وانتقال بچه ماهیها ، استفاده ازکیسه های نایلونی یک یا چند جداره است که روش ساده ای است.در این شیوه ابتدا کیسه های نایلونی چند جداره را تا یک چهارم حجمشان با آب پر می کنیم سپس به ازای هر لیتر آب 200تا500 عددبچه ماهی به آن اضافه می کنیم پس از آن سه چهارم بقیه حجم کیسه نایلونی رااز اکسیژن پر می کنیم بعد کیسه نایلونی را با نخ محکم می بندیم سپس کیسه های نایلونی را بصورت ایستاده یا خوابیده توسط وسیله نقلیه به محل استخرها حمل می کنیم .
نکته مهم این است که قبل ازرها سازی بچه ماهیها باید مانند روش قبلی آب کیسه نایلونی واستخرها همدما شود.در این روش نیز 24تا48 ساعت قبل ازانتقال بچه ماهیها از غذا دهی خودداری شود.

درصد وترکیب گونه های پرورشی کپورماهیان چینی
گونه های مختلف کپور ماهیاناز طبقات مختلف آب استخر تغذیه وزیست می کنند، همین مساله سبب استفاده از کلیه طبقات آبی می شود. کپور علفخوار در بخش سطحی آب زیست واز گیاهان عالی تغذیه می کند. فضولات این آبزی نیز به مصرف سایرماهیان (مستقیم یا غیر مستقیم) می رسد.کپورسر گنده ونقره ای نیز در بخش میانی آب زیست وبه ترتیب از زی شناوران جانوری وگیاهی تغذیه می کنند.
کپور معمولی نیز در طبقه پایینی استخرها زیست واز موجودات بستر وباقیمانده های غذایی ومواد آلی پوسیده تغذیه می کند.

ازانجا که ممکن است گونه اصلی پرورشی در شرایط مختلف تغیر کند،لذا درصد ترکیب گونه های مختلف کپور ماهیان بر اساس گونه اصلی پرورش تعین می شود که شرح آن در پی می آید:
الف- گونه اصلی کپور نقره ای: کپور نقره ای(50تا 45درصد)، کپور معمولی (25درصد)، آمور(20 درصد)، کپور سرگنده (10تا5 درصد).
ب- گونه اصلی کپور معمولی: کپور معمولی (50 درصد)، کپور نقره ای (30 درصد)، کپور سرگنده (5 درصد)، آمور (15 درصد).
ج- گونه اصلی آمور(کپور علفخوار):آمور(40 درصد)، کپور معمولی(20 درصد)، کپور نقره ای (35 درصد)، کپور سرگنده (5 درصد).
جدا از این تقسیم بندیها با توجه به شرایط موجود در ایران،درصد گونه های مختلف کپور ماهیان به این صورت پیشنهاد می شود:
کپور نقره ای(60-50 درصد) ،کپورمعمولی(25-20 درصد)، آمور(15-10 درصد)، کپور سر گنده (10-5 درصد).
تعداد بچه ماهیان مورد استفاده برای هر هکتار استخر با توجه به شرایط موجود در استخر متفاوت است،به طوری که اگر استخرها جوان باشند 5000 عدد بچه ماهی واگر چند بار استفاده شده باشند،3500 عدد بچه ماهی مورد نیاز است.حال اگر در استخرهای پرورشی از سیستم هوادهی استفاده می شود می توان تعداد بچه ماهیان را به شش تا هفت هزار نیز افزایش داد.
البته در نظر گرفتن 15درصد تلفات برای کل جمعیت ماهیها در هر یک از شرایط یاد شده الزامی است. این جمعیت در محاسبات کوددهی، غذا دهی ومصرف دارو وغیره مورد توجه قرار نمی گیرد.
نکته:بهترین وزن برای بچه ماهیان پرورشی بین 20 تا50 گرم است تا بتوان طی یک دوره پرورشی، ماهیها را با وزن مناسب عرضه کرد.

تغذیه ماهیان پرورشی
آماده سازی استخرهای پرورشی مطابق آنچه درفصل پنجم گفته شد، قبل از رها سازی بچه ماهیان ضروری است. معمولا در روزهای اول رهاسازی بچه ماهیها نیازی به کود دهی غذادهی نیست، چرا که بچه ماهیها از غذای طبیعی موجود در استخرها که قبل تامین شده است،استفاده می کنند.در این خصوص کپور نقره ای از زی شناوران گیاهی، کپور سر گنده از زی شناوران جانوری، آمور از گیاهان عالی موجود در استخر وکپور معمولی از موجودات بستر استخرها تغذیه میکند.
اضافه کردن غذای دستی در مراحل بعدی تنها برای کپور معمولی انجام می گیرد،بنابر این در تهیه ومصرف غذای دستی تنها جمعیت کپور معمولی مد نظر قرار می گیرد. اینک تغذیه انواع گونه های کپور ماهیهن چینی را بررسی می کنیم.

الف- تغذیه کپور نقره ای وسر گنده
برای فراهم آوردن شرایط تغذیه ای مناسب جهت این دسته از ماهیان تنها روش مناسب کوددهی وحاصلخیز کردن آب استخرها از لحاظ وجود زی شناوران گیاهی وجانوری است. کوددهی ابتدا سبب رشد زی شناوران گیاهی ومتعاقب آن موجب رشد وازدیاد زی شناوران جانوری می شود.زی شناوران گیاهی مورد استفاده کپور نقره ای وزی شناوران جانوری مورد استفاده کپور سر گنده قرار می گیرد.

ب- تغذیه کپور علفخوار (آمور)
این گونه از ماهیان پرورشی گیاهخوار است واز گیاهان عالی مستقر در کناره سطح استخرها تغذیه می کند.از آنجا که در شرایط مصنوعی امکان رشد این گیاهان به طورگسترده وجود ندارد یابسیار محدود است،لذا غذای این دسته از ماهیها از بیرون از استخر تهیه می شود وبه مصرف تغذیه ای آنها می رسد. معمولا منبع گیاهی مورد تغذیه شبدر ویونجه یا علوفه های خشک یا تر است که از بین آنها بهترین غذا شبدر ویونجه است.
تغذیه فعال این ماهی از وزن پنج گرم به بالاست وتا قبل از این وزن از زی شناوران موجود در استخرها تغذیه می کند.نکته قابل توجه اینکه دمای 20درجه سانتی گراد بهترین شرایط تغذیه ای برای ماهی آموراست وبهتراست دروزنهای پایین از گیاهان تازه وترد جهت تغذیه استفاده شود.
برای جلوگیری از پراکنده شدن علوفه در سطح آب استخرها از چارچوبهای چوبی استفاده می شود. این قابها روی آب شناورند وعلوفه را در خود نگهداری می کنند.
میزان علوفه اضافه شده به استخر باتوجه به وزن ماهیان موجود دراستخر محاسبه می شود. این مقدار باید به میزانی باشد که ظرف پنج تا هشت ساعت در قاب چوبی چیزی نمانده وهمه به مصرف ماهی رسیده باشد،باتوجه به این نکته که غذای گیاهی از ضریب تبدیل بالایی برخوردار است ودر محاسبه غذادهی حتما مورد توجه قرار می گیرد.

ج- تغذیه کپور معمولی
کپور معمولی از موجودات حاضر در بستر استخرها نظیر کرم ،حلزون، لارو حشرات وتوده های گیاهی وجانوری استفاده می کند وهمان طور که قبلا نیز گفته شد،تنها گونه موجود در استخر می باشد که برای تغذیه آن از غذای دستی کنسانتره (پلت) استفاده می شود.این نوع غذاها شامل موادی چون: آرد گندم ، آرد جو ، کنجاله سویا ،سبوس گندم ، کنجاله آفتابگردان، کنجاله پنبه دانه، حبوبات ، ارزن، سورگم، آرد ماهی ،آرد غلات ، آرد علوفه ، پودر کربنات کلسیم ومکملهای معدنی و ویتامینی است که به نسبتهای مختلف با هم ترکیب شده اند.
نکته قابل توجه در تغذیه انواع کپور ماهیان چینی این است که در غذا دهی ماهیان باید مقدار ودفعات غذادهی مد نظر قرار گیرد،بطوری که درسنین پایین که اندازه ماهیها کوچکتر است، غذا دهی بیشتر و مقدار غذا نیز نسبت به وزن ماهیها بیشتر است که این نسبت بارشد ماهیها تغیر می کند. بهتر است برای تغذیه ماهیها مکان ثابتی را در نظر گرفت چراکه کپور ماهیان به مکان غذادهی عادت پیدا می کنند.

اصول کود دهی در استخرهای پرورشی
کوددهی به استخر های پرورشی به منظور حاصلخیزی آب هر10 تا14 روزیک بار صورت می گیرد وتشخیص آن به این نحو است که دست را تا آرنج درون آب فرو می برند، اگر انگشت ها دیده شد کوددهی انجام می گیرد. از آنجا که کودهای متفاوتی به این منظور مورد استفاده قرارمی گیرد، ابتدا به معرفی آنها می پردازیم:

الف- کودهای آلی
این دسته از کودها شامل کودهای حیوانی نظیر کود گاو، کود گوسفند، کود مرغ، کوداسب وغیره است که مصرف آنها ساده وقیمتشان ارزان است ودر عین حال مفیدند. از انجا که کود قابل دسترسی معمولا کود گاو است، چگونگی مصرف آن تشریح می شود، البته مصرف سایر کودها نیز شبیه ان است. برای جلو گیری از آلودگی وکاستن لجن بستر استخر بهتراست شیرابه کود مورد استفاده قرار گیرد، به این منظور دو راه پیشنهاد می شود:
روش اول:ابتدامقدارکود مورد نیاز را هردفعه داخل مخازن شیر داری می ریزند وبه آن آب اظافه می کنند. بعد ازاین که کلیه مواد محلول کود به آب منتقل شد، شیرابه حاصل را توسط ظروفی به سطح آب استخر می پاشند.(معمولا به ازای هر هکتار استخر یک تن کود گاوی درنظر می گیرند).

روش دوم: مقدار کود مورد نیاز برای هر استخررا داخل گونی های کنفی می ریزند سپس در گونیها را محکم می بندند وگونی ها را در نقاط مختلف استخر (ورودی، مرکزونزدیک انتهای استخر) قرار می دهند وانها رارها می کنند. بعد از اینکه شیرابه کود وارد آب شد، تفاله باقیمانده کود را که درون گونی مانده است ازاستخرخارج می سازند.

ب- کودهای معدنی
این دسته از کودها شامل مواد شیمیایی هستند که نیازهای معدنی استخرهای پرورشی را جهت حاصلخیزی هرچه بیشتروبهترآنها فراهم می کنند. از جمله کودها می توان به این موارد اشاره کرد:

۱ - کودهای فسفاته
این نوع کودها با نام تجاری سوپر فسفات کلسیم به بازارعرضه و12تا18 درصد فسفردارد. سوپر فسفات کلسیم سفید رنگ وپودری است وبه راحتی در آب حل می شود. برای استفاده از این نوع کودها ابتدا یک واحد حجمی کود فسفاته را با بیست واحد حجمی آب مخلوط کنیم،سپس بعد از این که کود به خوبی در آب حل شد، هرسه تا پنج روز یک بار آن رادرسطح استخر پخش می کنیم(به ازای هر هکتار 15 کیلوگرم سوپرفسفات مصرف می شود).

2-کودهای نیتروژنه(ازته)
این نوع کودها در غالب آمونیاک که 12 درصد نیتروژن دارد وکود اوره، به مصرف می رسد. این نوع کودها هر 10 روز یک بار مصرف می شود بطوریکه در یک دوره هفت ماهه 1200 کیلوگرم کود ازته مصرف می شود(درهربارکوددهی 57 کیلو گرم).

3- کودهای پتاسه
مصرف این نوع کودها برای زمین هایی که از لحاظ رسی غنی است ضرورتی ندارد، اماباتوجه به مقدار رس زمین درطول یک دوره پرورشی ،20تا100 کیلو گرم از این نوع کود مصرف می شود.

هوادهی دراستخرهای پرورشی
هرچند که کپورماهیان چینی از مقاومت بالایی در برابر کاهش میزان اکسیژن برخوردارند، ولی برای رشدوتغذیه مطلوب آنها فراهم آوردن وضعیت مناسب از لحاظ اکسیژن ضروری است. نیاز اکسیژنی انواع کپور ماهیان کمی با هم متفاوت است، دروضعیت کمبود اکسیژن در استخرهای پرورشی، کپور سر گنده ونقره ای بیشترین حساسیت را از خود نشان می دهند وبه سطح آب می آیند؛ اما ماهی آمور مقاوم تر است. همچنین کپور معمولی از بیشترین مقاومت دراین زمینه برخورداراست.

منابع تامین اکسیژن در استخرهای پرورشی
الف) طبیعی
این شیوه ورود اکسیژن خود شامل چند روش است: روش اول شامل تماس مستقیم هوا با سطح آب است که به علت کم بودن اکسیژن آب نسبت به هوا، اکسیژن به آب وارد می شود.
روش دوم از آب ورودی به استخرهای پرورشی است،یعنی همراه با ورود آب تازه مقداری اکسیژن به استخرها وارد می شود.
روش سوم فتوسنتز(شامل فعالیت زی شناوران گیاهی موجود درآب ) است، به این ترتیب که در هنگام روز با نفوذ نورخورشید به آب، زی شناوران گیاهی فعال می شوند وبا عمل فتوسنتز اکسیژن آزاد می کنند وبه تدریج بر اکسیژن دهی خود می افزایند.در هنگام ظهرکه بیشترین نورخورشید به آب میرسد بالاترین مقداراکسیژن توسط این زی شناوران وارد آب می شود، بلعکس در هنگام شب همین زی شناوران مصرف کننده اکسیژن می شوند و در صورت تراکم بیش از حد آنها وگیاهان عالی در آب، استخرها درشب باکمبوداکسیژن مواجه می شوند که گاهی منجربه تلفات ماهیها خواهد شد.
ب) مصنوعی
دراین روش برای اکسیژن دار ساختن آب استخرازوسایل مختلفی استفاده می شود:

هواده های پدالی:
این نوع دستگاهها از یک الکتروموتوروشفت مرکزی بلندی تشکیل شده اند وبرروی یک پایه شناور نصب می شوند. دو انتهای شفت به چرخهایی منتهی است که پره دارد. هنگامی که موتورشروع به کار می کند، پره هادر آب می چرخند، سبب به هم زدن سطح آب وهواگیری آب می شوند.

دمنده های هوا:
این نوع داده ها هوارا از طریق لوله های سوراخ دار یا لوله های منتهی به سنگ هوا وارد می کنند وبهتر است این هواده ها در محل ورودی آب استخرها نصب شوند.

هواده های ایرجت:
این نوع هواده ها از یک الکتروموتوروپره ای که درون یک لوله تو خالی قرار دارد، تشکیل شده اند. این مجموعه بر روی شناور مستقراست. بابه کار افتادن الکتروموتورپرهها می چرخند وسبب مکش هوابه داخل آب می شوند. از محسنات این دستگاه این است که با تغییر زاویه شفت می توان اعماق مختلف آن راهوادهی کرد.

کمپرسورهوا:
این دستگاه هوای فشرده را از طریق لوله های ارتباطی به استخرها می رساند امروزه از این روش چندان استفاده نمی شود.

صید ماهیان پرورشی
حاصل یک دوره پرورشی درانتهای دوره از استخرها برداشت می شود، اما نکته مهم این است که قبل از صید ماهیان موجود، ابتدا باید بازار یابی آنهاصورت گیرد تا در زمان عرضه دربازار مشکلی متوجه پرورش دهنده نشود.
اگراستخرهای پرورشی دارای حوضچه صید باشند،آب استخررا خالی وبعد از انتقال ماهی ها به حوضچه صید، برای صیدآنها اقدام می کنیم. اما اگر استخرها فاقد حوضچه صید بودند روش دیگری را بکار می بندیم:
ازآنجا که استخرهای پرورشی شیب دارند ومحل خروجی آب نسبت به سایر نقاط استخر ازعمق بیشتری برخوردار است، لذا هنگام صید آب استخر را قدری کاهش می دهیم. در این صورت ماهیها به اجبار به این منطقه منتقل می شوند که می توان در همین مکان نسبت به تور کشی وصید آنها اقدام کرد. برای اینکه ماهیها از کیفیت ظاهری مناسبی برخوردار باشند،بلافاصله بعد از صید ماهیها را می شوییم وبه سبدهای مربوطه انتقال می دهیم، زیرا ماهیها در هنگام صید بعلت آغشته شدن با لجن بوی نامطبوعی می گیرند. همچنین در هنگام صید باید توجه کرد که ماهیها دچار استرس وخفگی نشوند. پس از صید ماهیها هر چه زودتر آنهارا به بازار مصرف می رسانیم.