دیلم

شهرستان دیلم در شمالی ترین نقطه استان بوشهر و در مجاورت سه استان فارس ، کهگیلویه و بویر احمد و خوزستان قرار دارد. این شهرستان طبق سرشماری رسمی در سال 1375 دارای 25076 نفر جمعیت بوده است . شهرستان دیلم دارای دو بخش با مرکزیت شهرهای دیلم و امام حسن و چهار دهستان حومه ،لیراوی شمالی ، لیراوی میانی و لیراوی جنوبی است . این شهرستان در طول شرقی 50 درجه و 8 دقیقه الی 50 درجه و 38 دقیقه و عرض شمالی 29 درجه 46 دقیقه الی 30 درجه و 17 دقیقه قرار دارد .
برخی منابع از ناحیه دیلمون در کنار خلیج فارس در حدود (2800-2300) سال قبل از میلاد اطلاع داده اند ، اما محل آن تا امروز به طور دقیق مشخص نشده و نظریه های متفاوتی وجود دارد .
یک باستان شناس به نام مک کاون از کشف آثاری مربوط به 2200 سال پیش در حوالی بندر دیلم به ما گزارش می دهد .
نام بندر دیلم را برای اولین بار و به طور مشخص در ریا ض الفردوس خانی نوشته شده در سال 1082 هجری قمری می بینیم . این اثر در شمارش 14 بندر مهم ایران در دوره صفویه از سه بندر دیلم ، حماد و ماهی روبان (ماهروبان )نیز نام برده است .

(درب امنیه بندر دیلم که آثار تبر در وسط آن هنوز هویداست.)
سیمای مقاومت بندر دیلم
اگر چه دوره ی صفویه دوره ی بلوغ و رشد بندر دیلم بوده است . ولی این بندر در دوره زندیه نیز از بنادر پر آ وازه و تجاری خلیج فارس بوده است. رونق تجاری بندر دیلم باعث شد در دوره زند ، میر مهنا بندر ریگی و در دوره قاجار شیخ عبدالرسول آل مذکور چشم طمع بدان بدوزند . در سال 1245 ه. ق/1829 م شیخ عبدارسول آل مذکور حاکم بوشهر طی پیامی به بالیوز انگلستان پیشنهاد لشکر کشی به بندر دیلم را مطرح کرده است . او در این گزارش نوشته است :
(( از شما پنهان نیست که چند سالی است که بندر دیلم علیه من دست به شورش زده و حتی خراج عقب افتاده هم نپرداخته است )) (چالش قدرت... ، ترجمه حسن زنگنه، ص217)
یکی دیگر از صحنه های مقاومت مردم و روحانیون دیلم و لیراوی مربوط به اواخر دوره قاجار می باشد . به هنگامی که کاروانی تجاری منسوب به انگلیسی ها که به عنوان نفت سفید قصد حمل مشروبات الکلی را از طریق دیلم به بهبهان داشته با هوشیاری آخوند ملا یوسف ( خدامی ) و همکاری تفنگچیان لیراوی(روستا های بنه احمد و شیخ زنگی) معدوم شده است .
به ظاهر بالیوز انگلیس با کشتی پرسپولیس و به منظور برخورد با این روحانی راهی دیلم شده ولی پس از اطلاع از آمادگی تفنگچیان لیراوی و حمایت مردم دیلم از این روحانی دلیر ، با سرافکندگی از دیلم به بوشهر عودت کرده است .
مردم دیلم در جریان مشروطه دو (( انجمن سری دیلم )) و ((انجمن اخوت دیلم )) به ریاست محمد حسن بهبهانی( خلیجی )
را تشکیل دادند . یکی دیگر از جلوه های به یاد ماندنی و خونین ، مقاومت یکی از زنان پرهیز کار دیلمی به نام خیری کاظمی فرزند رضا است که در برابر ((کشف حجاب ))سال 1314خ به شهادت رسید .
در اردیبهشت 1321 نیز گروهی از اشرار به سر دستگی شخصی به نام (( کبوتر فارسی )) به امنیه و شهربانی بندر دیلم یورش آوردند . آنها اگر چه پس از شکستن درب امنیه

آن را خلع سلاح کردند ولی در هنگام حمله به شهربانی با مقاومت پاسبانها روبرو شدند . عمده این پاسبانها اهل بندر دیلم بودند مانند سردار قنواتی ،احمد قنواتی، نجات نیکرو ، (؟) بلوچ و دو تن از پاسبانان دیلمی که نگذاشتند شهربانی سقوط کنند ولی در این گیر و دار به شهادت رسیدند : محمد صحت پور و نجف جسمی می باشند .
روحانیون دیلم :
روحانیون دیلم نیز همواره در بیداری و آگاهی مردم حضوری روشن در صحنه های مذهبی، سیاسی و اجتماعی داشته اند . یکی از قدیمی ترین روحانیون دیلم که او و خانواده اش همواره در کنار مردم دیلم بوده اند شیخ سلیمان بهبها نی است . این روحانی را در استاد 1294 ه ق می بینیم . پس از او پسرش آیتا لله شیخ حسین سلیمانی منبع خیر و برکات بود .
استاندار استان هفتم در 22/09/1330 این گزارش را از فعالیت های این روحانی به وزارت کشور ارسال کرده است : (( کلیه کسبه و پیشه وران [ بندر دیلم ] به پیروی از منو یات حضرت آیت الله کاشانی و پشتیبانی از دولت جناب آقای مصدق از صبح دیروز تا عصر تعطیل عمومی نموده و با ابراز احساسات زاید وصفی در میدان عمومی مجتمع ، آیت الله حاج حسین سلیمانی بیانات مفصلی در این خصوص ایراد نمودند و عصر با کمال آرامش عمو ماً شدند .))
پس از ایشان فرزندش آیت الله شیخ عبدالوهاب شریعت در دهه های 30و 40 ادامه دهنده ه ی راه پدر و یاور مردم دیلم و لیراوی در مطا لبه حقوق اجتماعی آنها بود .
یکی دیگر از فرزندان مبارز آیت ا... سلیمانی پسرش عبدالنبی سلیمانی بود که در سال 1354 از عراق به بندر دیلم مها جرت کرد ، او سال 1357 خورشیدی در برپایی راه پیمایی ها در بندر دیلم نقش مهمی ایفاء می کرد ، و در هنگامی که از طرف نیروهای رژیم پهلوی مورد تعقیب قرار گرفت با همکاری سید نبی فاطمی از راه هندیجان به اهواز رهسپار شد .(راوی : عبدالنبی ابراهیمی)
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، به هنگام آغاز جنگ تحمیلی مردم دیلم در اولین روزهای جنگ به جبهه های نبرد حق علیه باطل اعزام شدند . کاروانهای رزمندگان هر هفته و هر ماه از این شهر راهی جبهه می شوند . 72 شهید و تعداد بسیاری جانباز و آزاده را مردم دیلم و لیراوی در راه پاسداری از دین اسلام و کشور ایران تقدیم کردند .