دایرةالمعارف تشیع

دایرةالمعارف تشیع دانشنامه‌ای فارسی، در چندین جلد، پیرامون موضوعات مختلف دینی، کلامی، اعتقادی، فقهی، اصولی، تاریخی، جغرافیایی، علمی و فرهنگی جهان تشیع است، که تدوین آن از سال ۱۳۶۰ با حمایت مالی بنیاد طاهر (موقوفات سید ابوالفضل تولیت) آغاز و سپس با حمایت مالی فهیمه محبی انجدانی دنبال شد. تا کنون ۱۴ جلد از آن منتشر گردیده و جلد چهاردهم (کربلا - لیلة المبیت) آخرین جلد این مجموعه است، که در تابستان ۱۳۹۰ توسط انتشارات حکمت منتشر شد. این دانشنامه برنده دوره سیزدهم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران است.[۱]

جلد اول این دانشنامه، پس از استعفای دکتر مهدی محقق و سرپرستی دکتر احمد صدر حاج سید جوادی در ۱۳۶۶ ش منتشر گردید، ولی انتشار مجلدات دیگر، به دلیل فوت سید ابوالفضل تولیت، مواجه با مشکل مالی شد. فهیمه محبی حامی مالی (از سال ۱۳۶۶ به بعد) و مدیر اجرایی این مجموعه، احمد صدر حاج‌سیدجوادی سرپرست علمی و کامران فانی، بهاءالدین خرمشاهی، سید احمد سجادی (ویراستاران و مسئولین تحقیقات)[۲] ومهدی محقق(تدوین کننده ی طرح تدوین اولیه)، هیات علمی آن بودند.حسن یوسفی اشکوری نیز پیش از گرفتاری در جریان های سیاسی، سابقه ی همکاری با این مجموعه را داشت.[۳]

حمایت بنیاد طاهر از این مجموعه از سال ۱۳۶۶ به بعد و با بروز ادعاهایی از سوی برخی وارثان دور سید ابوالفضل تولیت قطع گردید و فهیمه محبی، خود، حمایت آنرا بر عهده گرفت. به گفته بهاء الدین خرمشاهی، برخی مسئولین به دلیل سرپرستی احمد صدر حاج سیدجوادی بر این دانشامه از حمایت از آن خودداری کردند. فهیمه محبی با فروختن منزل شخصی خود و صرف مال موروثی به جا مانده از همسرش (سرگرد خلبان رضا محبی) و فرزند دانشجوی ناکامش (سعید محبی) هزینه‌های دائره المعارف تشیع را تا آخرین روزهای حیات خود، پرداخت کرد؛ اما در اواخر، به جهت اختلاس مالی حسابدار مجموعه، دچار ورشکستگی مالی شد. احسان یارشاطر (سرپرست دانشنامه ی ایرانیکا) در اروپا، با دیدن این دائره المعارف گفته بود، فکر کنم تمام امکانات حکومت فعلی ایران برای انتشار این اثر به کار گرفته شده‌است. یکی از اعضای این مجموعه، پیغام فرستاد که: «بله، تمام امکانات را به کار گرفته‌اند؛ البته برای منتشر نشدن این دائره المعارف!»[۴][۵]

محتویات [نمایش]
اهداف و ضوابط [ویرایش]

اهداف ذیل از سوی تدوین کنندگان دانشنامه مد نظر بوده‌است:

تحلیل و توصیف کلمات اساسی قرآن و نهج البلاغه و آثار امامان شیعه
شرح احوال چهارده معصوم، شیعیان، صحابه، رجال حدیث، مسائل فقه و اصطلاحات اصول و تفسیر و کلام، و زندگانی علما، حکما، عرفا، شعرا، خطاطان و معماران زبردست شیعه، تاریخ و جغرافیای تشیع، و دانشمندانی که توجه خود را به علوم محض و یا به تهذیب نفس معطوف داشته‌اند.
توصیف و معرفی کتب مهم شیعه
توضیح و تحلیل اصطلاحات در کلیه معارف تشیع
معرفی آثار و ابنیه مهم
معرفی خاندان های مهم شیعه
توصیف نهادهای اجتماعی
توصیف شهرها و بلاد ومراکز شیعه نشین در کل جهان اسلام و خارج از آن
گرچه هرگاه ضرورت احساس شده‌است به مناسبت‌های مختلف، عناوین و مدخل‌های غیر شیعه نیز آورده شده‌است.

ضوابط دانشنامه به شرح ذیل قید شده‌است:

از کلمه شیعه و تشیع، معنی عام آن مد نظر بوده‌است، یعنی: «کُلّ ُمَن یَتَوَلّیَ عَلِیّاً وَ اَهلَ بَیتِهِ» [= هرکس که دوست بدارد علی و خاندان او را]. در این مجموعه، از فرق مختلف شیعه و عقاید آنان نیز یاد شده‌است؛ گرچه تمرکز بر شیعه دوزاده امامی است.
از دانشنمندان فرقه‌های مختلف شیعه همچون اسماعیلیه و زیدیه و از دانشمندان سنی که در نشر آثار علوی سهم داشته‌اند، نیز در این اثر یاد شده‌است.
به آنانکه آثارشان مورد رد و نقض دانشمندان شیعه قرار گرفته و آنانکه با شیعیان مناظرات یا مخالفت داشته‌اند نیز پرداخته شده‌است.
رجالیکه تشیع آنان مورد شک است قید شده‌اند تا تحقیق بیشتری درباره آنان صورت گیرد.
به دلیل آنکه ایران کانون شیعه‌است و دانشنامه نیز به فارسی و ابتدا برای ایرانیان نوشته شده‌، به ایران توجه بیشتری شده است.
منابع و نویسندگان [ویرایش]

منابع، در درجه اول، منابع شیعه‌است؛ اما در صورت ضرورت و برای تحقیق و تطبیق، به منابع سنی نیز مراجعه شده است. دانشنامه در سال ۱۳۶۴ دارای ۲۰ هزار مقاله تالیفی بوده که سعی شده از مقاله ی ترجمه شده در آن استفاده نشود. ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، عباس زریاب خویی، محمدحسین مشایخ فریدنی، پرویز ورجاوند سید مهدی حائری قزوینی و حسن انوشه از جمله نویسندگان سرشناس این دانشنامه بودند.[۶]

جستارهای وابسته [ویرایش]

سید ابوالفضل تولیت
فهیمه محبی
احمد صدر حاج‌سیدجوادی
دانشنامه جهان اسلام
دانشنامه امام علی (ع)
فهرست دانشنامه‌های فارسی
پانویس [ویرایش]

↑ «مشکل عمده دائره المعارفها» ‎(فارسی)‎. کیهان فرهنگی، خرداد و تیر ۱۳۷۵.
↑ دایرة المعارف تشیع، جلد 14، شناسنامه ی کتابخانه ی ملی، چاپ سالهای 1370 تا 1390ش
↑ ««فهیمه محبی»: امیدوارم از خدا نمره بیست بگیرم» ‎(فارسی)‎. روزنامه قدس، ۵ بهمن ۱۳۸۸.
↑ «می‌گویند دائره‌المعارف تشیع جوک است، چون «صدرحاج سیدجوادی» آن را هدایت می‌کند!» ‎(فارسی)‎. خبرآنلاین، ۱۲ بهمن ۱۳۸۸.
↑ «دایرة المعارف تشیع، مکمل دایرة المعارف‌های اسلامی» ‎(فارسی)‎. کتاب ماه کلیات شماره ۳۹ و ۴۰، اسفند ۱۳۷۹ فروردین ۱۳۸۰.
↑ «بنیاد اسلامی طاهر و دایرة المعارف تشیع» ‎(فارسی)‎. کیهان فرهنگی، مهر ۱۳۶۶.
رده‌های صفحه: دانشنامه‌های مذهبی کتاب‌های ایرانی دانشنامه‌های فارسی کتاب سال ایران علی شیعیان