زری خوشکام

زری خوشکام یا زهرا حاتمی (زادهٔ :۱۳۲۶ خورشیدی در تهران)، بازیگر زن سینما و تلویزیون در سالهای قبل از انقلاب، همسر علی حاتمی کارگردان برجسته سینما و مادر لیلا حاتمی بازیگر و ستاره کنونی سینمای ایران است.

عمدهٔ فعالیتهای سینمایی او به دو سال آغازین فعالیتش در سینما یعنی سالهای ۱۳۵۰ و ۱۳۵۱ باز می‌گردد. در این سالها وی گرچه در فیلمهای هنری و مطرحی همچون آدمک (ساخته خسرو هریتاش) و تپلی (ساخته رضا میرلوحی) و خواستگار(ساخته علی حاتمی) ایفای نقش کرد، اما در مجموع با توجه به شرایط سینمای ایران در آن روزها و اشاعهٔ سکس و خشونت در آن، معرّف کاراکتری خاص بود. این کاراکتر او پس از ازدواجش با علی حاتمی دگرگون شد و از آن پس حضور او در سینما کمرنگ گردید. در سالهای بعد از انقلاب نیز، وی با نام زهرا حاتمی تنها در معدود فیلمها و سریالهایی حاضر شد که به نوعی با همسر و خانواده اش در ارتباط بودند. او هم اکنون ساکن تهران است و امور مربوط به آثار همسر مرحومش را به دقت پی گیری می‌کند.

محتویات [نمایش]
سالهای نخست زندگی [ویرایش]

زری خوشکام در سال ۱۳۲۶ در شهر تهران متولد شد. تحصیلات خود را تا سطح دیپلم در همین شهر ادامه داد. اشتیاق و علاقهٔ او نسبت به کارهای هنری نخست پای او را به هنر رقص (هنر ششم از هنرهای هفتگانه جهان) باز کرد و در این راستا وی یک دوره آموزشی رقص باله را در سازمان ملی باله ایران گذرانید و پس از آن در سال ۱۳۵۰ و در حالیکه تنها ۲۴ سال داشت، جذب سینما گردید. شروع فعالیت سینمایی وی با فیلم «کلبه‌ای آن سوی رودخانه» (به کارگردانی و فیلمبرداری احمد شیرازی) و تهیه کنندگی محمدعلی جعفری در فرودین فیلم بود. در این فیلم که در سال ۱۳۵۰ ساخته و اکران شد، زری نقش دختری به نام فرانک را ایفا می‌کرد که پس از جدایی از پسر محبوبش، بیژن، توسط یک رانندهٔ کامیون به نام «حسین گابی» به زندگی باز گردانده می‌شد.نقش مردهای مقابل او را در این فیلم ناصر ملک مطیعی و همایون بهادران ایفا می‌کردند. شرکت وی در این فیلم و درخشش او که با صحنه‌های خاص موجود در این فیلم هم بی ارتباط نبود، توجه بسیاری از سینماگران ایرانی را به سمت او جلب نمود. در واقع استعداد قابل توجه او در بازیگری (که سبب شد بعدها منتقدینی چون علیرضا نوری زاده او را از با استعدادترین بازیگران زن سینمای ایران بخوانند)، در کنار زیبایی خیره کننده و همینطور بی پرواییش در پذیرش نقش‌های برهنگی و سکسی با توجه به شرایط آن روز سینمای ایران، انبوه پیشنهادها را برای بازی در فیلمهای فارسی را به جانب او روان کرد و بدین ترتیب او در همان نخستین سالهای فعالیتش در سینمای ایران علاوه بر شرکت در تعداد زیادی فیلم، موفق شد که بازی در برابر اغلب ستارگان مرد و جوان اول‌های فیلمفارسی را تجربه کند. بدین ترتیب جدای از اولین تجربه اش در بازی در مقابل ناصر ملک مطیعی، بازی در کنار محمدعلی فردین و ایرج رستمی در فیلم مرد هزارلبخند(ساخته سیامک یاسمی ،۱۳۵۰)، بازی در برابر بهروز وثوقی و بهمن مفید در فیلم رشید (ساخته پرویز نوری ، ۱۳۵۰)، بازی در برابر سعید راد و محمدعلی جعفری در فیلم الکلی (ساخته محمدعلی جعفری ، ۱۳۵۰)، بازی در برابر ایرج قادری در فیلم توبه (ساخته اسمعیل پورسعید ، ۱۳۵۱) و بازی در کنار پرویز صیاد در فیلم خواستگار(ساخته علی حاتمی ، ۱۳۵۱)، نمونه‌هایی از فعالیتهای او به عنوان بازیگر دربرابر هنرپیشه‌های درجه یک سینمای ایران در آن روزگاراست. وی در این سالها همچنین در فیلمهای هنری و قابل توجهی نظیر آدمک (ساخته خسرو هریتاش ، ۱۳۵۰) و تپلی (ساخته رضا میرلوحی، ۱۳۵۱ که بر اساس رمان موش‌ها و آدم‌ها، نوشته جان اشتاینبک ساخته شد) نیز ظاهر گردید.

ازدواج با علی حاتمی [ویرایش]

در آبان ماه ۱۳۵۰ خبری عجیب محافل سینمایی ایران را تکان داد و آن خبر، خبر ِ ازدواج علی حاتمی (عباسعلی حاتمی) جوان‌ترین و کم سن و سال‌ترین کارگردان و سناریست سینمای فارسی که در آن روزها با ساختن اولین فیلمهای ریتمیک و موزیکال سینمای ایران، یعنی حسن کچل و باباشمل راهی تازه در سینمای ایران گشوده بود، با «زری خوشکام» ستاره یی که خیلی زود در سینما درخشید ودر فیلمهای متعددی شرکت جست، بود. خبری که نخست به صورت شایعه مطرح گردید اما صحت آن خیلی زود آشکار گردید. پس از این ازدواج برای مدتی حدود سه ماه رسانه‌ها خبر موثقی از زری خوشکام و علی حاتمی نداشتند تا اینکه سه ماه بعد و در بهمن ماه ۱۳۵۰ علی حاتمی طی مصاحبه‌ای با اطلاعات هفتگی (شماره ۱۵۷۲) خبر ازدواج خویش با زری خوشکام را تأیید نمود. حاتمی در این گفتگوی تلفنی به خبرنگار اطلاعات هفتگی گفت :

«سکوت سه ماهه من بخاطر ازدواج با زری است که از این پس در کارهایم شریک خواهد بود .بزودی کارم را شروع می‌کنم و کارهای جدیدم از این پس از فرم فانتزی بیرون خواهد بود .و سناریوهائی را که نوشته‌ام بر روال تازه می‌باشد که باز در سینمای فارسی کار تازه‌ای خواهد بود...»

وی همچنین تلویحاً از تغییر رویهٔ زری خوشکام و دوری او از نقشهایی شبیه نقشهای گذشته اش خبر داد و گفت : «...در فیلم‌های جدیدم «زری» نقش ستاره زن را به عهده خواهد داشت و کاراکتر او از این پس با گذشته اش فرق می‌کند .تهیه فیلم جدیدم که «خواستگار» نام دارد، از چند روز پیش شروع کرده‌ام .نیمی از سرمایه این فیلم به عهده من است و زری هم نقش اول آنرا به عهده دارد ...»

گرچه ازدواج کارگردانهای سینمای ایران با زنان هنرپیشه از جمله ستاره‌های سکسی سینما بی سابقه نبود، اما ازدواج علی حاتمی با زری خوشکام با توجه به ماهیت کارهای قبلی این دو به شایعات متعددی دامن زده بود که حاتمی سعی کرد تا در این مصاحبه به رفع این شایعات و روشن ساختن موضوعات مربوط به ازدواج خود با زری خوشکام بپردازد.

حاتمی از جمله در مورد این شایعه که گفته می‌شد یکی از تهیه کنندگان سینما از او خواسته‌است تا به اتفاق همسرش در فیلمی شرکت جوید و ایفای نقش کند، گفت :

«....بنظر من یک کارگردان نمی‌تواند هنرپیشه خوبی هم باشد، چنانکه یک هنرپیشه هم کارگردان خوبی نخواهد بود، یعنی هم بازی کند و هم کار گردانی . البته چنانچه روزی سناریوئی که خودم نوشتم و مورد پسندم بود، به شرطی که کارگردانی آن را دیگری انجام دهد به اتفاق زری در آن فیلم بازی خواهم کرد .»

از جمله دیگر شایعات در اطراف ازدواج زری خوشکام با علی حاتمی این بود که یکی از عکاسان مجله «پلی بوی» تعدادی عکس برهنه از زری خوشکام گرفته و حتی شایع بود این عکس‌ها درآن مجله چاپ شده و وقتی به تهران رسیده زری خوشکام و شوهرش همه نسخه‌های مجله را یکجا خریداری کرده‌اند تا در دست کسی نیفتد.[۱] اما حاتمی در مصاحبه خویش دراین باره گفت : «این شایعه به هیچ وجه صحت ندارد، هرگز همسر من قبل از ازدواج چنین عکس‌هایی نگرفته‌است .بعضی‌ها که از ازدواج من و او ناراحت هستند چنین شایعاتی را سر زبانها انداخته‌اند...».

با اینکه علی حاتمی در این مصاحبه اعلام کرده بود که :«پس از این زری فقط در فیلم‌های خودم شرکت خواهد کرد»، اما زری خوشکام در طول سال بعد از این مصاحبه علاوه بر شرکت در فیلم خواستگار ساختهٔ همسرش در برخی فیلمهای کارگردانهای دیگری نیز ظاهر شد.

با این وجود زری خوشکام پس از تولد نخستین و تنها فرزندشان لیلا در مهرماه ۵۱ عملاً از سینما کنار کشید و تا قبل از انقلاب تنها در یک نقش یعنی نقش خانم عزت الدوله در سریال سلطان صاحبقران (مجموعه تلویزیونی) به کارگردانی شوهرش ظاهر شد.

سالهای بعد از انقلاب [ویرایش]

پس از انقلاب ایران (۱۳۵۷) و با توجه به شرایط جدید کشور گرچه زری خوشکام سالها بود که با کنار کشیدن از سینما به زنی عادی و همسری وفادار برای علی حاتمی تبدیل شده بود، اما با توجه به شرایط جدید کشور به ناچار هویت تازه‌ای را برای خود برگزید و بدین ترتیب با توجه به نام خانوادگی همسرش نامش را به زهرا حاتمی تغییر داد. در همین ارتباط بصیر نصیبی طی مقاله‌ای پیرامون تأثیرات انقلاب اسلامی بر زندگی هنرپیشگان زن قبل از انقلاب که در تاریخ ۲۰ نوامبر۲۰۰۶ در زاربروکن آلمان و در حاشیهٔ گفتگوی شهره آغداشلو با بی بی سی تحریر کرده بود، نوشت «...انقلاب باعث شد که زنان هنرپیشه اگر شوهر داشتند زیر نام همسرشان مخفی شوند و مثلا زری خوشکام بازیگر بی پروای سینمای حرفه‌ای ایران، به خانم زهرا حاتمی ی خانه دار مبدل شود، تا کمیته‌ها دست از سرش برداشتند!...» هرچند این دیدگاه مورد قبول برخی دیگر نبود و عده‌ای معتقد بودند که دگردیسی و تغییر هویت زری خوشکام صرفنظر از شرایط سیاسی - اجتماعی موجود و با میل و اشتیاق قلبی خود او صورت گرفته‌است.

به هر حال زری خوشکام در سالهای بعد از انقلاب با عنوان زهرا حاتمی به زندگی خود ادامه داد و بازی در برخی قسمتهای سریال هزاردستان از معدود بازی‌های او در سالهای بعد از انقلاب بود. در این سریال وی نقش عروس نورچشمی خان مظفر را ایفا می‌نمود که خان مظفر برای پیدا کردن قطعه‌ای از جواهرات گمشدهٔ او، زمین و زمان را به هم می‌دوزد. بعدها و در سال ۱۳۶۶ واروژ کریم مسیحی با مونتاژ مجدد قسمتهایی از سریال هزاردستان فیلمی به نام تهران روزگار نو پدید آورد که بازی زهرا حاتمی را هم در برمی گرفت.

البته قرار بر این بود که زری خوشکام (زهرا حاتمی) باز هم در ساخته‌های همسرش ظاهر شود، اما علی حاتمی سرانجام پس از ۲۵ سال زندگی مشترک زناشویی با وی در آذر ماه سال ۱۳۷۵ درگذشت. در همین سال تنها دختر او، لیلا حاتمی که پس از ایفای نقشهایی در فیلمهای پدرش برای تحصیلات عالی به لوزان سوئیس رفته بود، به ایران بازگشت و ضمن بازی در فیلم معروف و تحسین شدهٔ لیلا (فیلم) ساختهٔ داریوش مهرجویی، با هنرپیشهٔ مقابل خود در این فیلم، یعنی علی مصفا ازدواج کرد . گفتنی است که علی مصفا، داماد زری خوشکام از طرف پدر فرزند دکتر مظاهر مصفا شاعر و ادیب و استاد دانشگاه به حساب می‌آید و مادر او دکتر امیربانو امیری فیروزکوهی (امیربانو کریمی) نیز دختر شادروان استاد سید عبدالکریم امیری فیروزکوهی از شاعران و ادیبان طراز اول ایرانی است.

در سال ۱۳۷۶ پس از اینکه ساخت فیلم جهان پهلوان تختی به دلیل مرگ علی حاتمی ناتمام ماند، بهروز افخمی با کسب اجازه از زری خوشکام ساخت آنرا بر عهده گرفت و در مدت کوتاهی فیلمی ساخت که خود زری خوشکام نیز در صحنه‌هایی از آن ظاهر شده بود. فیلمی که هیچ کس انتظار آن را نداشت و یک فیلم مستقل با فیلمنامه‌ای کاملا ارژینال با روایتی گزارش گونه و معمایی پیرامون چگونگی مرگ تختی بود. تا بدانجا که عده‌ای از منتقدین این فیلم را یک همشهری کین ایرانی به شمار آوردند و ایفای نقش افتخاری و کوتاه زری خوشکام با عنوان زهرا حاتمی در آن اولین حضور او در یک فیلم سینمائی بعد از انقلاب و در نقش خودش محسوب می‌شد. در این فیلم برخی دیگر از دوستان و نزدیکان و همکاران علی حاتمی همچون محمود کلاری نیز به صورت افتخاری حضور داشتند. علاوه بر همکاری با بهروز افخمی، زری خوشکام در این سالها با کارگردانان دیگری نیز به صورت افتخاری همکاری‌هایی داشت که از آن جمله باید به فیلم سینمایی عشق+۲ ساخته رضا کریمی که در تیتراژ آن از زهرا حاتمی تشکر شده‌است، اشاره کرد.

آخرین تجربهٔ حضور زری خوشکام در سینما که باز هم با عنوان زهرا حاتمی صورت گرفت، بازی در فیلم سینمائی سیمای زنی در دوردست، به کارگردانی دامادش علی مصفا در سال ۱۳۸۲ بود، که به داستان زندگی مرد مهندس پا به سن گذاشته‌ای که از همسر و پسرش جدا شده و تنها زندگی می‌کرد، می‌پرداخت و زری خوشکام در آن نقشی بر عهده داشت.ایفای نقش اول این فیلم بر عهده دختر او، لیلا بود.

به جز این قبیل فعالیتها، در سالهای اخیر چندین بار نام زهرا حاتمی به دلایل دیگر نیز از مطبوعات و رسانه‌ها شنیده شده‌است. از جمله در سال ۱۳۸۶ هنگامیکه محمدمهدی دادگو تهیه کنندهٔ سینما اعلام کرد که قصد دارد با تدوین مجدد بخشهایی از سریال سلطان صاحبقران (مجموعه تلویزیونی)، دو فیلم سینمائی مستقل با عنوان امیرکبیر و میرزارضای کرمانی از آن پدید بیاورد، زهرا حاتمی به این خبر واکنش نشان داد و مخالفت خود را با چنین اقدامی اعلام نمود. همچنین در همین سال هنگامیکه سینما نیاگارای تهران در آتش سوخت نام زهرا حاتمی به عنوان مالک اصلی این سینما بارها به گوش رسید.

زری خوشکام یا زهرا حاتمی در سال ۱۳۸۷ نیز، در دومین جشن انجمن منتقدان و نویسندگان، جایزه زنده یاد علی حاتمی را به عنوان بهترین فیلمنامه نویس سی سال سینمای پس از انقلاب ایران دریافت کرد.


وی هم اکنون در تهران زندگی می‌کند و هنوز شیفتهٔ سینماست.

فیلم‌شناسی [ویرایش]

سینمایی [ویرایش]
۱ - کلبه‌ای آنسوی رودخانه (احمد شیرازی) (۱۳۵۰)

۲ - آدمک (خسرو هریتاش) (۱۳۵۰)

۳- الکلی (محمدعلی جعفری)(۱۳۵۰)

۴- رشید(پرویز نوری) (۱۳۵۰)

۵- مردهزار لبخند (سیامک یاسمی) (۱۳۵۰)

۶- خواستگار (علی حاتمی) (۱۳۵۱)

۷- توبه (اسماعیل پورسعید)(۱۳۵۱)

۸- تپلی (رضا میرلوحی) (۱۳۵۱)

۹- طهران روزگار نو (علی حاتمی) (۱۳۶۶)

۱۰- جهان پهلوان تختی (بهروز افخمی) (۱۳۷۶)

۱۱- سیمای زنی در دور دست (علی مصفا) (۱۳۸۲)



مجموعه‌های تلویزیونی [ویرایش]
۱- سلطان صاحبقران (مجموعه تلویزیونی) (علی حاتمی) (۱۳۵۴)

۲- هزاردستان (علی حاتمی) (۱۳۶۶)

منبع [ویرایش]

↑ خواندنیها ۳۲، ش. ۵ (۱۰ مهر ۱۳۵۰): ۵.
فرهنگ فیلمهای سینمای ایران، جمال امید، چاپ هفتم :۱۳۸۰، جلد اول، صفحات : ۳۱۱ ، ۳۱۳ ،۳۳۱ ، ۳۳۴ و ۳۳۹ و جلد دوم، صفحات : ۳۵۱ ، ۳۵۷ ، ۳۵۹
زری خوشکام در سایت سینمائی سوره
زری خوشکام در سایت سینمایی ایران اکت
پیوند به بیرون [ویرایش]

زهرا حاتمی در سایت سینمایی سوره
نوشته بصیر نصیبی درباره وضعیت زنان هنرپیشه بعد از انقلاب
رده‌های صفحه: اهالی تهرانزادگان ۱۳۲۶بازیگران پیش از انقلاب ۱۳۵۷افراد زندهبازیگران اهل ایران