زبان اسپرانتو

زبان اسپرانتو (به اسپرانتو: Esperanto) زبان علمی یا فراساخته جهان است که از میان زبان‌های اینچنینی، بیشترین سخن‌گویان را داراست.[۱] نام این زبان از اسم مستعار لودویک زامنهوف پدیدآور این زبان گرفته شده‌است که در کتاب آموزشی خود با عنوان اونوا لیبرو∗ با نام دکترو اسپرانتو∗ امضا می‌کرد که خود در زبان اسپرانتو معنی «دکتر امیدوار» می‌دهد. هدف زامنهوف، خلق زبانی بی‌طرف و صلح‌پرور بود که یادگیری آن نیز آسان باشد و به درک متقابل فرهنگ‌های مردم مختلف جهان کمک کند.

الفبای اسپرانتو دارای ۲۸ حرف اقتباس شده از الفبای لاتین است. چهار حرف x, w, q, y در این الفبا وجود ندارند و در عوض شش حرف ĉ، ĝ، ĥ، ĵ، ŝ، ŭ به آن اضافه شده‌اند.

محتویات [نهفتن]
۱ تاریخچه
۱.۱ پیشنهاد ایران
۱.۲ کنگره‌ها
۲ انجمن‌ها
۳ دستور زبان
۴ الفبا
۵ واژگان اسپرانتو
۵.۱ پایانه‌ها
۵.۲ پسوندها
۵.۲.۱ پسوندهای دستوری
۵.۲.۲ پسوندهای معنایی
۵.۳ پیشوندها
۵.۴ ماخذ کلمات زبان اسپرانتو
۵.۴.۱ کلمه‌های وارد شده از فارسی
۶ ادبیات اسپرانتو
۷ فصلنامه اسپرانتوی ایران
۸ مراکز اسپرانتوی ایران
۹ جستارهای وابسته
۱۰ پانویس
۱۱ منبع
۱۲ پیوند به بیرون
تاریخچه [ویرایش]



لودویک زامنهوف
زبان بین‌المللی اِسپِرانتو در سال ۱۸۸۷ (میلادی) (۱۲۶۶ خورشیدی) توسط دکتر لودویک لازاروس زامنهوف لهستانی ساخته شد. اسپرانتو به علت ساختار علمی و آسان خود مورد توجه متفکران و دانشمندان با ملیت‌های گوناگون قرار گرفته و به خاطر ویژگی‌های منحصر به فرد آن، سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی سازمان ملل متحد (یونسکو) در سال ۱۹۵۴ (میلادی) به اتفاق آرا آن را به عنوان زبان بین المللی و بی‌طرف به رسمیت شناخت و آموزش اسپرانتو را به تمامی کشورهای عضو خود توصیه کرد. همچنین «یونسکو» در استقبال از صدمین سالگرد انتشار زبان اسپرانتو در سال ۱۹۸۶ (میلادی) (۱۳۶۵) در قطعنامه‌ای دیگر ضمن تأکید بر تصمیم قبلی خود، مراتب پشتیبانی خود را از آموزش و گسترش زبان بین‌المللی اسپرانتو در سراسر جهان ابراز داشته‌است.

پیشنهاد ایران [ویرایش]
در دههٔ ۲۰ میلادی و تشکیل اولین اجلاس جامعه ملل، نمایندگان ایران پیشنهاد دادند تا زبان اسپرانتو به عنوان زبان مراودات بین‌المللی انتخاب شود.[۲] سیلوان زفت در این باره می‌نویسد:

شانسی بزرگ برای اسپرانتو پدیدار شد، هنگامی که در دههٔ ۱۹۲۰ میلادی، نمایندگان ایران در جامعه ملل پیشنهاد دادند تا اسپرانتو به عنوان زبان ارتباطات بین‌المللی پذیرفته شود. در بین این مبحث حمله‌های شدیدی به اسپرانتو شد. مخصوصا هیات فرانسوی هیاهوی بسیاری بر ضد این طرح راه انداخت. از نگاه فرانسویان، زبان فرانسه باید زبان بین‌المللی می‌شد. پیشنهاد ایران شکست خورد.

کنگره‌ها [ویرایش]
اسپرانتو، زبان ملی هیچ کشوری نیست و آموزش آن غرور فرهنگی هیچ ملتی را خدشه‌دار نساخته و باعث تحقیر ایشان نمی‌شود و بر همین اساس است که روز به روز در عرصه‌های مختلف بین‌المللی مورد استقبال و کاربرد بیشتر قرار می‌گیرد. هر سال صدها کنگره، کنفرانس، سمینار و نشست در زمینه‌های گوناگون به زبان اسپرانتو در کشورهای مختلف دنیا برگزار می‌شود، که از مهم‌ترین آنها کنگره بین‌المللی اسپرانتو (UK)، کنگره بین‌المللی جوانان اسپرانتودان (IJK)، کنگره جهانی پزشکان اسپرانتودان (IMEK) و... را می‌توان نام برد.

سازمان جهانی اسپرانتو (UEA) به عنوان مشاور رسمی سازمان ملل متحد و یونسکو در ردیف سازمان‌های بی‌طرف بین‌المللی قرار دارد و شبکه نمایندگی آن با بیش از ۲۰۰۰ عضو در ۱۰۰ کشور جهان پاسخگوی هرگونه نیاز اطلاعاتی اسپرانتودانان در زمینه‌های گوناگون است.

انجمن‌ها [ویرایش]

شبکه Pasporta Servo (خدمات گذرنامه‌ای) از جمله خدمات ویژه‌ای است که در جهان اسپرانتو وجود دارد، بدین معنی که اسپرانتودانان در سفر به کشورهای دیگر مورد پذیرایی کسانی که آمادگی خود را جهت پذیرش مهمان در کتابچه‌ای که هر سال منتشر می‌شود، ثبت نموده‌اند، قرار می‌گیرند و بدینسان هزینه‌های اقامت در هتل‌های گرانقیمت را متقبل نمی‌شوند، هم اکنون این شبکه در ۶۶ کشور جهان فعال است.

انجمن‌های گوناگون و بین‌المللی اسپرانتو این امکان را به افراد می‌دهد که نیازهای اطلاعاتی خود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن برآورده سازند. انجمن بین‌المللی پزشکان اسپرانتودان (UMEA)، انجمن بین‌المللی معلمان اسپرانتودان (ILEI)، انجمن علمی اسپرانتودانان (ISAE)، انجمن بین‌المللی روزنامه‌نگاران اسپرانتودان (TEĴA)، شبکه بین‌المللی ترجمه به‌وسیله اسپرانتو (ITRE)، انجمن نویسندگان اسپرانتو (EVA)، انجمن بین‌المللی مطالعات مذهبی و خداشناسی (ASISTI) و ... از جمله مراکزی هستند که اطلاعات تخصصی در اختیار علاقمندان قرار می‌دهند و نشریات تخصصی خود را به اسپرانتو در سطح جهان منتشر می‌کنند.

انتشار صدها روزنامه، مجله، ماهنامه، فصلنامه، سالنامه، گاهنامه، کتابهای علمی، فنی، فرهنگی، هنری و ادبی به اسپرانتو جریان یکسویه انتقال اطلاعات در نظام کنونی بین‌الملل را متحول ساخته‌است و به همه اسپرانتودانان این امکان را می‌دهد که در شرایطی برابر از دستاوردهای علمی و فنی استفاده کنند. فرستنده‌های رادیویی بین‌المللی از بسیاری از کشورهای جهان مانند: چین، برزیل، کوبا، اتریش و ... بصورت روزانه و هفتگی به اسپرانتو برنامه پخش می‌کنند.

دستور زبان [ویرایش]

در زبان اسپرانتو واپسین حرف هر واژه (پایانه) نشان دهنده هویت دستوری و نقش واژه در جمله است. برای نمونه حرف یا پایانه o نام‌ساز؛ حرف a صفت‌ساز و حرف e قیدساز هستند. مشتق‌سازی کلمات در زبان اسپرانتو با وندها انجام می‌شود و واژه‌ها به صورت «پیشوند + ریشه + پسوند» هستند. واژه‌های ترکیبی نیز به صورت «وابسته + هسته» ساخته می‌شوند.

ازآنجا که مفعول در زبان اسپرانتو پایانه n می‌گیرد و صفت در این زبان چه از لحاظ مفعول بودن و چه در تعداد (جمع و یا مفرد بودن) از موصوف پیروی می‌کند، ساختار جمله‌های اسپرانتو - برخلاف بیشتر زبان‌های اروپایی که نخست «کننده» یا فاعل، سپس فعل (کارواژه) و آنگاه دیگر بخش‌های جمله مانند مفعول چیده می‌شوند - آزاد است. به این معنی که در زبان اسپرانتو جابجایی ارکان اصلی جمله هیچ تغییری در معنا و مفهوم جمله ایجاد نمی‌کند. گوینده مجاز است باتوجه به زبان مادری خویش هرطور که راحت است ساختار جمله را تغییر دهد، مانند:

Mi amas vin Amas mi vin Vin mi amas
Mi vin amas Vin amas mi Amas vin mi
که همگی آنها به معنی «من تو را دوست دارم» هستند.
فعل‌ها در زبان اسپرانتو دارای ۶ حالت زمانی هستند و اینها نیز دارای شاخص انتهایی خاص خوداند. مثلا زمان حال ساده (همان‌طور که در مثال بالا ذکر شده‌است) دارای پایانهٔ ‎-as‏ است و همچنین برای ساخت مصدر از ریشه‌ها نیز در آخر آن ‎-i‏ اضافه می‌شود.

شناسهٔ اسم‌های جمع ‎-oj‏ و شناسهٔ مفعولی ‎-n‏ است. در مشتق‌سازی و جمله‌نویسی اسپرانتو، تمامی این شناسه‌ها می‌توانند به صورت ترکیبی به کار روند. برای مثال «floro» (به معنی گل) اسم است و floroj جمع آن؛ و florojn نیز حالت مفعولی آن و به معنی «گل‌ها را» می‌باشد.

الفبا [ویرایش]

زبان اسپرانتو با الفبای لاتین نوشته می‌شود و دارای ۲۸ حرف است. الفبای اسپرانتو برخلاف زبان‌های دیگر کاملاً آوایی یا فونتیک است، یعنی هر حرف فقط به یک صورت تلفظ می‌شود و برای نگاشتن هر صدا تنها یک حرف به‌کار می‌رود. به این دلیل خواندن و نوشتن یا تلفظ و املا در زبان اسپرانتو آسان است و پس از چند ساعت فراگیری الفبای آن، هیچ مشکلی برای فرد در زمینه املا و تلفظ وجود نخواهد داشت. در نتیجه فراگیری زبان اسپرانتو بدون معلم و کلاس - و تنها با کمک یک کتاب یا سایت خودآموز - به آسانی ممکن است.

چهار حرف لاتین، q، w، x، y در اسپرانتو وجود ندارد اما شش حرف کلاهک دار ĉ، ĝ، ĥ، ĵ، ŝ، ŭ در این زبان وجود دارد.

الفبای زبان اسپرانتو
حرف صدا مثال و معنی مثال در فارسی حرف صدا مثال و معنی مثال در فارسی
A a آ akvo (آب) آدم K k ک Kuracisto (پزشک) همکاری
B b ب Bona (خوب) ادبیات L l ل Luno (کره ماه) لبخند
C c تْسْ Paco (صلح) م.ن. شبیه به تْسونامی M m م Maro (دریا) مهتاب
Ĉ ĉ چ Ĉielo (آسمان) چلچله N n ن Neŭtrala (بی‌طرف) نور
D d د Deziro (آرزو) آزادی O o اُ ـُ Oriento (مشرق) اُستُخوان
E e اِ Penslibereco (آزادی اندیشه) آرامِش P p پ Poeto (شاعر) پاییز
F f ف Falakvo (آبشار) گفتگو R r ر Rideto (تبسم) ریسمان
G g گ gaj.a (شادمان) آموزگار S s س Somero (تابستان) ستاره
Ĝ ĝ ج Ĝust.a (درست) جشن Ŝ ŝ ش Ŝteli (دزدی کردن) شگفتی
H h ح ه Hom.ar.o (بشریت) خوشحال، شهر T t ت . .
Ĥ ĥ خ . . U u او . .
I i ای Hodiaŭ (امروز) ایستادگی Û û و (مثل saw) . .
J j یْ Hundejo (سگ‌دانی) یَخ V v و . .
Ĵ ĵ ژ Glaciaĵo (بستنی) ژاله Z z ز . .
واژگان اسپرانتو [ویرایش]

در زبان اسپرانتو کلمه از ریشه واژه به‌علاوه پیشوند، پسوند و پایانه تشکیل می‌شود.

پایانه‌ها [ویرایش]
در اسپرانتو دو نوع عبارت کلمه‌ای وجود دارد؛ کلمه‌های پایانه‌دار و کلمه‌های تک. کلمه‌های پایانه‌دار را نمی‌توان به صورت منفرد به کار برد زیرا دارای هیچ معنی خاصی نیستند. در زبان اسپرانتو کلمه‌ها با پایانه‌هایشان شناخته می‌شوند و هویت دستوری کلمه‌ها با پایانه مشخص می‌شود؛ مانند o که پایانه اسم است، مثل Patro به معنی پدر، و a که پایانه صفت است، مانند Patra به معنی پدری یا پدرانه.

در جدول زیر هر یازده پایانهٔ مورد استفاده در زبان اسپرانتو آورده شده‌اند.

پایانه‌های اسپرانتو
پایانه نقش مثال و معنی مثال در جمله
―a تبدیل ریشه به صفت Bona = خوب، نیکو Tiu libro estas bona rimedo. = آن کتاب یک منبع خوب است.
―o پایانهٔ مخصوص اسم‌ها Orelo = گوش Ne kredu al orelo, kredu al okulo.
به گوش خود معتقد نباش، چشمانت را باور کن.
―j نشان جمع برای
اسم‌ها و صفت‌ها Homoj (Hom.o.j)
انسان‌ها Se la mondon paco regus, homoj havus pli bonan vivon.
اگر صلح جهان را فرمان‌روایی می‌کرد، انسان‌ها زندگانی بهتری می‌داشتند.
―e پایانهٔ قیدساز Bone = به‌خوبی Li povis kompreni Hafez poemojn tre bone.
او می‌توانست شعرهای حافظ را به‌خوبی بفهمد.
―i مصدر فعل Morti = مردن Morti pro la patrujo estas agrable.
مردن به‌خاطر سرزمین، دلپذیر است.
―is زمان گذشته estis = بود Sadio estis kapabla poeto. = سعدی شاعری توانا بود.
―as زمان حال belas = زیبا است L'aŭtuna akvofalo belas. = آبشار پاییزی زیباست.
―os زمان آینده estiĝos = خواهد شد ... kaj morgaŭ la universaleco estiĝos la homaro metodo.
... وفردا بین‌الملل طریق بشری خواهد شد.∗
―u امری
(مستقیم و غیرمستقیم و زمان‌دار) brilu = بدرخش Suno brilu! Pluvo pluvu!
خورشید بدرخش! باران ببار!
―us حالت شرطی
یا بیان آرزو estus = اگر باشد Se mi estus kolombo, mi ĉiam flugus super la maroj.
اگر من پرنده‌ای بودم، پیوسته بر فراز دریاها پرواز می‌کردم.
―n مفعول
اندازه
هدف homon = انسان را
3 metrojn = ۳ متر
domon = (به) خانه ...
پسوندها [ویرایش]
پسوندها در زبان اسپرانتو قبل از پایانه‌ها قرار می‌گیرند و شامل دو بخش کلی پسوندهای دستوری و پسوندهای معنایی هستند. پسوندهای دستوری خود به پسوند فاعلی و پسوند مفعولی تقسیم می‌شوند.

پسوندهای دستوری [ویرایش]
پسوندهای دستوری اسپرانتو، نقش ریشه را در ساختار جمله مشخص می‌کنند و نیز معنی عبارت را تغییر می‌دهند.

پسوندهای معنایی [ویرایش]
در زبان اسپرانتو پسوندهای معنایی بسیاری وجود دارند. مانند in که پسوند تأنیث یا مونث بودن است، مانند Patrino به معنی مادر، و id که پسوند زادگی است، مانند Kokido به معنی جوجه خروس.

پیشوندها [ویرایش]
مانند eks که پیشوند سابق یا قبلی است، مانند eksreĝo شاه سابق.

ماخذ کلمات زبان اسپرانتو [ویرایش]
حدود ۸۰٪ واژگان اسپرانتو از زبان‌های لاتین و بقیه آن را واژگانی از زبان‌های دیگر جهان مانند فارسی، عربی، ترکی، چینی و ... تشکیل می‌دهند. علت این امر پیدایش علوم و فنون جدید در کشورهای غربی است، که عموماً زبان‌های لاتینی دارند و برای نامیدن پدیده‌ها و یافته‌های جدید از ریشه‌های لاتینی استفاده کردند. اما برای بیان مفاهیم سنتی و فرهنگی خاص ملل دیگر، مانند ایرانیان، اعراب، ترک‌ها، چینی‌ها و ... اسپرانتو از واژگان زبان‌های ایشان بهره جسته‌است.

کلمه‌های وارد شده از فارسی [ویرایش]
چندی از کلمه‌های فارسی که در زبان اسپرانتو به کار می‌رود، اسم خاص هستند. مانند کلمه derviŝo (درویش) یا Ŝaho (شاه) که برای اشاره به مفهومی دربارهٔ ایران به کار می‌روند. در عین حال، کلمه‌هایی چون Magio (جادو)، Paradizo (پردیس)، Piĵamo (پیژامه)، Ŝako (شطرنج)، به طور مستقیم یا غیر مستقیم به زبان اسپرانتو راه یافته‌اند. برخی کلمه‌ها نیز دربارهٔ فرهنگ ایرانی هستند اما از زبان‌های اروپایی به اسپرانتو وارد شده‌اند؛ همچون Tapiŝo به معنی قالی که در زبان فرانسه به صورت Tapis، در ایتالیایی Tappeto و در هلندی Tapijt است.

ادبیات اسپرانتو [ویرایش]

اسپرانتو به لحاظ قدرت و غنای ادبی و علمی خود، در ترجمهٔ وفادار و نزدیک به اصل آثار گوناگون از توانائی ویژه‌ای برخوردار است. ترجمهٔ هزاران اثر ادبی و علمی مشهور جهان به زبان اسپرانتو - از جمله آثار حافظ، خیام، شکسپیر، گوته، تالکین، و ... - اثباتی قانع کننده بر این امر است. جدای از ادبیات ترجمه‌ای، اسپرانتو از ادبیات اصیل خود نیز بهره‌مند است. وجود هزاران شعر و کتاب ادبی و علمی که توسط نویسندگان اسپرانتوزبان در سراسر جهان نوشته و منتشر شده‌است، به خوبی گویای این پدیدهٔ جالب است. به عنوان مثال، ویلیام الد که نویسنده و شاعر توانایی در زبان اسپرانتو است، تاکنون چندین بار نامزد دریافت جایزهٔ ادبی نوبل شده‌است.

فصلنامه اسپرانتوی ایران [ویرایش]

پیام سبزاندیشان فصلنامهٔ دوزبانه‌ای (به فارسی و اسپرانتو) است که چندین سال است منتشر می‌شود. هر شمارهٔ این مجله در ۵۶ صفحه، که نیمی از آن به زبان فارسی و نیم دیگر به زبان اسپرانتو است، منتشر می‌گردد. متن کامل مطالب این مجله به صورت رایگان از جمله در این وب‌گاه در اختیار عموم قرار دارد.

مراکز اسپرانتوی ایران [ویرایش]

سازمان جوانان اسپرانتودان ایران در سال ۱۳۷۲ بنیانگذاری شده است. در سال ۱۳۷۵ موسسه سبزاندیشان به ثبت رسید که پوششی قانونی برای فعالیتهای سازمان بود.
در سال ۱۳۸۳ انجمن اسپرانتوی ایران رسما اعلام موجودیت کرد و از سال ۱۳۸۴ به عنوان شاخه کشوری انجمن جهانی اسپرانتو در ایران رسما پذیرفته شده و با آن همکاری متقابل دارد.
جستارهای وابسته [ویرایش]

زبان بین‌المللی
زبان فراساخته
تفاهم جهانی
برج بابل
زبان بی‌طرف
الفبای فونتیک
لودویک لازاروس زامنهوف مخترع زبان اسپرانتو
زبان مصنوعی
ولاپوک زبان فراساخته (قبل از اسپرانتو)
لگ لان زبان فراساخته (پس از اسپرانتو)
زبان اختراعی
پانویس [ویرایش]

^ به اسپرانتو: Unua Libro که به معنی «کتاب یکم» است.
^ به اسپرانتو: Doktoro Esperanto.
^ متن فارسی بخشی از ترجمهٔ احمد شاملو از سرود انترناسیونال است. متن اصلی فرانسوی:
Et demain L'Internationale sera le genre humain
↑ خبرگزاری کتاب ایران (IBNA) - اسپرانتو؛ پرطرفدارترین زبان بی‌طرف
↑ Esperanto: A Language for the Global Village
منبع [ویرایش]

ویکی‌پدیای زبان اسپرانتو با حدود ۱۴۵٬۰۰۰ نوشتار
وب‌گاه موسسهٔ سبزاندیشان و یا [۱]
کتاب "پدیده اسپرانتو" ترجمه و افزوده: مهندس احمدرضا ممدوحی
پیوند به بیرون [ویرایش]

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ زبان اسپرانتو موجود است.
آموزش اسپرانتو به فارسی
مجله پیام سبزاندیشان
انجمن اسپرانتوی ایران
کتاب "آموزش زبان بین المللی اسپرانتو: آسانترین زبان دنیا" تالیف مهندس احمدرضا ممدوحی
کتاب "زبان دوم" خودآموز زبان جهانی اسپرانتو تالیف دکتر ناصرالدین صاحب الزمانی
رده‌های صفحه: زبان‌های پیوندیزبان‌های ساختگیاسپرانتو