موسیقی ناسی قومی اتنوموزیکولوژی

اتنوموزیکولوژی (ethnomusicology) یا "موسیقی‌شناسی قومی" را می‌توان علم مطالعه موسیقی در بستر فرهنگ دانست. این علم را با نام‌های دیگری نیز می‌شناسند: comparative musicology یا موسیقی‌شناسی تطبیقی و نیز anthropology of music و musical anthropology یا انسان‌شناسی موسیقی و همچنین عناوینی چون موسیقی ملل، موسیقی فلکلور، موسیقی اقوام غیراروپایی و ....

دو گرایش عمده در این علم وجود دارد. گرایش اول که به موسیقی‌شناسی متمایل است اتنوموزیکولوژی را زیر شاخه موسیقی‌شناسی می‌داند. در مقابل رویکرد دیگر به فرهنگ گرایش دارد و این علم را زیر شاخه آنتروپولوژی (انسان‌شناسی/مردم‌شناسی) می‌داند. در اتنوموزیکولوژی موضوعاتی چون موسیقی، رقص، سازها به عنوان موضوعات کلاسیک در کنار بسیاری از مفاهیم جدیدتر چون کارکرد و جایگاه موسیقی، ژست‌ها و رفتار و غیره در بستر یک فرهنگ محلی یا جهانی بررسی می‌شود.
از نظرتاریخی این علم در ابتدا با نام موسیقی‌شناسی تطبیقی (comparative musicology) شناخته می‌شد که هرچه بیشتر رویکردی موسیقی‌شناسانه دارد. در قرن نوزدهم و با گسترش مطالعات بر فرهنگ‌های غیراروپایی مطالعه بر موسیقی‌های غیراروپایی نیز مورد توجه قرارگرفت در نتیجه پژوهشگرانی چون کارل اشتامف، اریک ون هورن باستل، کورت زاکس، بلا بارتاک و دیگران به مطالعه این دست از موسیقی‌ها پرداختند. در واقع مطالعه موسیقی غیراروپایی وجه تمایز کلاسیک، موسیقی‌شناسی تطبیقی و علم موسیقی‌شناسی در بدو پیدایش این علم است. با تغییر نگرش و تاکید بر مطالعه فرهنگ در مطالعات موسیقی، یاپ کونست واژه اتنوموزیکولوژی را برای نام این علم پیشنهاد کرد. واژه‌ای که ترکیبی از ethnos به معنای قوم، mousike یا موسیقی و پسوند logy در معنای شناختن است. با ورود رویکردهای جدیدتر، حوزه‌های اتنوموزیکولوژی از دایره موسیقی اقوام غیراروپایی گسترش یافت و امروز تمامی انواع موسیقی را در جهان شامل می‌شود. آلن مریان پس از کونست نام anthropology of music را برای این علم پیشنهاد داد که نشان دهنده رویکرد فرهنگی او و پیروانش در مطالعات موسیقی است.
از اولین روش‌های مورد استفاده در اتنوموزیکولوژی آوانگاری است که ریشه در موسیقی‌شناسی تطبیقی دارد. از آوانگاری به منظور مقایسه و نیز تحلیل ویژگی‌های موسیقایی فرهنگ‌های مختلف استفاده می‌شود. اما امروز اتنوموزیکولوژی از روش‌ها و تئوری‌های شاخه‌های مختلف علوم اجتماعی و انسانی به ویژه انسان‌شناسی‌فرهنگی، مطالعات‌فرهنگی و جامعه‌شناسی بهره می‌گیرد. برخی از اتنوموزیکولوژیست‌ها به مطالعات تاریخی موسیقی گرایش دارند. برخی دیگر به شیوه مشاهده مشارکتی و با حضور و فعالیت در میانِ گروه مورد مطالعه‌شان به مطالعه موسیقی می‌پردازند. بسیاری از مطالعات اتنوموزیکولوژیست‌ها نیز دارای بخش اتنوگرافیک و تشریح ویژگی‌های فرهنگی گروه مورد بررسی است. برخی دیگر از پژوهش‌ها نیز توسط انسان‌شناسان انجام می‌شود که تاکید ویژه‌ای بر فرهنگ و کاربرد و جایگاه موسیقی در یک فرهنگ خاص دارند. رویکردهای زبان‌شناسانه هم جایگاه ویژه‌ای در مطالعات اتنوموزیکولوژیک دارند. از دیگر روش‌های مورد استفاده در اتنوموزیکولوژی آیکونوگرافی است که بیشتر در مطالعات تاریخی موسیقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. امروز شاخه‌های جدیدی چون اتنوموزیکولوژی شناختی و مطالعه موسیقی با استفاده از تحلیل‌های کامپیوتری نیز در زمره روش‌ها، تئوری‌ها و شاخه‌های این رشته قرار گرفته‌اند.

برای مطالعه بیشتر می‌توانید به کتاب‌های زیر مراجعه کنید:
- نتل، برونو، 1365، اتنوموزیکولوژی، ترجمه مجتبی خوش ضمیر، تهران، شرکت چاپ تجارت
- مسعودیه، محمدتقی، 1383، مبانی اتنوموزیکولوژی (موسیقی‌شناسی تطبیقی)، تهران، انتشارات سروش (چاپ اول 1365)
- حجاریان، محسن، 1385، مقدمه‌ای بر موسیقی‌شناسی قومی، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی و کتاب سرای نیک

ترجمه و گردآوری: حامد جلیلوند
منابع: حجاریان، محسن، مقدمه‌ای بر موسیقی‌شناسی قومی و ویکی‌پدیا
این مطلب ابتدا در پایگاه ethnomusicology.ir منتشر شده و برای بازنشر در اختیار انسان‌شناسی و فرهنگ قرارگرفته است.