ممالیک برجی ها بحری ها چرکس ها قایتبای

ممالیک مصر یا سلاطینی که در تاریخ به آنها ممالیک اطلاق می گردد در اصل بردگانی ترک یا چرکسی بودند که اول بار در دسته های نظامی بعنوان نگهبانان مخصوص امراء یا بعنوان نگهبانان قصر در دوران ملک صالح نجم الدین ایوب بن کامل محمد پدیدار شدند.چون مرکز نظامی ممالیکی که یک دولت مستقل ترک در مصر بوجود آوردند در جزیره ی روضه واقع در نیل بود، به آنان، ممالیک بحریه یا به اختصار «بحریون» نیز گفته شده است، و از نظر نژادی به ملوک ترک نیز معروفند.

دولت ایوبیان مصر پس از مشارکت شجرة الدر زوجه ی ملک صالح با ممالیک در قتل تورانشاه، در سال 647 ه (1249 م) منقرض شد و شجرة الدر در همان سال بر تخت فرمانروائی تکیه زد اما ایبک ترکمانی که از بندگان صالح ایوب بود و در دوران او به مناصب عالی دست یافته بود، با لقب اتابک و نایب السلطنه زمام امور را در دست گرفت و نام شجرة الدر را فقط در خطبه ها و بر روی سکه ها ذکر می کرد تا آنکه پس از سه ماه شجرة الدر نیز از سلطنت خلع گردید (بعلت تقبیح سلطنت او که یک زن بود از سوی خلیفه ی بغداد) و به عقد ازدواج امیر ایبک در آمد.در سال 648 هجری، ایبک، سلطنت مصر را به کمک ممالیک بحریه اشغال کرد و به «الملک المعز» و «سلطان» ملقب گردید و دولت ممالیک مصر را تأسیس کرد .32

اما سیاست روز، و حل و فصل برخی مشکلات داخلی مصر ایجاب می کرد که یکی از افراد خاندان ایوبی به سلطنت برگزیده شود.از این روی، الاشرف موسی یکی از نوادگان الملک الکامل محمد را که بیش از شش سال نداشت به سلطنت انتخاب کرد و بدیهی است که سلطنت او فقط تشریفاتی بود و ایبک زمام امور را در دست داشت و حتی نام او همراه با نام سلطان در خطبه ها و سکه ها ذکر می گردید.ایبک پس از مدتی که قدرت کافی بدست آورد بر دمشق نیز مستولی شد و ملک الناصر یوسف را که از ایوبیان حلب بود مجبور به فرار کرد.این پیروزی به شهرت و عظمت ایبک افزود بخصوص که در سال 650 ه (1252 م) الملک الاشرف موسی را نیز از سلطنت خلع کرد و حکومت مصر را بطور کامل در اختیار گرفت.اما شجرة الدر در سال 655 ه (1257 م) ایبک را به قتل رسانید و خود نیز پس از مدتی بدست کنیزانش کشته شد.علیرغم این وقایع، حکومت ممالیک که ایبک در مصر تأسیس کرده بود تا سال 792 ه (1389 م) دوام یافت و هر کدام از سلاطین این خاندان، به توارث و گاه با انتخاب به فرمانروائی رسیدند.

فرمانروائی مصر پس از سلاطین ترک به ممالیک چرکسی منتقل شد که در کتب تاریخ به «ملوک چرکسی» یا «ممالیک برجیه» معروفند زیرا مراکز نظامی آنها در قلعه ی قاهره قرار داشت .ممالیک چرکسی نیز مانند ممالیک بحریه به سلطان ملقب بودند اما سلطنت در خاندان آنها جز به ندرت موروثی نبود، بلکه برای کسب این مقام انتخاب می شدند.

اولین سلطان چرکسی، الظاهر برقوق نام داشت که از سال 784 ه (1382 م) تا سال 791 ه (1288 م) فرمان راند.سپس یک سلطان ترک به نام حاجی دوم ملقب به المنصور ناصر الدین به مدت یکسال حکومت کرد ولی بر قوق مجددا در سال 792 ه (1389 م) به سلطنت دست یافت و تا سال 801 ه (1398 م) که فوت کرد در این مقام باقی ماند.

اولین ارتباط بین سلاطین مملوک و سلاطین ترک در ایام برقوق واقع شد زیرا بین او و مراد اول و سلطان بایزید معروف به صاعقه، روابط دوستی محکمی برقرار گردید.همچنین بین اشرف اینال و محمد دوم نیز به مناسبت فتح قسطنطنیه روابط نزدیکی برقرار گردید.سلطان قایتبای [از ممالیک مصر] به جهت ملاحظات سیاسی و مشکلاتی که در دولت ذی القادر و دولت خاندان قرامان حاصل شده بود، به اناطولی چشم داشت و به همین جهت با سلطان بایزید دوم سلطان عثمانی که به فرمانروائی رسیده بود دشمنی بهم رسانیدند و نتیجه آن شد که جنگهای بسیاری از سال 890 ه (1485 م) با مصر درگرفت و بالاخره سلطان سلیم آن دیار را فتح کرد.

سلطان سلیم عثمانی، سپاهیان مصر را در مرج دابق به سختی شکست داد (25 رجب سال 922 ه/24 اگوست 1516 م) و در همانروز سلطان غوری (قانصوه) در بستر فوت کرد یا بقتل رسید.با این پیروزی قسمت اعظم سوریه به متصرفات عثمانیان افزوده شد.از آنطرف، اشرف طومان بای که در قاهره به جای قانصوه نشسته بود، در برابر سلطان عثمانی مقاومت شدیدی از خود بروز داد اما به اسارت در آمد و در 21 ربیع الاول سال 923 هجری در قاهره به دار آویخته شد و به این ترتیب دولت ممالیک مصر منقرض گردید.

با فتح مصر، حجاز نیز که تا آنوقت تابع دولت مصر بود به حکومت عثمانیان ملحق شد و با انتقال خلیفه ی عباسی از قاهره به اسلامبول، این خلافت نیز منقرض شد و عثمانیان خود را خلیفه ی مسلمانان خواندند.

دولت ممالیک که در مدت 275 سال فرمانروائی منطقه را در دست داشت، دولتی منظم و بسیار با عظمت بود که علیرغم جنگهای داخلی و آشوبهای سیاسی متعدد و کشمکشهای طایفه ای توانست تمدنی تأسیس کند که آثار آن هنوز در مصر و سوریه باقی است بخصوص که سلاطین این دولت به علوم و فنون توجه نام داشتند.از جهت نظامی نیز سلاطین مملوک توانستند با قدرت فوق العاده ای با صلیبیان به مقابله برخیزند و با یورش مغولان، که پس از استیلا بر سوریه و آناطولی، مصر را تهدید می کردند، روبرو شوند.

58 ممالیک ترک در مصر

648 792 هجری قمری

648 المعز عز الدین ایبک ترکمانی

655 المنصور نور الدین علی

657 المظفر سیف الدین قطر

658 الظاهر رکن الدین بایبرس اول، بندقداری

676 السعید ناصر الدین برکه قان

678 العادل بدر الدین سلامش

678 المنصور سیف الدین قلاون الاشرف صلاح الدین خلیل

693 الناصر، ناصر الدین محمد

694 العادل زین الدین کتبغا

696 المنصور، حسام الدین لاجین

698 الناصر ناصر الدین محمد (مرتبه ی دوم)

708 المظفر رکن الدین بایبرس دوم، ابی شنکیر

709 الناصر ناصر الدین محمد (مرتبه ی سوم)

741 المنصور سیف الدین ابو بکر

742 الاشرف علاء الدین کجک

742 الناصر شهاب الدین احمد

743 الناصر عماد الدین اسماعیل

746 الکامل سیف الدین شعبان اول

747 المظفر سیف الدین حاجی اول

748 الناصر ناصر الدین حسن

752 الصالح صلاح الدین صالح

755 الناصر صلاح الدین حسن (مرتبه ی دوم)

762 المنصور صلاح الدین محمد

764 الاشرف ناصر الدین شعبان دوم

778 المنصور علاء الدین علی

783 الصالح صلاح الدین حاجی دوم

784 برقوق (از ممالیک چرکسی)

791 792 المنصور ناصر الدین حاجی (مرتبه ی دوم)

(سپس ممالیک چرکسی حکومت را در دست گرفتند)

59 ممالیک چرکسی

784 923 هجری قمری

874 الظاهر سیف الدین برقوق

791 792 حاجی دوم از ممالیک ترک حکومت را در دست گرفت

801 النصار ناصر الدین فرج پسر برقوق

808 المنصور عز الدین عبد العزیز پسر برقوق

809 الناصر ناصر الدین فرج (مرتبه ی دوم)

815 العادل المستعین بالله ابو الفضل العباس (خلیفه ی عباسی)

815 المؤید سیف الدین شیخ

824 المظفر شهاب الدین احمد پسر المؤید شیخ

824 الظاهر سیف الدین ططر

824 الصالح ناصر الدین محمد پسر ططر الاشرف سیف الدین چقمق

841 العزیز جمال الدین یوسف بن برسبای

842 الظاهر سیف الدین چقمق

857 المنصور فخر الدین عثمان پسر چقمق

857 الاشرف سیف الدین اینال

865 المؤید شهاب الدین احمد پسر اینال

865 الظاهر سیف الدین خوشقدم

872 الظاهر سیف الدین بلبای 33

872 الظاهر تمربغا

872 الاشرف سیف الدین قایتبای

901 الناصر ناصر الدین محمد بن قایتبای

904 الظاهر قانصوه

905 الاشرف جانبلاط

906 العادل سیف الدین طومان بای

906 الاشرف قانصوه غوری

922 923 الاشرف طومان بای

(سپس عثمانیان بر آنان مستولی شدند) ممالیک ترک

الصالح نجم الدین ایوب

1 ایبک شجرة الدر/3 قطر/4 بایبرس اول

2 علی/5 برکة قان/6 سلامن/دخترش /7 قلاوون

8 خلیل/9 الناصر محمد/10 کتبغا/11 لاچین/12 بایبرس دوم

13 ابو بکر/14 کجک/15 احمد/16 اسماعیل/17 شعبان اول/18 حاجی اول/19 حسن/20 صالح

21 محمد/22 شعبان دوم

23 علی/24 حاجی دوم

ایبک، قطز، بایبرس اول، و قلاون که با نقطه چین به آنها اشاره شده است، از غلامان صالح نجم الدین ایوب، از ایوبیان مصر بوده اند.ولی کتبغا و لاچین و بایبرس دوم که آنها نیز با نقطه چین معین شده اند.از غلامان قلاوون بوده اند.