جمهوری مهاباد

جمهوری کوردستان نام یک جمهوری خودمختار در شمال غربی ایران بود که در ۲۲ ژانویه ۱۹۴۶ (سه شنبه، ۲ بهمن ۱۳۲۴) تشکیل داده شد.

مرکز آن در شهر مهاباد و رئیس این حکومت قاضی محمد بود.

محتویات [نمایش]
پیش زمینه [ویرایش]

وزیر جنگ صدر قاضی پسر عموی قاضی محمد و وزیر کشور نیز سیف قاضی برادر کوچک‌تر قاضی محمد بودند که هر کدام دارای تحصیلات عالی در روسیه و مسلط بر زبانهای ترکی و روسی و فارسی بودند که هم‌زمان با قاضی محمد در شهر مهاباد به دار آویخته شدند.

مصطفی بارزانی نیز به عنوان ژنرال ارتش با پیش مرگ‌های خود به جمهوری کوردستان پیوست.

نهایتاً جمهوری کوردستان کمتر از یکسال دوام آورد و پس از خروج ارتش شوروی از ایران اعدام رئیس جمهوری وقت (قاضی محمد) و سران آن همراه بود.

تاریخچه [ویرایش]

در سپتامبر ۱۹۴۵ قاضی محمد و عده‌ای دیگر از شخصیت‌های جمعیت احیای کرد به شوروی دعوت شدند و با جعفر باقراف نخست وزیر جمهوری آذربایجان شوروی دیدار کردند. این نیروها خواهان کشوری کرد بودند و امیدوار بودند اتحاد شوروی از کمک مالی و تسلیحاتی بدانها دریغ نورزد. در بازگشت از این سفر بیانیه‌ای با امضاء قاضی محمد و ۱۰۵ تن از سرشناسان کرد انتشار یافت. در این بیانیه تأسیس حزب دموکرات کردستان اعلام و هدف‌های حزب برشمرده شد. بدین طریق در روز دوم آبان ماه سال ۱۳۲۴ برابر با ۱۹۴۵ میلادی، کنگره اول حزب دموکرات کردستان منعقد شد.

تنها ۱۵۹ روز بعد از تأسیس یعنی روز دوم بهمن ماه ۱۳۲۴ (برابر با ۲۲ ژانویه ۱۹۴۶)، این حزب با استفاده از شرایط مناسب آن زمان (اشغال ایران توسط متفقین) و با حمایت دولت شوروی در بخشی از خاک کردستان ایران (که در اشغال شوروی بود) جمهوری خودمختار کوردستان را تشکیل داد.


جمهوری کردستان تنها ۱۱ ماه دوام آورد و علت آن انعقاد قراردادی از جانب دولت وقت ایران با اتحاد جماهیر شوروی و حمله ارتش ایران به کردستان بود.

ارتش نهایتا در ۱۶ آذر ۱۳۲۵ جمهوری کوردستان را سرنگون کرد و نخستین رهبر حزب دموکرات و رئیس جمهور وقت یعنی قاضی محمد را به همراه بسیاری دیگر (همچون حامد مازوجی) در میدان مرکزی شهر مهاباد به دار آویخت. اعدام‌های دیگری در سقز و سایر شهرها نیز صورت گرفت. سایر اعضای حزب نیز یا زندانی شدند و یا موفق شدند به خارج و بویژه به مناطق کردنشین شمال عراق بگریزند.

پیوند به بیرون [ویرایش]

حزب دموکرات کردستان شصت ساله شد
قاضی محمد تجزیه طلب نبودانگلیسی‌ها او را کشتند نه قوام السلطنه
جمهوری مهاباد
آیا تکرار افترا دشمنان لطمه به خود ما نمی‌زند؟!
جمهوری مهاباد، پروسه ای هویت گرا یا پروژه ای استعماری؟
مهاباد مه آلود!
پانویس [ویرایش]

(چهل سال مبارزه در راه آزادی‌. چاپ دوم. ۱۳۶۷)

کتابشناسی و پیوند به بیرون [ویرایش]

«The Republic of Kurdistan: Fifty Years Later,» International Journal of Kurdish Studies, ۱۱, no. ۱ & ۲, (۱۹۹۷).
The Kurdish Republic of ۱۹۴۶, William Eagleton, Jr. (London: Oxford University Press, ۱۹۶۳)
Moradi Golmorad: Ein Jahr autonome Regierung in Kurdistan, die Mahabad-Republik ۱۹۴۶ - ۱۹۴۷ in: Geschichte der kurdischen Aufstandsbewegungen von der arabisch-islamischen Invasion bis zur Mahabad-Republik, Bremen ۱۹۹۲, ISBN ۳۹۲۹۰۸۹۰۰۹
M. Khoubrouy-Pak: Une république éphémère au Kurdistan, Paris u.a. ۲۰۰۲, ISBN ۲۷۴۷۵۲۸۰۳۰
Archie Roosevelt, Jr., «The Kurdish Republic of Mahabad», Middle East Journal, no. ۱ (July ۱۹۴۷), pp. ۲۴۷-۶۹.
The Kurds: People without a country, Encyclopedia Britannica [۱]
Meiselas, Susan Kurdistan In the Shadow of History, Random House, ۱۹۹۷. ISBN ۰۶۷۹۴۲۳۸۹۳
McDowall, David A Modern History of the Kurds, I. B. Tauris, ۱۹۹۶ (Current revision at May ۱۴, ۲۰۰۴). ISBN ۱۸۶۰۶۴۱۸۵۷
Yassin, Burhaneddin A., Vision or Realty: The Kurds in the Policy of the Great Powers, ۱۹۴۱-۱۹۴۷, Lund University Press, Lund/Sweden, ۱۹۹۵. ISSN ۰۵۱۹-۹۷۰۰, ISBN ۹۱-۷۹۶۶-۳۱۵-X Lund University Press. ou ISBN 0-86238-389-7 Chartwell-Bratt Ltd.
Масуд Барзани. Мустафа Барзани и курдское освободительное движение. Пер. А. Ш. Хаурами, СПб, Наука, ۲۰۰۵. (روسی)
М. С. Лазарев. Курдистан и курдский вопрос (۱۹۲۳—۱۹۴۵). М., Издательская фирма «Восточная литература» РАН, ۲۰۰۵. (روسی)
Жигалина О. И. Национальное движение курдов в Иране (۱۹۱۸—۱۹۴۷). М., «Наука», ۱۹۸۸. (روسی)
История Курдистана. Под ред. М. С. Лазарева, Ш. Х. Мгои. М., ۱۹۹۹. (روسی)
Муртаза Зарбахт. От Иракского Курдистана до другого берега реки Аракс. Пер. с курдск. А. Ш. Хаурами. М.-СПб, ۲۰۰۳. (روسی)


این یک نوشتار خُرد پیرامون تاریخ است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
رده‌های صفحه: ایالت‌ها و قلمروهای منحل‌شده در ۱۹۴۷ (میلادی)پراکنش کردتاریخ کردستان تاریخ معاصر ایران سده ۲۰ (میلادی) در ایران کشورهای سابق در خاور میانه
قس عربی
جمهوریة مهاباد تأسست فی أقصى شمال غرب إیران حول مدینة مهاباد التی کانت عاصمتها، وکانت دُویلة قصیرة مدعومة سوفییتیاً کجمهوریة کردیة أُنشأت سنة 1946 ولم تدم أکثر من 11 شهراً.
فعلیاً، ظهر هذا الکیان کنتیجة للأزمة الإیرانیة الناشئة بین الإتحاد السوفییتی والولایات المتحدة الأمریکیة، فبالرغم من أن إیران أعلنت الحیاد أثناء الحرب العالمیة الثانیة إلاّ أن قوات الاتحاد السوفیتی توغلت فی جزء من الأراضی الإیرانیة وکان مبرر جوزیف ستالین لهذا التوغل هو أن شاه إیران رضا بهلوی کان متعاطفاً مع أدولف هتلر. ونتیجة لهذا التوغل، هرب رضا بهلوی إلى المنفى وتم تنصیب إبنه محمد رضا بهلوی فی مکانه، ولکن الجیش السوفییتی استمر بالتوغل بعد أن کان یسیطر على بعض المناطق شمال إیران، وکان ستالین یطمح إلى توسیع نفوذ الاتحاد السوفیتی بصورة غیر مباشرة عن طریق إقامة کیانات موالیة له [1].
إستغل بعض الأکراد فی إیران هذه الفرصة وقام قاضی محمد مع مصطفى البارزانی بإعلان جمهوریة مهاباد فی 22 ینایر 1946 [2] ولکن الضغط الذی مارسه الشاه على الولایات المتحدة التی ضغطت بدورها على الاتحاد السوفیتی کان کفیلاً بانسحاب القوات السوفیتیة من الأراضی الأیرانیة وقامت الحکومة الإیرانیة بإسقاط جمهوریة مهاباد بعد 11 شهرا من إعلانها وتم إعدام قاضی محمد فی 31 مارس 1947 فی ساحة عامة فی مدینة مهاباد وهرب مصطفى البارزانی مع مجموعة من مقاتلیه من المنطقة.
[عدل]مصادر

"The Republic of Kurdistan: Fifty Years Later," International Journal of Kurdish Studies, 11, no. 1 & 2, (1997).
The Kurdish Republic of 1946, William Eagleton, Jr. (London: Oxford University Press, 1963)
Moradi Golmorad: Ein Jahr autonome Regierung in Kurdistan, die Mahabad-Republik 1946 - 1947 in: Geschichte der kurdischen Aufstandsbewegungen von der arabisch-islamischen Invasion bis zur Mahabad-Republik, Bremen 1992, ISBN 3-929089-00-9 (ألمانیة)
M. Khoubrouy-Pak: Une république éphémère au Kurdistan, Paris u.a. 2002, ISBN 2-7475-2803-0 (فرنسیة)
Archie Roosevelt, Jr., "The Kurdish Republic of Mahabad", Middle East Journal, no. 1 (July 1947), pp. 247–69.
Kurdish Republic of Mahabad, Encyclopedia of the Orient. [3]
The Kurds: People without a country, Encyclopedia Britannica [4]
Meiselas, Susan Kurdistan In the Shadow of History, Random House, 1997. ISBN 0-679-42389-3
McDowall, David A Modern History of the Kurds, I. B. Tauris, 1996 (Current revision at May 14, 2004). ISBN 1-86064-185-7
Yassin, Burhaneddin A., "A History of the Republic of Kurdistan", The International Journal of Kurdish Studies, 11, nos. 1-2 (1997): 115-240.
Yassin, Burhaneddin A., Vision or Realty: The Kurds in the Policy of the Great Powers, 1941-1947, Lund University Press, Lund/Sweden, 1995. ISSN 0519-9700, ISBN 91-7966-315-X Lund University Press. ou ISBN 0-86238-389-7 Chartwell-Bratt Ltd.
Масуд Барзани. Мустафа Барзани и курдское освободительное движение. Пер. А. Ш. Хаурами, СПб, Наука, 2005. (روسیة)
М. С. Лазарев. Курдистан и курдский вопрос (1923—1945). М., Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2005. (روسیة)
Жигалина О. И. Национальное движение курдов в Иране (1918—1947). М., «Наука», 1988. (روسیة)
История Курдистана. Под ред. М. С. Лазарева, Ш. Х. Мгои. М., 1999. (روسیة)
Муртаза Зарбахт. От Иракского Курдистана до другого берега реки Аракс. Пер. с курдск. А. Ш. Хаурами. М.-СПб, 2003. (روسیة)
تصنیفات: تاریخ الأکراد دول انتهت فی 1947دول تأسست فی 1946أ کرادتاریخ إیران
قس انگلیسی
The Republic of Mahabad (Kurdish: Komarî Mehabad/کۆماری مەھاباد, Persian: جمهوری مهاباد ), officially known as Republic of Kurdistan and established in Iranian Kurdistan, was a short-lived, Kurdish government that sought Kurdish autonomy within the limits of the Iranian state.[1] The capital was the city of Mahabad in northwestern Iran. The state itself encompassed a small territory, including Mahabad and the market towns of Piranshahr, Sardasht, Bukan, Naqada and Ushnaviya.[2] The republic's founding and demise was a part of the Iran crisis during the opening stages of the Cold War.
Contents [show]
[edit]Background

Iran was invaded by the Allies in late August 1941, with the Soviets controlling the north. In the absence of a central government, the Soviets attempted to attach northwestern Iran to the Soviet Union, and promoted Kurdish nationalism. From these factors resulted a Kurdish manifesto that above all sought autonomy and self-government for the Kurdish people in Iran within the limits of the Iranian state.[1]
In the town of Mahabad, inhabited mostly by Kurds, a committee of middle-class people supported by tribal chiefs, took over the local administration. A political party called the Society for the Revival of Kurdistan (Komeley Jiyanewey Kurdistan or JK) was formed. Qazi Muhammad, head of a family of religious jurists, was elected as chairman of the party. Although the republic was not formally declared until December 1945, Qazi's committee administered the area with commendable efficiency and success for over five years until the fall of the republic.[3]
[edit]Soviet attitude

The Soviets were generally ambivalent towards the Kurdish administration. They did not maintain a garrison near Mahabad and also did not have any civil agent of sufficient standing to exercise any great influence. They encouraged Qazi's administration by practical benevolent operations such as providing motor transport, keeping out the Iranian army, and buying the whole of the tobacco crop. On the other hand, the Soviets initially did not like Kurdish administration's refusal to be absorbed into the larger Democratic Republic of (Persian) Azerbaijan, and discouraged the formation of an independent Kurdish state.[3] The Soviets allowed for safe passage of Mustafa Barzani and his followers into the Soviet Union following the fall of Mahabad.
[edit]Foundation

In September 1945, Qazi Muhammad and other Kurdish leaders visited Tabriz to seek the backing of a Soviet consul to found a new republic, and were then redirected to Baku, Azerbaijan SSR. There, they learned that the Democratic Party of Azerbaijan was planning to take control of Iranian Azerbaijan. On December 10, the Democratic Party took control of East Azerbaijan Province from Iranian government forces, forming the Azerbaijan People's Government. Qazi Muhammad decided to do likewise, and on December 15, the Kurdish People's Government was founded in Mahabad. On January 22, 1946, Qazi Muhammad announced the formation of the Republic of Mahabad. Some of the aims mentioned in the manifesto include:[2]
Autonomy for the Iranian Kurds within the Iranian state.
The use of Kurdish as the medium of education and administration.
The election of a provincial council for Kurdistan to supervise state and social matters.
All state officials to be of local origin.
Unity and fraternity with the Azerbaijani people.
The establishment of a single law for both peasants and notables.
[edit]End

On March 26, 1946, due to pressure from Western powers including the United States, the Soviets promised the Iranian government that they would pull out of northwestern Iran. In June, Iran reasserted its control over Iranian Azerbaijan. This move isolated the Republic of Mahabad, eventually leading to its destruction.
The Republic of Mahabad depended on Soviet support. Archibald Bulloch Roosevelt, Jr., grandson of the former U.S. President Theodore Roosevelt, wrote in "The Kurdish Republic of Mahabad" that a main problem of the People's Republic of Mahabad was that the Kurds needed the assistance of the USSR; only with the Red Army did they have a chance. However, this close relationship to the USSR alienated the republic from most Western powers, causing them to side with Iran. Qazi Muhammad did not deny that his republic was funded and supplied by the Soviets, but did deny that the Kurdish Democratic Party (KDP) was a communist party. He claimed that this was a lie fabricated by the Iranian military authorities, and added that his ideals were very different from the Soviets'.[4]
Qazi Muhammad's internal support eventually declined, especially among the Kurdish tribes who had supported him initially. Their crops and supplies were dwindling, and their way of life was becoming hard as a result of the isolation. Economic aid and military assistance from the Soviet Union was now gone, and the tribes saw no reason to support Qazi Muhammad. Many tribes began to leave. The townspeople and the tribes had a large divide between them, and their alliance for Mahabad was crumbling. As previously stated, the tribes and their leaders had only supported Qazi Muhammad for his economic and military aid from the Soviet Union. Once that was gone, many did not see the purpose in staying with Qazi Muhammad. Other tribes resented the Barzanis, since they did not like sharing their already dwindling resources with them. Some Kurds deserted Mahabad, including one of Mahabad's own marshals, Amir Khan. Mahabad was economically bankrupt, and it would have been nearly impossible for Mahabad to have been economically sound without harmony with Iran[5]
Those who stayed began to resent the Barzani Kurds, as they had to share their resources with them.
On December 5, 1946, the war council told Qazi Muhammad that they would fight and resist the Iranian army if they tried to enter the region. The lack of Kurdish tribal support however made Qazi Muhammad only see a massacre upon the Kurdish civilians performed by the Iranian army rather than Kurdish rebellion. This forced him to avoid war at all cost, even if it meant sacrificing himself for his people, which eventually happened and lead to his execution.
On December 15, 1946, Iranian forces entered and secured Mahabad. Once there, they closed down the Kurdish printing press, banned the teaching of Kurdish language, and burned all Kurdish books that they could find. Finally, on March 31, 1947, Qazi Muhammad was hanged in Mahabad on counts of treason.[6]
[edit]Aftermath

Mustafa Barzani, with his soldiers from Iraqi Kurdistan, had formed the backbone of the Republic's forces. After the fall of the republic, most of the soldiers and four officers from the Iraqi army decided to return to Iraq. The officers were condemned to death upon returning to Iraq and are today honored along with Qazi as heroes martyred for Kurdistan. Several hundred of the soldiers chose to stay with Barzani. They defeated all efforts of the Iranian army to intercept them in a five-week march and made their way to Soviet Azerbaijan.[3]
In October 1958, Mustafa Barzani returned to Northern Iraq, beginning a series of struggles to fight for an autonomous Kurdish region under the KDP, carrying the same flag that was used in Mahabad.
Massoud Barzani, the President of Iraqi Kurdistan as of 2012, is the son of Mustafa Barzani. He was born in Mahabad when his father was chief of the military of the Mahabad forces in Iranian Kurdistan.
[edit]See also

List of Kurdish dynasties and countries
Republic of Ararat
Qazi Muhammad
Kurdish Autonomous Region
Kingdom of Kurdistan
Abdul Rahman Ghassemlou
Sadeq Sharafkandi
Mustafa Hijri
[edit]Notes

^ a b Allain, Jean (2004). International Law in the Middle East: Closer to Power than Justice. Ashgate Publishing Ltd. pp. 27–28.
^ a b McDowall, David (2004). ["http://books.google.com/books?id=1tarN6gfxX8C&dq=%22on+22+January+1946%22&lr=&as_brr=3&source=gbs_navlinks_s" A modern history of the Kurds]. "I.B. Tauris". pp. 244–245. ISBN 1-85043-416-6.
^ a b c C. J. Edmonds, Kurdish Nationalism, Journal of Contemporary History, pp.87-107, 1971, p.96
^ Meiselas, Susan (1997). Kurdistan In the Shadow of History. Random House. pp. 182. ISBN 0-679-42389-3.
^ McDowall, David, A Modern History of the Kurds, I. B. Tauris, 1996 (Current revision at May 14, 2004). ISBN 1-86064-185-7. pp.244-245
^ McDowall, 2004. pp.243-246
[edit]References

"The Republic of Kurdistan: Fifty Years Later," International Journal of Kurdish Studies, 11, no. 1 & 2, (1997).
The Kurdish Republic of 1946, William Eagleton, Jr. (London: Oxford University Press, 1963)
Moradi Golmorad: Ein Jahr autonome Regierung in Kurdistan, die Mahabad-Republik 1946 - 1947 in: Geschichte der kurdischen Aufstandsbewegungen von der arabisch-islamischen Invasion bis zur Mahabad-Republik, Bremen 1992, ISBN 3-929089-00-9 (German)
M. Khoubrouy-Pak: Une république éphémère au Kurdistan, Paris u.a. 2002, ISBN 2-7475-2803-0 (French)
Archie Roosevelt, Jr., "The Kurdish Republic of Mahabad", Middle East Journal, no. 1 (July 1947), pp. 247–69.
William Linn Westermann, "Kurdish Independence and Russian Expansion", Foreign Affairs, Vol. 24, 1945–1946, pp. 675–686
Kurdish Republic of Mahabad, Encyclopedia of the Orient. [1]
The Kurds: People without a country, Encyclopædia Britannica [2]
Meiselas, Susan Kurdistan In the Shadow of History, Random House, 1997. ISBN 0-679-42389-3
McDowall, David A Modern History of the Kurds, I. B. Tauris, 1996 (Current revision at May 14, 2004). ISBN 1-86064-185-7
Yassin, Burhaneddin A., "A History of the Republic of Kurdistan", The International Journal of Kurdish Studies, 11, nos. 1-2 (1997): 115-240.
Yassin, Burhaneddin A., Vision or Reality: The Kurds in the Policy of the Great Powers, 1941-1947, Lund University Press, Lund/Sweden, 1995. ISSN 0519-9700, ISBN 91-7966-315-X Lund University Press. ou ISBN 0-86238-389-7 Chartwell-Bratt Ltd.
Масуд Барзани. Мустафа Барзани и курдское освободительное движение. Пер. А. Ш. Хаурами, СПб, Наука, 2005. (Russian)
М. С. Лазарев. Курдистан и курдский вопрос (1923—1945). М., Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2005. (Russian)
Жигалина О. И. Национальное движение курдов в Иране (1918—1947). М., «Наука», 1988. (Russian)
История Курдистана. Под ред. М. С. Лазарева, Ш. Х. Мгои. М., 1999. (Russian)
Муртаза Зарбахт. От Иракского Курдистана до другого берега реки Аракс. Пер. с курдск. А. Ш. Хаурами. М.-СПб, 2003. (Russian)
[edit]External links

The Republic of Kurdistan in Mehabad, Encyclopaedia KURDISTANICA.
Kurds at the crossroad
Proclamation of the Kurdish Republic of Mahabad from The Encyclopedia of World History Sixth Edition, Peter N. Stearns (general editor), © 2001 The Houghton Mifflin Company, at Bartleby.com.
The Kurdish Republic of Mahabad at PDKI-Canada
消滅した国々－クルディスタン人民共和国 (Japanese)
View page ratings
Rate this page
What's this?
Trustworthy
Objective
Complete
Well-written
I am highly knowledgeable about this topic (optional)

Submit ratings
Categories: Former polities of the Cold WarFormer countries in the Middle EastStates and territories established in 1946States and territories disestablished in 1947Republic of Mahabad1947 disestablishmentsFormer Kurdish statesHistory of the Kurdish peopleIran–Soviet Union relationsHistory of West Azerbaijan Province20th century in IranHistory of Mahabad
قس ترکی
Mahabad Cumhuriyeti (Kürtçe: کوماری مهاباد; Komarî Mehabad veya کومار کوردستانه مهاباد; Komara Kurdistana Mehabadê, Farsça: جمهوری مهاباد Jomhuri-e Mahābād), ocak 1946'da Sovyetler Birliği'nin desteğiyle kurulan ve Sovyetler Birliği'nin çekilişiyle aynı yıl içinde yıkılan, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmamış Kürt devleti.
Bu cumhuriyette, 13 bakanın bulunduğu bir yönetim kurulu oluşturuldu. Devlet başkanı Kadı Muhammed idi. Bu cumhuriyet Senendec, Uşnu ve Miyandoab şehirlerini kapsadığı gibi başkenti Mahabad'dı.
Konu başlıkları [göster]
Tarihçe [değiştir]

KOMELA [değiştir]
Ana madde: KOMELA
II. Dünya Savaşı sırasında, temmuz 1941'de Büyük Britanya ve Sovyetler Birliği İran'ın işgali konusunda anlaştı. İngilizler güneyden, Sovyetler ise kuzeyden saldırarak İran'ı ikiye bölerek işgal etti. Sovyetler işgal ettiği bölgelerden Azerbaycan eyaletlerinde iki cumhuriyet kurduracaktı.
16 Ağustos 1943'te KOMELA (Komeleyê Jinêweyê Kurdistan/Kürdistan Diriliş Topluluğu) kuruldu ve mart 1944'te Hawî cemiyetiyle yardımlaşma anlaşmasına imzaladı. Ağustos 1944'te Dinbanbar Dağı'nda Üçlü Sınır Anlaşma (Peymare Sêsinor)'nın imzalanmasıyla diğer ülkelerde bulunan Kürtler ile işbirliğini sağlamaya çalıştı.
Eylül 1945'te daha önce 1930'da Oramar İsyanı (Dağlıca/Hakkâri)'ndan sonra kasım 1931'de Kuzey Irak'ta ayaklanan Şeyh Ahmed Barzani (Şêx Ehmed Barzanî) ve kardeşi Molla Mustafa Barzani (Mela Mistefa Barzanî) de katıldı.
Mahabad Cumhuriyeti'nin askerinin temeli Hereki ve Şıkak aşiretlerinden oluşturuluyordu. Ekim 1945'te KOMELA, adını İran Kürdistan Demokrat Partisi (KPD-İ) olarak değiştirdi.
Kuruluş [değiştir]
Kasım 1945'te Sovyetlerin teşvik ve desteğiyle İran'da önce Azerbaycan Milli Hükûmeti kuruldu. Sovyetler KPD-İ'ye de 1.200 tüfek gönderdi. 22 Ocak 1946'da Mahabad'da Çarçıra Meydanı'nda Mehabad Cumhuriyeti'nin kuruluşu ilan edildi. Sovyetler Şubat 1946'ta 5.000 tüfek gönderdi.
Kürt-Azeri ilişkisi [değiştir]
3 Mayıs 1946'ta Mahabad Cumhuriyeti ile Azerbaycan Milli Hükûmeti arasında bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşmaya göre:
1. İki tarafın topraklarından her birine, tarafların her birinin temsilciler gönderilecek,
2. Kürtlerin çoğunlukta olduğu Azerbaycan topraklarında, Kürt yönetimi temsilcileri, Azerilerin çoğunlukta olduğu Kürt topraklarında ise Azeriler arasında temsilciler bulunduracak,
3. İki hükûmet, ekonomik sorunlarla uğraşacak olan bir Birleşik Ekonomi Komitesi oluşturacak.
4. Gerekli olduğu zaman karşıklı askerî yardım yapılacak.
5. İran hükûmetiyle her türlü görüşmeler, iki hükûmetin onayı aldıktan sonra yürütülecek.
6. Azerbaycan hükûmeti, kendi topraklarında yaşayan Kürtler için eğitim alanında girişimler örgütlemek amacıyla gerekli olan önlemleri almayı üstlendi. Kürt hükûmeti de kendi tarafından, İran Kürdistan topraklarında yaşayan Azerbaycanlılar için aynı girişimleri gerçekleştirme vaadinde bulundu.
7. İki halk arasında tarihi içinde yerleşmiş olan dostluk ve işbirliği ilişkilerini bozma denemesinde bulunan ya da, onların ulusal birliğine el uzatan, kim olursa olsun, iki halk tarafından cezalandırılacaktır.
Çöküş [değiştir]
Ancak Sovyetler 9 Mayıs'ta İran topraklarından çekilince 17 Aralık'ta İran ordusu Mahabad'ı işgal ederek Mahabad Cumhuriyeti'ni yıktı. 31 Mart 1947'de Cumhurbaşkanı Kadı Muhammed, Başbakan Hacı Baba Şeyh ve Savunma Bakanı Muhammed Hüseyin Han Seyfi Kadı, Cumhuriyetinin kurulduğu yer olan Çarçıra Meydanı'nda asılarak idam edildi.
Cumhuriyete katılmış olan Barzan aşireti Nisan 1947'de Kuzey Irak'a Barzan'a döndü. Irak hükumeti Şeyh Ahmed Barzani'yi yakalayarak hapsetti ve işbirlikçi suçlamasıyla Irak ordusundan dört subayı idam etti. Mustafa Barzani|Molla Mustafa Barzani ise Barzan bölgesinden kaçarak Aras Nehrine ulaştıktan sonra Sovyetler Birliği'ne iltica ederek Bakü'ye gitti.
Bu cumhuriyetin millî marşı, Koye (Köysancak) doğumlu şair Dildar (Yunus Rauf)'ın 1938'de hapisteyken Sorani lehçesiyle yazdığı "Ey Reqîb" (Ey Rekip) idi.
Hükümeti oluşturan bakanlar [değiştir]

Cumhurbaşkanı (Serokê Komara Mehabadê): Kadı Muhammed (Qazî Mihemed)
Başbakan (Serokwezîr): Hacı Baba Şeyh (Hacî Babe Şêx)
Savunma Bakanı ve Ordu Başkomutanı (Wezîrî Ceng û Parastin û Hevkarê serokkomar): Muhammed Hüseyin Seyfi Kadı (Mihemed Husên Xanî Sêyfî Qazî)
Propaganda Bakanı (Wezîrê Propaxande): Sıdık Haydaranî (Sidîq Heyderî)
Eğitim ve Kültür Bakanı (Wezîrê Perwerde û Hinkariyê): Menaf Kerimî (Menaf Karîmî)
İçişleri Bakanı (Wezirê Karê hundurin): Muhammed Emin Müinî (Mihemed Emîn Mu'înî)[kaynak belirtilmeli]
Sağlık Bakanı (Wezîrê Tendurustiyê): Sayit Muhammed Eyüban (Seyid Mihemed Eyûbyan)
Sanai Bakanı (Wezîrê Aborî): Mirza Ahmed İlahi (Ehmed Îlahî)
Çalışma Bakanı (Wezîrê Kar): Halil Hüsrevî (Xelîl Xusrewî)
Post ve Telegraf Bakanı (Wezîrê Post û Telegiraf): Kerim Ahmedyan (Kerîm Ehmedyan)
Ticaret Bakanı (Wezîrê Bazirganiyê): Hacı Mustafa Daufî (Hacî Mistefa Dawudî)
Adalet Bakanı (Wezîrê Dadperweriyê): Molla Hasan Mecidî (Mela Husên Mecdî)
Tarım Bakanı (Wezîrê Kiştûkal): Muhammed[kaynak belirtilmeli] Valizade (Mihemed Welîzade)
Dışişleri Bakanı (Wezîrê Tegbîr û Meşweret Pêkirînê): Hacı Abdürrahman İlhanîzade (Hacî Ebdulrehman Îlxanîzade)
Ulaştırma Bakanı (Wezîrê Rê û Ban): İsmail İlhanîzade (Îsmaîl Îlxanîzade)
Ayrıca bakınız [değiştir]

Azerbaycan Milli Hükûmeti
Kaynakça [değiştir]

Yassin, Burhaneddin A., Vision or Realty: The Kurds in the Policy of the Great Powers, 1941-1947, Lund/Sweden, 1995.
William Eagleton, Jr., The Kurdish Republic of 1946, Oxford University Press, London 1963.
David A. McDowall, Modern History of the Kurds, I. B. Tauris, 1996.
Susan Meiselas, Kurdistan In the Shadow of History, Random House, 1997.
M. Khoubrouy-Pak, Une république éphémère au Kurdistan, Paris, 2002.
Жигалина О. И., Национальное движение курдов в Иране (1918—1947), М. «Наука», 1988.
М. С. Лазарев, Курдистан и курдский вопрос (1923—1945), М. Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2005.
Archie Roosevelt, Jr., 'The Kurdish Republic of Mahabad' Middle East Journal, 1947,1 (July).
'The Republic of Kurdistan. Fifty Years Later', International Journal of Kurdish Studies, 1997, C.1-2.
Moradi Golmorad, 'Ein Jahr autonome Regierung in Kurdistan, die Mahabad-Republik 1946 - 1947' Geschichte der kurdischen Aufstandsbewegungen von der arabisch-islamischen Invasion bis zur Mahabad-Republik, Bremen, 1992.
Necefkuli Pısyan (Çev: Evdila Piştderî), Kanlı Mahabad'dan Aras'ın Kıyılarına, Avesta, İstanbul, 2001, ISBN 975-7112-51-8
Belgeseller [değiştir]

Die Kurden - Ein Volk, das es nicht geben darf, (ZDF, 1983) Fragman
Kategoriler: Tarihteki Kürt devletleriKısa ömürlü devletlerEski cumhuriyetlerOrta Doğu tarihindeki devletlerTarihteki tanınmayan devletlerİran tarihi
قس اردو
جمہوریہ مہاباد ( کردی : کوماری مھاباد ، فارسی : حمہوری مھاباد) سرکاری طور پر جمہوریہ کردستان ، 20ویں صدی کی ایک کم مدتی کرد ریاست تھی ، جو ترکی میں قائم ہوئی کرد ریاست جمہوریہ ارارات کے بعد ایرانی کردستان میں قائم ہوئی ۔ اس کا دارالحکومت شمال مغربی ایران کا شہر مھاباد تھا ۔ جمہوریہ کا قیام ایران کے اندرونی مسائل اور ریاست ہائے متحدہ امریکہ اور سویت اتحاد کے درمیان ایک تنازع کے باعث ہوا جو سرد جنگ کی وجہ بنا ۔

فہرست [غائب کریں]
1 پس منظر
2 سویت رویہ
3 جمہوریہ کی بنیاد
4 جمہوریہ کا خاتمہ
5 انجام
[ترمیم]پس منظر

اگست 1941ء میں ایک بغاوت میں ایرانی کرد علاقوں کا کنٹرول مرکزی ایرانی حکومت سے چھین لیا گیا ۔ کرد اکثرتی شہر مھاباد میں مقامی انتظام ، قبائلی سرداروں کی حمایت سے مڈل کلاس لوگوں کی ایک کمیٹی نے ، سمبھال لیا ۔ ایک سیاسی جماعت "کردستان احیائے نو سوسائٹی" کا قیام عمل میں لایاگیا ۔ قاصی محمد کو پارٹی کا چیئرمین چنا گیا ۔ اگرچہ جمہوریہ کا رسمی اعلان دسمبر 1945ء تک نہیں کیا گیا تھا ، قاضی کی زیر قیادت کمیٹی نے جمہوریہ کے سقوط تک 5 سال تک اس علاقے کا انتظام کامیابی سے چلایا ۔

[ترمیم]سویت رویہ

سویت اور برطانوی فوجوں نے اگست 1941ء کے آخر میں ایران پر قبضہ کیا ، سویتوں کے پاس شمالی علاقے کا کنٹرول تھا ۔ سویت ، کرد انتظامیہ کے ساتھ تعاون میں تھے ۔ انہوں نے ناہی مھاباد کے نزدیک گیریژن کو برقرار رکھا اور ناہی کوئی اختیارات اور اثر رسوخ والا سول ایجینٹ مقرر کیا ۔ انہوں نے قاضی انتظامیہ کی عملی حوصلہ افزائی کی ، جیسے کہ انہوں نے موٹر ٹرانسپورٹ مہیا کی ، ایرانی فوج کو باہر رکھا اور مالی مدد کے لئے ساری کی ساری تمباکو کی فصل خرید لی ۔ دوسری طرف سویتوں نے کرد انتظامیہ کے ڈیموکریٹک جمہوریہ (ایرانی ) آذربائیجان میں شمولیت سے انکار کا بہت برا منایا ۔
انہوں نے علیحدہ آزاد کرد جمہوریہ کے اعلان کی بھی مخالفت کی ۔

[ترمیم]جمہوریہ کی بنیاد

ستمبر 1945ء میں قاضی محمد اور دوسرے کرد رہنماؤں نے نئی جمہوریہ کی حمایت میں سویت رویہ چآنجنے کے لئے تبریز کا دورہ کیا ، ان کو تب باکو ، آذربائیجان سویت خودمختار جمہوریہ بھیج دیا گیا ۔ یہاں انہیں بتایا گیا کہ آذربائیجان ڈیموکریٹک پارٹی ایرانی آذربائیجان کا کنٹرول سمبھالنے کی منصوبہ بندی کر رہی ہے ۔ 10 دسمبر کو آذوبائیجان ڈیموریٹک پارٹی نے مشرقی آذربائیجان صوبے کا کنٹرول ایرانی حکومتی فوجوں سے لے لیا ۔ قاضی محمد نے بھی ایسا ہی کرنے کا سوچا اور 15 دسمبر کو ، کرد عوامی حکومت کی مھاباد میں بنیاد رکھی گئی ۔ 22 جنوری 1946ء کو قاضی محمد نے جمہوريہ مھاباد کے قیام کا اعلان کیا ۔
منشور میں درج ان کے چند مقاصد درج ذیل ہیں ۔
1۔ ایرانی ریاست کے اندر ایرانی کردوں کی خودمختاری ۔
2۔ کرد زبان کا تعلیم اور انتظامیہ کی زبان کے طور پر استعمال ۔
3۔ سماجی اور ریاستی نگرانی کے لئے کردستان کی صوبائی کونسل کے انتخابات ۔
4۔ تمام سرکاری حکام مقامی آبادی سے ہونے چاہئے ۔
5۔ آذربائیجانی (آذری) لوگوں کے ساتھ اتحاد اور اخوت ۔
6۔ عام اور خاص کے لئے ایک ہی قانون کا اجراء ۔

[ترمیم]جمہوریہ کا خاتمہ

26 مارچ 1946ء میں امریکہ اور مغربی طاقتوں کے دباؤ کی وجہ سے سویت اتحاد نے ایرانی حکومت سے وعدہ کیا کہ وہ شمال مغربی ایران سے نکل جائے گا ۔ جون میں ایران نے ایرانی آذربائیجان پر اپنا کنٹرول بحال کر لیا ۔ اس اقدام نے جمہوریہ مھاباد کو تنہا کر دیا ، جو اس کو حاتمے کی طرف لے گیا ۔
اس موڑ پر قاضی محمد کی حمایت میں ، خاص طور پر کرد قبیلوں کے درمیان جنہوں نے شروع میں اس کی حمایت کی تھی ، کمی آ گئی ۔ ان کی فصلیں اور اشیائے ضروریہ کم ہو گئیں ، اور اس تنہائی کی وجہ سے ان کی زندگی مشکل ہو گئی ۔ سویت اتحاد کی طرف سے اقتصادی امداد اور فوجی اعانت بند ہوگئی ، قبائلیوں کو قاضی محمد کی حمایت کرنے کی کوئی وجہ نظر نا آتی تھی ۔ بہت سے قبیلوں نے علاقہ چھوڑنا شروع کر دیا ۔ علاقے میں رکنے والوں نے برزانی کردوں سے آزردگی شروع کردی کیونکہ وہ ان کے وسائل میں ان کے حصہ دار بن گئے تھے ۔ 5 دسمبر کو جنگی کونسل نے قاضی محمد کو بتایا کہ اگر ایرانی فوج نے علاقے میں داخل ہونے کی کوشش ک تو وہ لڑیں گے اور ایرانی فوج کے خلاف مزاحمت کریں گے ۔ 15 دسمبر کو ایرانی فوج داخل ہوئی اور مھاباد کو محفوظ بنا لیا ۔
انہوں نے کرد پرینٹنگ پریس کو بند کر دیا ، کرد زبان کی تعلیم پر پابندی لگا دی اور کرد زبان میں ملنے والی تمام کتابوں کو آگ لگا دی ۔
آخر کار 31 مارچ 1947ء میں قاضی محمد کو بغاوت کے الزام میں پھانسی پر لٹکا دیا گیا ۔

[ترمیم]انجام

عراقی کردستان سے اپنے سپاہیوں کے ساتھ مصطفی برزانی نے جمہوریہ کی فوجوں کی تشکیل کی ۔ جمہوریہ کے انہدام کے بعد ، ذیادہ تر سپاہیوں اور عراقی فوج کی چار افسروں نے عراق واپس جانے کا فیصلہ کیا ۔ ان افسروں کو عراق واپس پہنچنے پر سزائے موت کا حکم سنایا گیا ۔ اور آج کل ان کو قاضی محمد کے ساتھ ہیرو مانا جاتا ہے جو نے کردستان کے لئے شہید ہوئے ۔ کئی سو سپاہیوں نے برزانی کے ساتھ رہنے کا فیصلہ کیا ۔ انہوں نے ایرانی فوج کی ، ان کے پانچ ہفتوں کے مارچ میں رکاوٹیں ڈالنے کی ، تمام کوششوں کو ناکام بنا دیا اور سویت آذربائیجان چلے گئے ۔
اکتوبر 1958ء میں مصطفی برزانی شمالی عراق واپس آ گئے اور کردستان ڈیموریٹک پارٹی کے ذریعے آزاد کرد ریاست جدوجہد شروع کی ، اور مھاباد کے جھنڈے کو ہی اپنا جھنڈا بنا لیا ۔
عراقی کردستان کاموجودہ صدر مسعود برزانی ، مھاباد میں پیدا ہوا ، جب اسکا باپ مصطفی برزانی ، ایرانی کردستان میں جمہوریہ مھاباد کی فوج کا سربراہ تھا ۔
زمرہ جات: ایرانعراقکردستانایشیاکم مدتی ممالک