مسجد های تیموری

مسجدهایِ تَیموری اصطلاحی است که به مسجدهایِ مهم ساخته شده در دوره تیموریان در ایران (بین سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۵۰۲ میلادی/۷۷۲ تا ۹۰۸ قمری) گفته می‌شود. بیشتر مسجدهای تیموری در سمرقند، هرات، نیشابور، مشهد و تبریز قرار گرفته که برخی از آن‌ها اکنون خارج از مرزهای کنونی ایران است.

ویژگی‌های معماریِ مسجدهای تیموری [ویرایش]

سبکِ ساختنِ مسجدهای چهارایوانی و دارای صحن باز (حیاط)، که از دورهٔ سلجوقیان در ایران ساخته می‌شد، در معماریِ دورهٔ تیموریان به بهترین وجه باقی ماند. آثار بر جای مانده از مسجد تیمور در سمرقند دلالت بر این سبک دارد.

نقشهٔ مسجدهای تیموری از روی مسجد گوهرشاد مشهد (ساخته شده در سال ۸۲۱ قمری/۱۴۱۸ میلادی) نمایان است. مهندس قوام‌الدین شیرازی ناظر و سازنده این مسجد بوده و از معماریِ این مسجد پیداست که مهم ترین ویژگی هایِ معماریِ دوره تیموری توجه به ساختن ورودی‌هایی با دو دروازه یا درگاه است که بزرگی آن دو از دو مناره بلند برجی شکل بیشتر است. ساختن گنبدهایی با سبک ویژه نیز در دورهٔ تیموری معمول شد. این مسجد هم اکنون بخشی از آرامگاه امام رضا است.

با وجود این ویژگی‌ها، در ایران غیر از مسجدهای رایج با صحن باز، در دورهٔ تیموریان، با روشی دیگر نیز مسجدهایی ساخته شد. این نکته از مسجد جامع نیشابور (ساخته شده در ۸۸۹ قمری/۱۴۸۴ میلادی) و مسجد جامع کبود تبریز (ساخته شده در ۸۷۰ قمری/۱۴۶۵ میلادی) کاملاً پیداست. آثار بر جای مانده از مسجد جامع کبود، در تبریز، نشان می‌دهد که مسجد صحن باز نداشته و این مسجد دارای یک سرایِ میانیِ بزرگ بوده که به جای صحن گنبدی آن را می‌پوشاند. بر بالای سرای‌های کوچک اطراف آن نیز گنبدهای کوچک تری قرار گرفته‌است.

مهم ترین مسجدهای تیموری [ویرایش]

مسجد تیمور در سمرقند
مسجد گوهرشاد در مشهد ۸۲۱ ق/۱۴۱۸ م
مسجد گوهرشاد در هرات
مسجد جامع نیشابور ۸۸۹ ق/۱۴۸۴ م
مسجد جامع کبود تبریز ۸۷۰ ق/۱۴۶۵ م
مسجدهای تیموری مهم

مسجد تیمور در سمرقند

مسجد گوهرشاد (مشهد)

مسجد گوهرشاد هرات

مسجد جامع نیشابور
منابع [ویرایش]

فنون الشرق الاوسط فی العصور الاسلامیه، نعمت اسماعیل علّام، بخش هفتم فصل دوم، معماری مسجدها
Stchoukine,I,Les peintures des manuscrits timurids,Parsi,1954 Robinson,Douglass,Persian miniature painting,Victoria and Albert Museum.

رده‌های صفحه: مسجدهای تیموری

قس
مسجد گوهرشاد، در جنوب حرم علی بن موسی (رضا) در شهر مشهد ساخته شده‌است. این مسجد در سال ۸۲۱ ه.ق به دستور گوهرشادآغا همسر شاهرخ از پادشاهان تیموری بنا شده‌است. به دلیل ظرافت و زیبایی کاشی‌کاری و خط و اسلوب معماری مسجد گوهرشاد، این مسجد از نفیس‌ترین شاهکارهای معماری ایرانی در دوره تیموری به شمار می‌رود. اسم گوهرشاد در دو محل با کاشی معرق نگاشته شده‌است: یکی در قسمت بالای در نقره‌ای که به دارالسیاده می‌رود و دیگری بر کتیبه ایوان مقصوره که به خط زیبای شاهزاده بایسنقر می‌باشد. در قسمت وسط نیز کتیبه‌ای به نام محمد رضا امامی وجود دارد. شیوه معماری این مسجد به سبک معماری مساجد چهار ایوانی ایران است و در طی سال‌ها گنبد آن چهار بار مورد مرمت قرار گرفته‌است.

سبک معماری این بنا به شیوه آذری و نام معمار آن استاد قوام‌الدین شیرازی ذکر گردیده است.[۱]



محتویات [نمایش]
مدخل [ویرایش]

بی‌تردید مهم‌ترین اثر باقی‌مانده از دورة تیموری در ایران، مسجد گوهرشاد در مشهد است که در جوار آرامگاه امام رضا (ع) واقع گردیده و ساختمان آن -بر اساس متن کتیبۀ ثلث اصلی ایوان جنوبی- در سال 821 هجری قمری به همّت گوهرشاد -زوجۀ شاهرخ تیموری- به اتمام رسیده‌است. این مسجد در طیّ قرون مختلف، متحمّل خرابی‌های زیادی شده که از جملة آن‌ها بمباران ارتش روس به سال 1330 هجری قمری است. با این حال، هیأت اصلی بخش عمدة ساختمانی آن نسبتاً محفوظ مانده است.

بنای مسجد گوهرشاد -که به خاطر نام بانی آن به این نام خوانده می‌شود- تقریباً 12 سال به‌طول انجامیده و معمار اصلی بنا به احتمال قوی "استاد قوام‌الدّین شیرازی" یکی از پرکارترین و چیره‌ دست‌ ترین معماران دورة تیموری بوده‌است [۲].

پلان و تزیینات مسجد [ویرایش]

مسجد به شکل چهار ایوانی ساخته شده [۳] و در طرفین ایوان اصلی آن دو منارۀ کاشی‌کاری جای گرفته است که از لحاظ زیبایی و دقّت در کاشی‌کاری دارای اهمیّت خاصّی است. مناره‌های ضخیم و برج مانند ایوان -که نقش کنترل فشار تاق را بر عهده دارند- توپر و به ضخامت 6 متر هستند و ارتفاع کلّی آن‌ها به 43 متر می‌رسد. این مناره‌ها (گلدسته‌ها) از روی زمین شروع می‌شوند و چسبیده به ایوان مقصوره بالا می‌روند. اهمیّت فوق‌العادة این مسجد، که به این جهت نیز آن را یکی از زیباترین آثار معماری دنیا محسوب داشته‌اند، به‌خاطر کاشی‌کاری و کتیبه‌های آن است. قسمتی از کتیبه‌ها به خطّ بایسنقرمیرزا شاهزادة تیموری و قسمت دیگر که در دورة صفوی نوشته شده به خطّ محمّدرضا امامی هنرمند معروف آن زمان است. آن‌ چه بر شکوه این مسجد می‌افزاید و بیننده را مسحور می‌کند، گنبد پیازی شکل و سبزرنگ آن است که با نقوشی زرد رنگ مزیّن گردیده است. کتیبة تاریخی مسجد که از کاشی است، با حروف درشت سفید بر زمینه‌‌ای آبی، جلوة دیگری است که بر زیبایی این مسجد افزوده و از نظر تاریخی حایز اهمیّت بسیار می‌باشد [۴].

واقعه مسجد گوهرشاد مشهد [ویرایش]

نوشتار اصلی: واقعه مسجد گوهرشاد مشهد (۱۳۱۴)
ماجرای کشتار و سرکوب مردم به دستور رضاشاه، به مناسبت اعتراض به تغییر لباس در سال ۱۳۱۴، درست چند ماه قبل از واقعه کشف حجاب نیز در این مسجد رخ داده‌است.

پانویس [ویرایش]

↑ سبک‌شناسی معماری ایرانی. محمد کریم پیرنیا. نشر معمار. ۱۳۸۳. ص۲۰۵
↑ شهبازی شیران، (دکتر حبیب)، 1386: 17 و 18
↑ هیلن برند، (دکتر روبرت)، 1387: 101
↑ شهبازی شیران (دکتر حبیب)، 1386: 19
منابع [ویرایش]

(منبع اصلی نوشتار) شهبازی شیران، دکتر حبیب (۱۳۸۶). آثار مهم و برجستۀ ساختمانی و ویژگی‌ها و دستاوردهای معماری و تزیینی تمدّن اسلامی ایران در دورة تیموریان. دانشگاه محقّق اردبیلی، اردبیل.
هیلن برند، روبرت (۱۳۸۷). معماری اسلامی، ترجمۀ دکتر باقر آیت الله زاده شیرازی، چاپ چهارم. روزنه، تهران.
جوادزاده، هاشم. کتاب خراسان. ۱۳۸۰، ص ۷۲، کانون آگهی ایران نوین.
رده‌های صفحه: بناهای تاریخی شهرستان مشهدساختمان‌ها و سازه‌ها در مشهدمسجدهای تاریخی مشهدمسجدهای تیموری مسجدهای مشهدمعماری ایران

قس عربی
من بین المساجد الإسلامیّة التی نالت شرفاً خاصّاً مسجد جامع گوهرشاد، بسبب مجاورته للروضة الرضویة. وهو أفخم مسجد فی المنطقة المقدسة وأجملها بناءً وزخرفة، قد تطوّعت ببنائه الأمیرة گوهرشاد زوجة شاهرخ التیموری سنة 821هـ. ویمکن أن یُعدّ هذا المسجد الواسع صحناً جنوبیّاً للحرم الرضویّ الشریف، واقعاً بین قبر الشیخ البهائی وصحن الإمام الخمینی، ممتدّاً إلى 95 متراً طولاً و 84 متراً عرضاً. یتّصل ضلعه الشمالیّ عن طریق بابین رئیسیّین بدار الحفّاظ ودار السیادة، ومنهما یتّصل بالحرم المطهّر، ومن جهته الشرقیّة یحدّه صحن الإمام الخمینیّ، فیما یحدّه من جهته الغربیّة قبر الشیخ البهائی وصحن الجمهوریة. ولهذا المسجد الشامخ صحنٌ واسع فی وسطه یحتضن حوضاً مائیّاً کبیراً، ویقع على کلّ ضلع من أضلاعه الأربعة لهذا الصحن إیوان کبیر جمیل على طرفَیه إیوانان صغیران، کلّها تتّصل بالمساجد المسقوفة التابعة لمسجد گوهرشاد. أکبر هذه الأواوین وأجملها «إیوان المقصورة» الواقع فی الضلع الجنوبیّ للمسجد، وهو بناء ضخم ارتفاعه 25 متراً، غُشی بالقاشانیّ الجمیل، وعلى حافّته کُتبت آیات من القرآن الکریم بأحرف واضحة جمیلة. یُفتح هذا الإیوان الجنوبیّ على أحد المساجد الجمیلة، یضمّ إلیه منبراً مصنوعاً بشکلٍ خاصّ، لم یُعمَل فیه مسمارٌ قطّ، قد أُعدّ من الخشب المنبّت الفاخر بأربع عشرة درجة، یُعرف بـ «منبر صاحب الزمان عجّل الله فرَجَه»، یُظنّ أنّه نُصب فی هذا المسجد قبل 300 سنة تقریباً. وتعلو هذا المسجد قبّةٌ زرقاء کبیرة، قطرها الداخلی یبلغ 15 متراً، وقد تعرّضت لقصف الجیش الروسی الغاشم سنة 1330هـ فأصابها ما أصابها، ثمّ عُمّرت عام 1960م، وهی تُرى الیوم شامخة بأشکالها المورّدة وعبارات التوحید والنبوّة والولایة.
تقوم إلى جانب القبّة منارتان شامختان مکسوّتان بالرخام أزرق، یبلغ ارتفاعهما 140 قدماً، فیما یکون ارتفاع القبّة الزرقاء 87 قدماً. ومدخل المسجد من جهة الصحن مکسوّ بالرخام الجمیل الدقیق الصنع الذی کُتبت علیه أسماء الله الحسنى. وبالإضافة إلى أنّ هذا المسجد المبارک یموج طوال السنة بالزائرین المصلّین، فهو ـ ومنذ أمد بعید إلى یومنا هذا ـ تُلقى فیه الدروس والمعارف الإسلامیّة من قبل المجتهدین والعلماء، کما تُعقد فیه مجالس الوعظ ومجالس ذکر أهل البیت علیهم السّلام طوال العام فی مناسباتهم الشریفة سلام الله علیهم.
تصنیف: مساجد إیران
قس اردو
گوہر شاد مسجد ایران کے صوبہ خراسان کے شہر مشہد کی ایک معروف مسلم عبادت گاہ ہے۔ یہ مسجد تیموری سلطنت کے دوسرے فرمانروا شاہ رخ تیموری کی اہلیہ گوہر شاد کے حکم پر 1418ء میں تعمیر کی گئی اور اسے اس وقت کے معروف ماہر تعمیر غوام الدین شیرازی نے تعمیر کیا جو تیموری عہد کی کئی عظیم الشان تعمیرات کے معمار بھی ہیں۔ صفوی اور قاچار دور میں اس مسجد میں تزئین و آرائش کا کام بھی کیا گیا۔ مسجد میں 4 ایوان اور 50 ضرب 55 میٹر کا ایک وسیع صحن اور متعدد شبستان بھی ہیں۔ مسجد کا گنبد 1911ء میں روسی افواج کی گولہ باری سے شدید متاثر ہوا۔ یہ مسجد 15 ویں صدی کی ایرانی تعمیرات کا اولین اور اب تک محفوظ شاہکار ہے۔ اس کے داخلی راستے میں سمرقندی انداز کی محراب در محراب ہیں جبکہ بلند مینار بھی اس کی شان و شوکت کو مزید بڑھاتے ہیں۔
[ترمیم]بیرونی روابط

Archnet's entry on Goharshad Mosque
زمرہ جات: اسلامی طرز تعمیرمساجدایران کی مساجدتیموری سلطنت

قس انگلیسی
Goharshad Mosque (Persian: مسجد گوهرشاد‎) is a former free standing mosque in Mashhad of the Razavi Khorasan Province, Iran, which now serves as one of the prayer halls within the Imam Reza shrine complex.
It was built by the order of Queen Goharshad, the wife of Shah Rukh of the Timurid Dynasty in 1418 CE. The architect of the edifice was Ghavameddin Shirazi, who is responsible for so many of Shah Rukh's great buildings, with the architectural and decorative manpower supplied from Shiraz and Isfahan.
The mosque underwent some renovations during the Safavid and Qajar eras. It has four iwans and a courtyard measuring 50 × 55 m (160 × 180 ft), as well as several shabestans.
The double layered dome of the mosque was severely damaged in 1911 in bombings by troops of the Russian Empire.
Contents [show]
[edit]Design

The first and the greatest surviving, Persian monument of the fifteenth century is the beautiful mosque of Gawhar Shad (1418) now abutting the shrine of the Imam Reza in Mashhad. Its portal continues the Samarkand style of arch within arch, enriched by a succession of bevels and reveals that give it depth and power. The thick, tower-like minarets, merging with the outer corners of the portal screen, extend to the ground and, together with the high foundation revetment of marble, give the ensemble the impression of solidity necessary to support its exuberant color. The entire court facade is faced with enamel brick and mosaic faience of the finest quality.
The full scale of colors includes a dominant cobalt blue and turquoise, white, a transparent green, yellow, saffron, aubergine and mirrorblack - all tones fluctuating through several shades. The patterns lucid and vigorous, are artfully adapted to their decorative role, whether for eye-panels, or dome ornament meant to be effective at a thousand feet.
Monotony, difficult to avoid in such a large area, and a distracting intricacy that might compete with the essential architectural forms are both forestalled.
This is accomplished by the energy of the faience floral patterns and brick geometrical schemes; by the emphatic rhythm of the arcades, open galleries and deep recesses; and especially by the contrast of the ivans.
—Arthur Pope, Persian Architecture: The Triumph of Form and Color[1]
[edit]See also

Greater Khorasan
Ali ar-Ridha
List of mosques
[edit]References

^ Upham Pope, Arthur (1965). Persian Architecture: The Triumph of Form and Color. New York. ISBN 978-0-8076-0308-6.
[edit]External links

Archnet's entry on Goharshad Mosque
Coordinates: 36°17′14.55″N 059°36′52.89″E
[show] v t e
Mosques in Iran
[show] v t e
Architecture of Iran
View page ratings
Rate this page
What's this?
Trustworthy
Objective
Complete
Well-written
I am highly knowledgeable about this topic (optional)

Submit ratings
Categories: 1410s architectureMosques in IranTimurid dynastyIranian architectureBuildings and structures in Mashhad

قس فرانسه
La Mosquée Goharshad est une célèbre mosquée de Mashhad, capitale du Khorasan-e-razavi en Iran.
Elle a été construite en 1418 sur une commande de Goharshad, l'épouse de Shah Rukh, grand émir des Timourides, et les plans en ont été faits par Ghavameddin Shirazi.
La mosquée a subi quelques restaurations pendant la période safavide. Elle possède 4 iwans et une cour mesurant 50 x 55 mètres, ainsi que plusieurs Shabestans.
Le dôme de la mosquée a été sévèrement endommagé en 1911 à cause de bombardements par les troupes russes.
Voir aussi[modifier]

Mashhad
Khorasan-e-razavi
Khorasan
Grand Khorasan
Imam Reza
Liens externes[modifier]

Mosquée Goharshad à Mashhad
Portail de l’Iran Portail de l’islam
Catégorie : Mosquée iranienne


قس
مسجد جامع هرات یا مسجد جمعه هرات از مسجدهای کهن و با معماری باارزش در شهر هرات است که بیشتر گسترش آن در دوره ی طلایی عهد تیموریان بوده است.این مسجد را سلطان غیاث الدین غوری در سال ۵۹۷ ق. طرح ریزی نمود اما موفق به تکمیل آن نشد. جسد وی در سال ۱۲۰۲ میلادی در زیر گنبد در عقب ایوان شمالی مسجد مدفون گردیده است.

تنها بخش کوچکی از مسجد عهد غوریان در درب ورودی جنوبی باقی مانده است. تزیینات دورهٔ غوری بعدها زیر کار تزیین دورهٔ تیموریان که مسجد را به ذوق و سلیقهٔ خود تزیین نمودند مخفی ماند که در سال در سال ۱۹۶۴ کارشناسان آن را بازیابی نمودند. اما در اثر مرور زمان بخش زیادی از کار پر مصرف تیموریان نیز از میان رفت که در نوسازی هایی که در سال ۱۳۲۲ شمسی روی مسجد انجام گرفت بخشی از آن بازسازی شد. در عهد تیموریان پایتخت در هرات واقع گردیده بود. تیموریان با جلب هنرمندان، معماران، فیلسوفان و شعرا به دربار خود رهبری نهضت فرهنگی را بدست گرفتند که از دوره‌های پردرخشش تاریخ هرات می‌باشد. شاهرخ و همسرش گوهرشاد از پیشتازان دورهٔ اول عصر تیموری به شمار می‌روند. حکومت سلطان حسین بایقرا از سال ۱۴۶۸ الی ۱۵۰۶ میلادی اوج دورهٔ طلایی تیموریان به شمار می‌رود.[۱]








منابع [ویرایش]

↑ «ویکی‌پدیای انگلیسی». بازبینی‌شده در مه ۲۰۱۱.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مسجد جامع هرات موجود است.
رده‌های صفحه: آثار تاریخی هرات مسجد های جامع مسجدهای افغانستان مسجدهای هرات معماری تیموری معماری غوری هرات

قس پشتو
د هرات جامع جومات بنسټ ایښودونکی سلطان غیاث الدین غوری دی، چې دده زیارت هم دهمدې جومات په شمالی برخه کې تر یوې ګنبدې لاندې څرګند دی او دامشهور واکمن په ۱۲۰۲ م کال کې په حق رسیدلی دی.

د دې جومات په جنوبی برخه کې د غوریانو د دورې یو څه نقش و نګار هم پاتی دی، چې هلته یوه ښه روښانه او ښکلې کتیبه هم تر سترګو کیږی، چې د سلطان غیاث الدین نوم پرې لیکل شوی دی.

دا جومات چې کله د تیموریانو په دوران کې د دویم ځل لپاره نقش و نګار شو ، دغوری دورې نقش پکې له منځه ولاړ، چې مخکې یې یادونه وشوه ، یوازې په یوه برخه کې پاتې و، خو په ۱۹۴۳ م ۱۳۲۲ هـ ش کال کې بیا کار پیل شو او په دې اړه زیار ایستل کېده، چې هغه پخوانۍ بڼه برسېرنه او د تیموری دورې نقش ترې یو پلو ته کړی چې دا کارونه د تیموری پاچا سلطان حسین بایقرا په وخت کې صورت نیولی و، چې دهغه واکمنۍ دوره له ۱۴۶۸ څخه بیا تر ۱۵۰۶ م پورې یوه زرینه او علم پروره دوره وه.

انځورتون
















وېشنیزې: د افغانستان جوماتونه هرات
قس انگلیسی
The Friday Mosque of Herat (مسجد جمعه هرات), also known as the Jumah Mosque, is a mosque in the city of Herat, in the Herat Province of north-western Afghanistan. It was built by the Timurids and extended by several rulers swapping hands down the centuries between the Timurids, Safavids, Mughals and the Uzbeks all supported the mosque before switching hands. Though many of the glazed tiles have been replaced during subsequent periods, the Friday Mosque in Herat was given its present form during the closing years of the fifteenth century. Apart from numerous small neighborhood mosques for daily prayer, most communities in the Islamic world have a larger mosque for Friday services with a sermon. This was not always the largest mosque in Herat; a much larger complex also built by the Timurids, the Mosque and Madressa of Gawharshad, was located to the north. Those architectural monuments were dynamited by officers of the British Indian Army under British supervision in 1885 so that it could not be used as a fortress if a Russian army tried to invade India.
Contents [show]
[edit]History

The Masjid-i Jami of Herat, the city's first congregational mosque, was built on the site of two smaller Zorastrian Fire temples that were destroyed by earthquake and fire. A mosque was begun by Ghurid ruler Ghiyath al-Din Muhammad b. Sam (1162–1202) in 1200 (597 AH), and continued after his death by his brother and successor Shihab al-Din. This is confirmed both by an inscription on the eastern Ghurid portal uncovered in 1964 during a restoration, and by the sixteenth century Timurid historian Khwandamir in his Khulasat al-Akhbar.[1]
[edit]Timurids
In the thirteenth century, Genghis Khan destroyed the province and the small building fell into ruin. Rebuilding and renovation programs were undertaken by the Mongol convert rulers. After a devastating earthquake in the mid 13th century the building left completely destroyed and left to collapse. After 1397, the Timurid rulers redirected Herat's growth towards the North. This suburbanization and the building of a new Friday mosque in Gawhar Shad's Musalla marked the end of the Masjid-i Jami's patronage by a monarchy. Construction of a entire new building and surrounding gardens completed by Jalal al-Din Firuzshah, one of the most prominent amirs of Shah Rukh (1405–1444). It is said that the decorations alone were completed over the course of five years, bringing in workers from all over the empire. The mosque was given a final renovation under the Mughals of India, when prince Khurram (shah Jahan) was fighting for control of the region against the Uzbek tribes.[1]
[edit]19th Century
Little of the medieval Mosque remains, after the Anglo-Afghan wars much of the mosque was left destroyed. A program launched in 1945 rebuilt walls and rooms, expanded the northeastern section of the mosque from a length of approximately 101 meters to 121 meters and replaced expensive material from all over the medieval Timurid and Mughal Empires streching from Iraq to India with local cheap material. Overall, the mosque's multiple reconstructions and restoration programs leave little to authenticate as original.[1]













[edit]References

^ a b c d e "Great Mosque of Herat". Archnet.org. 2005-08-19. Retrieved 2011-07-25.
Wikimedia Commons has media related to: Friday Mosque, Herat
[show] v t e
Mosques in Afghanistan
[show] v t e
Herat Province
Coordinates: 34°20′35″N 62°11′45″E
View page ratings
Rate this page
What's this?
Trustworthy
Objective
Complete
Well-written
I am highly knowledgeable about this topic (optional)

Submit ratings
Categories: Mosques in AfghanistanHerat