تالک و انواعش

تالک. با توجه به ترکیب کانی شناسی، درجه خلوص، وجود ناخالصی مختلف و نوع ناخالصی ها و کاربرد، تالک انواع مختلفی دارد که به شرح زیر می‌باشد:

•تالک Talc ) Steatite )
این کانی سیلیکات منیزیم آب دار با فرمولMg3Si4O10(OH)2 است که در سیستم مونوکلینیک و تری کلینیک متبلور می شود و به رنگ سبز کم رنگ تا سبز تیره یا خاکستری متمایل به سبز و همچنین سفید، سفید- نقره ای، خاکستری، متمایل به قهوه ای و در حالت پودری معمولاً به رنگ سفید است. تالک دارای جلای مرواریدی و لمس چرب بوده و نیمه شفاف است و دارای سختی 1 و چگالی 83/2 – 58/2 می باشد. این کانی در رده سیلیکات های ورقه ای قرار می گیرد.
تالک کمتر در طبیعت به صورت خالص یافت می شود. این کانی اگر به صورت خالص باشد از 36/63% SiO2 =،98/31 % MgO = و 75/4 % H2O = تشکیل شده است.
کانی های : ترمولیت Ca Mg3 (SiO3)4، سرپانتین 3MgO.2SiO2.2H2O، منیزیت MgCO3، کلسیت CaCO3، آنتوفیلیتMg7(Si4O11)2(OH)2، میکاK(Mg,Fe)3AlSi3O10(OH,F)2، کلریت 5(Mg,Fe)O.Al2O3.3SiO2.4H2O، دولومیت )2 (Ca,Mg)(CO3به عنوان کانی همراه و در پیوند با تالک در ذخایر این ماده معدنی به چشم می خورند.
ناخالصی های آهن مانند لیمونیت FeO(OH).nH2O، منیتیتFe2O3، پیریت FeS2، کربن، کوارتز و اکسید منگنز MnO نیز ممکن است همراه تالک وجود داشته باشد.
ترکیب شیمیایی تالک و کانیهای همراه در جدول ذیل گزارش شده است.


جدول 4- ترکیب شیمیایی تالک و کانیهای همراه (رو و دیگران، 1983)

•استئاتیت (Steatite) یا سنگ صابون Soapstone
سنگ صابون (Soap Stone) اصطلاح اصطلاحی است برای سنگهای توده‌ای که کانی تالک در آن از مقادیر متفاوت در حد خالص تا کمتر از 50 % را در بر می گیرند.
در واقع معمولاً واژه سنگ صابون برای سنگهای توده‌ای تالکی و ناخالص و بسیار نرم بکار می‌رود. حال آنکه تالک های توده ای با خلوص بالا را استئاتیت (Steatite)می گویند. به سنگهای صابون، طلق گدازه نیز اطلاق می‌گردد.
از این سنگ روی دستشوئی آزمایشگاههای شیمی، سطح نیمکت‌ها، جعبه و تابلوهای برق و سطح سنگها برای مصارف مخصوص کشیده می‌شود.
رنگ آن سفید یا خاکستری با سایه‌های مختلف، گاهی اوقات متمایل به سبز یا متمایل به قرمز با حالت چوبی یا صابونی است. استئاتیت غالبا بصورت متبلور است و کمتر از 5/1 درصد کلسیت، 5/1 اکسیدهای آهن و 4 درصد آلومینا دارد. به آسانی سوراخ شده، اره گردیده و به راحتی خرد می‌شود. از این نوع تالک عموماً در ساخت عایق‌های الکتریکی و الکترونیکی استفاده می‌شود.
اخیراً استئاریت به نوعی تالک که برای ساخت عایق های الکترونیکی مناسب است، اطلاق می شود.

•پات استون:
نمونه ناخالص توده‌ای تالک یا سنگ صابونی است. معمولا رنگ آن متمایل به خاکستری، سبز تیره، خاکستری آهنی یا سیاه متمایل به خاکستری می‌باشد.

•رنسلائریت:
نمونه پذیر و مورف (شکل کاذب) سنگ صابونی می‌باشد. رنگ آن سفید، سیاه بوده و از تالک معمولی سخت‌تر است دارای حالت رشته‌ای بوده و جلای زیادی دارد که برای جا قلم و ادوات ونیز وسایل تزئینی بکار می‌رود.

•گچ خیاطی (گچ فرانسوی):
نوعی سنگ صابون نرم و توده‌ای است که در خیاطی برای نشان گذاشتن پارچه و لباس بکار می‌رود. همچنین از گچ فرانسوی در تولید مواد شمعی و قلم ابرو استفاده می‌گردد.

•پیروفیلیت:
پیروفیلیت یک سیلیکات آلومینیوم آب دار(نمونه آلومینیوم‌دار تالک) به فرمول Al2Si4O10(OH)2 با ساختمان شبیه تالک ( به جای منیزیم، آلومینیوم جانشین آن شده است) است.
پیروفیلیت شباهت و تفاوت‌های زیادی با تالک دارد و به شکل‌های مختلف ظاهر می‌شود، خواص آن به مواد همراه آن بستگی دارد.
پیروفیلیت دارای خواص مشابهی با تالک نظیر: عدم تاثیر پذیری از لحاظ شیمیایی، قدرت عایق‌پذیری بالا، نقطه ذوب بالا و قابلیت هدایت الکتریکی پایین می‌باشد و به همین جهت اغلب با تالک اشتباه می‌شود. بیشترین کاربرد آن در صنایع سرامیک و اجسام نسوز و مقاوم است. این کانی با توجه به اینکه دارای خصوصیات مشابه با تالک است ولی از نظر ژنز متفاوت می‌باشد و بیشتر در سنگهای دگرگونی با ترکیب اسیدی یافت می‌شود.

کانی های مهم پیروفیلیت :
پیروفیلیت کلریتی
در این نوع پیروفیلیت مقدار 28-24 % , Al2O3 = 5/0-2/0 % , K2O = 2/0% Fe2O3 = می باشد و به عنوان پرکننده در لاستیک، رنگ و پلاستیک استفاده می شود.

پیروفیلیت کلسدونی
در این نوع پیروفیلیت مقدار 15-13 % , Al2O3 = 5/0-2/0 % , K2O = 4/0% Fe2O3 = می باشد و به عنوان نسوزهای تماسی استفاده می شود.

پیروفیلیت کلسدونی
در این نوع پیروفیلیت مقدار 20-15 % , Al2O3 = 8/0-4/0 % , K2O = 5/0% Fe2O3 = می باشد.

پیروفیلیت سرسیتی
در این نوع پیروفیلیت مقدار 22-18 % , Al2O3 = 3-5/0 % , K2O = 5/0% Fe2O3 = می باشد و به عنوان سفید آلات، کاشی کف، چینی های الکتریکی استفاده می شود.

ذخایر پیروفیلیت به دو صورت گرمابی و دگرگونی یافت می شوند. به هنگام آلتراسیون، در سنگهای آذرین اسیدی و حد واسط به ویژه توفها و در شرایط مناسب در زونهای مشخص، پیروفیلیت تشکیل می شود.
ذخایر پیروفیلیت گرمابی بیشتر در زونهای گسلی تشکیل می شوند. در بیشتر ذخایر پیروفیلیت، زون بندی منظم دیده می شود. این زون بندی از سطح به سوی عمق شامل: زون سیلیسی، زون آلونیت، زون کائولینیت، زون پیروفیلیت، زون سرسیت و سرانجام زون مونتموریونیت است. کانی هایی که همراه با پیروفیلیت پیدا می شوند شامل: پیروفیلیت، آلونیت، کلسدونی، کائولینیت، کلریت، دیاسپور و سریسیت می شوند. ذخایر پیروفیلیت نوع دگرگونی از اهمیت کمتری برخوردارند. توفهای اسیدی در شرایط مناسب به پیروفیلیت شیست دگرگون می شوند.

•سرپانتین:
سیلیکات منیزیم آبدار به فرمول Mg6(Si4O10)(OH)2 می‌باشد. سرپانتین دارای شکستگی صدفی و لمس کمی صابونی است. ناخالصی‌های سرپانتین معمولا کلسیت و کوارتز می‌باشد. موارد استفاده آن بطور عموم کارهای زینتی و گاه بعنوان ساختمانی است. نمونه‌های رشته‌ای آن کریزوتیل نام دارد که به عنوان آزبست های تجارتی مورد استفاده واقع می‌گردند.

•آنتوفیلیت:
آنتوفیلیت جزء دسته آمفیبولهای ارتورومبیک است. ترکیب شیمیایی آن سیلیکات آهن منیزیم است به فرمول (Mg,Fe)77Si8O22)(OH)2 شکل ظاهری آن معمولاً بصورت اجتماعی از سوزنهای منشوری و یا رشته‌ای شعاعی است. آنتوفیلیت یکی از انواع آزبست ها (پنبه نسوز) است و دارای خاصیت انعطاف‌پذیری اندک می‌باشد و از مقاومت شیمیایی بالایی در مقابل اسیدها و آلکالی‌ها برخوردار است. همچنین مقاومتش در مقابل افزایشی دما بسیار خوب می‌باشد.

•ترمولیت:
این کانی جزو دسته آمفیبول های منوکلینیک است. ترکیب شیمیایی آن سیلیکات منیزیم کلسیم‌دار به فرمول Ca2Mg5Si8O22(OH)2 می‌باشد. ترمولیت معمولی‌ترین و پایدارترین کانی گروه تالک است که بصورت رشته‌ای یا لایه‌‌های بسیار نازک دیده می‌شود. تالک ترمولیتی که گاهی تالک سخت خوانده می‌شود، حاوی 6 تا 10 درصد کلسیت و مقداری دولومیت است و درصدهای مختلفی از تالکهای ورقه‌ای نرم، سرپانتین‌های گروه تالک و مواد آمفیبولی غیر آزبستی را نیز دارد.

•لاوا:
اصطلاحی است که دربازرگانی تجارتی برای بلوک‌های تالک یا فرآورده‌های تالک های بلوکی بکار برده می‌شود.

•تالک مخلوط:
تالک مخلوط در واقع مخلوطی از تالک نرم، روشن شیستی، تالک نرم ورقه‌ای، سرپانتین، دولومیت، کلسیت و تعدادی کانیهای فرعی می‌باشد. تالک مخلوط با درجه خلوص پایین حاوی تالک، کلریت و دولومیت است.

•تالک رشته‌ای:
تالک رشته ای به تالک هایی اطلاق می‌شود که حاوی مقدار گسترده‌ای کانیهای آزبستی باشد.

•تالک نرم - ورقه‌ای:
تالک نرم - ورقه‌ای حاصل متاسوماتیسم سنگهای کربنات منیزیم‌دار رسوبی است که غالبا حاوی کلریت می‌باشد و بیشترین مورد استفاده را در بین دیگر انواع تالک دارد.