ادیان پیش از تاریخ

ادیان پیش از تاریخ، مجموعه ای از مدارک و اکتشافات ثبت شده از اعمال، تفکرات و رویدادهای دینی بشر را از آغاز پیدایش انسانسایان تا شروع عصر باستان، ارائه می دهد، با وجود اینکه دوره ماقبل تاریخ عاری از هرگونه اسناد و متون مکتوب است و آثار دینی به جا مانده از آن همگی غیر مکتوب هستند و همچنین بر پایه نظریه‌ها و فرضیه هایی از منابع غیر مستقیم مثل یافته‌های پربحث و جدل باستان شناسی استوار هستند لذا تاریخ و رخدادشناسی ادیان به شکلی جدی از زمان اختراع خط یعنی حدود ۵۰۰۰ سال پیش در سرزمین‌های شرق نزدیک آغاز می گردد.خاور نزدیک یا شرق نزدیک به سرزمین هایی اطلاق می‌شود که در غرب آسیا مابین دریای مدیترانه و ایران واقع شده اند این عبارت جغرافیایی بیشتر برای باستان شناسان و تاریخدانان مصطلح می باشد، البته استفاده این اصطلاح در نزد روزنامه نگاران و سیاستمداران نیز کاربرد دارد. تاریخ ادیان دارای خط سیری است که به بررسی وقایع نگاری تطبیقی پیشامدهای مهم آیین‌های مختلف بشر در دوره‌های تعریف شده تاریخی و ماقبل تاریخی می پردازد. نخستین بار (قرن نوزدهم) در دانشگاهی در آلمان [۱] مبحث تاریخ ادیان تدریس گردید. [۲] [۳][۴]

محتویات [نمایش]
تاریخ ادیان و جامعه شناسی[۵] [ویرایش]
نوشتار اصلی: دین
تاریخ ادیان گذری از گذشته یک دین و واکاوی آن بر شرایط حال اجتماعی است. دین به عنوان یکی از مصادیق قدرتمند جامعه به طور کلی همه ابعاد زندگی بشری را تحت تاثیر قرار داده است. تولد، مرگ، ازدواج، کار و اخلاقیات یک تمدن[۶] یا یک قوم در کالبد دین آن‌ها جای می گیرد. برای مطالعه هر پدیده ای بهتر است دین آن جامعه را نیز مد نظر داشت.
اهمیت مطالعه تاریخ ادیان [ویرایش]
نکته قابل توجه دیگر آنکه بسیاری از اقوام کهن که امروز حضور دارند دارای پیشینه دینی متفاوت با زمان حال خود هستند و به نظر می رسد که دین جدیدی جایگزین دین سابق ایشان شده و دین کهنه به فراموشی سپرده شده است اما با توجه به مطالعات تاریخی می توان دریافت که آثار آنها هنوز باقی است. آثار طبیعت ایرانیان هنوز در هنر آنها دیده می‌شود (مانند بته جغه ها[۷]) و زئوس [۸] پادشاه خدایان یونانی در نقاشی میکل آنژ [۹] به شکل تازه تری از خدای دین مسیح[۱۰] جلوه گر می‌شود تفکرات میترایسم[۱۱] هنوز بر سرزمین‌های مسلمان سایه افکنده است. پس اگر چه بسیاری از ادیان نابود گشته اند و یا فراموش شده اند اما تفکرات آن‌ها هنوز بر باقیمانده آن تمدن دیده می‌شود از اینجا است که مطالعه تاریخ ادیان به خصوص تاریخ ادیان دوران ماقبل تاریخ که زاده اندیشه انسانسایان است ضروری می نماید.
مطالعه و تحقیق پیرامون تاریخ ادیان [ویرایش]
در قرن نوزدهم میلادی فراگیری و رازگشایی در علوم وابسته به امور فرهنگ‌شناسی و دین‌شناسی توسعه چشمگیری داشت . دانشگاه هایی که در آن تاریخ ادیان تدریس می شد در جستجوی دلیلی برای گوناگونی دینی و مذهبی بودند. ادیان با توجه به کوچکی و بزرگی جوامع و همچنین روند گسترش و پیشرفت شان به گروه‌های مختلفی دسته بندی شدند.ادیان همچنین با در نظر گرفتن میزان روح توحیدی و عقاید مشرکانه شان، به گروه بندی خاص خودشان طبقه بندی شدند. ادیان دارای طیفی خاص هستند که یک سوی آن ادیان کاملا" سازماندهی شده، قانونمند و منظم و سوی دیگر طیف ادیان تصادفی، سرهمبندی شده و اصلاح شده قرار دارند.[۱۲]


نقاشی یک موجود نیمه حیوان نیمه انسان در غاری مربوط به دوره پارینه سنگی در جنوب غربی فرانسه. باستان شناسان بر این باورند که این نگاره ممکن است سندی دال بر اثبات وجود ابتدایی‌ترین آداب و رسوم انسان‌های دوره پارینه سنگی از عقاید جادوگران و کاهنان بوده باشد.


اسکلت به جا مانده در یک گور واقع در لیک مانگو 40،000 سال قبل از میلاد. این اکتشاف نمایانگر اعتقاد به تدفین مردگان در آن دوران بوده است.
هسته نخستین پیدایش ادیان [ویرایش]
شواهد و مدارک مبنی بر عقاید دینی به چند صد هزار سال پیش یعنی دوران انتهایی و میانه پارینه سنگی باز می گردد. باستان شناسان بر این باورند هسته نخستین اعتقاد و تفکر دینی در گروه انسانسانان از آن هنگام تشکیل شد که انسان‌ها ۳۰۰،۰۰۰ سال پیش مردگان خود را طبق رسوم و تفکراتشان خاکسپاری می کردند.
نظریات در خصوص پیدایش و تحول ادیان [ویرایش]
به طور کلی در مورد پیدایش و تحول ادیان می توان به دو نظریه اشاره کرد. نظریه اول بر پایه نظریه تکامل و تکامل اجتماعی است . که اساس آن بر نظریات چارلز داروین[۱۳] استوار می باشد. گروهی از جامعه شناسان و مردم شناسان می گویند که دین هم مانند اقسام موجودات یا سایر دانش‌ها و گروه‌های اجتماعی تدریجا" به وجود آمده، دچار تغییر و تحول شده و پا به پای اجتماعات حرکت و توسعه یافته و سرانجام به شکل امروزی خود ظاهر گردیده است. بر اساس نظرات این گروه، در آغاز پیدایش آدمی، آنان فاقد دین بوده اند. به عبارت دیگر از دید آنان نخستین مرحله پیدایش انسان مرحله بی خدایی است. به مرور زمان گروه‌های اجتماعی بشری شکل گرفته و انسان‌ها وارد دوران دیگریی می شوند که به لحاظ دینی دوران پرستش قوای طبیعت یا جانداران خاصی است که بشر به آنها جنبه تقدس داده است . در مرحله سوم بشر به سوی روح پرستی [۱۴] رفته واعتقاد یافته که عناصر قدرتمند و قابل پرستش چهره مادی نداشته، بلکه در قالب ارواح وجود دارد . پس از این دوران انسان به دوران شرک و چند خدایی وارد می شود. پس از آن اعتقاد به وجود خدای واحد و یگانه می یابد و ادیان توحیدی در جوامع بشری ظاهر می گردد. نظریه دوم منطبق به آراء ادیان توحیدی است . پیروان این ادیان معتقدند که اساساً مبحث تکامل نظریه صحیحی نیست. به این دلیل انسان اولیه یا حضرات آدم و حوا، از همان آغاز خلقت خدا را می شناخته و او را می پرستیدند. در این نظریه، دین امری ذاتی و فطری است . و پیدایش آن ربطی به تجربه و تحولات اجتماعی ندارد . خداوند تمام جهان و تمام موجودات را آفریده است . در ابتدا از هر موجودی یک جفت آفریده شده و آنان زاد و ولد کرده اند. و در طول تاریخ مدون بشری هیچ نشانه ای از تحول و تغییر انواع دیده نشده است.
دوره ماقبل تاریخ [ویرایش]

دین دوره ماقبل تاریخ [۱۵] یک اصطلاح کلی برای عقاید دینی و مجموع اعمال، آداب و رسوم دینی بشر ماقبل تاریخ می باشد. این دوره شامل دین دوره پارینه سنگی[۱۶]، میانسنگی[۱۷]، نوسنگی [۱۸] و عصر برنز [۱۹] می باشد.[۲۰]
گروهی از باستان شناسان تصور می کنند در میان اجتماع انسان‌های دوره میانه پارینه سنگی مثل نئاندرتال‌ها ممکن است اندیشه هایی نظیر حیوان پرستی و توتم باوری بوده باشد.[۲۱] [۲۲]
۲۲۳٫۰۰۰ الی ۱۰۰٫۰۰۰ سال قبل از میلاد [ویرایش]
دیرینه‌ترین شواهد کشف شده از انسانسایان [۲۳] از جمله نئاندرتال‌ها [۲۴] و حتی انسان‌های هایدلبرگی [۲۵] نشانگر این است که این گونه انسان‌ها عمدا" طبق سنن خود، مردگان را در گورهای دسته جمعی تدفین می کردند. گورها در مناطق متفاوتی از اوراسیا[۲۶] کشف شده است. این گورها نمایانگر وجود آداب و رسوم دینی در این دوره بوده است. البته در این مورد بین باستان شناسان بحث و جدل‌های فراوانی وجود داشته است. نئاندرتال‌ها مردگان خود را در گورهای ساده قرار می دادند و از نشان خاص، نماد یا مواد خاصی در قبرها استفاده نمی کردند. البته در مواردی آنها از بلوک‌های سنگ آهک و نمادهای با اشکال منسوخ شده بهره می بردند. این آداب و رسوم احتمالا" نشانگر اعتقاد و احساس همدلی برای مردگان بوده است.
۹۸٫۰۰۰ سال قبل از میلاد [ویرایش]
نئاندرتال‌ها در بلژیک و فرانسه کنونی، پیش از خاکسپاری، اندرونی و فضولات مردگان خود را تخلیه می کردند.
۷۰٫۰۰۰ سال قبل از میلاد [ویرایش]
اکتشاف یک مجسمه غول پیکر از یک مار درون یک تالار در صحرای کالاهاری آفریقا که بوسیله نیزه‌های شکسته شده احاطه شده بود، برای باستان شناسان دلیلی بود که انسان هایی با تفکرات مارپرستی[۲۷] در این محل به منظور بخشش پیشکش‌ها و هدایا اجتماع می کردند تا به ادای رسوم مارپرستی خود عمل کنند.


تندیسک سرامیکی شمایل ونوس یک زن عریان موسوم به دولنی وستونیک متعلق به 25،000 -29،000 سال قبل از میلاد. باستان شناسان از این مورد مجسمه های کوچک را در برخی از گورهای متعلق به ماقبل تاریخ یافته اند. تندیسک های ونوس پاسخی به بعضی از پرسش های باستان شناسان در مورد ادیان ماقبل تاریخی بوده است.
۴۰٫۰۰۰ سال قبل از میلاد [ویرایش]
اکتشاف قدیمی‌ترین اسکلت با ساختار استخوان بندی انسان امروزی در نزدیکی لیک مانگو که پس از سوزاندن و خاکستر شدن دفن شده بود. [۲۸]
۳۳٫۰۰۰ سال قبل از میلاد [ویرایش]
تمام اسناد و مدارک اکتشافی و متقاعد کننده درباره مراسم تدفین نئاندرتال‌ها دیگر از اثبات کنندگی خارج شده بودند و دلیل محکمی نداشتند، زوال نئاندرتال‌ها تقریبا" همزمان با دوره آغاز ظهور انسان هوشمند [۲۹] در اروپا کنونی روی داد.[۳۰]

۲۵٫۰۰۰ سال قبل از میلاد [ویرایش]
اکتشاف استخوان‌های درشت و جمجمه هایی که به شکل کاملا" مشخص به رنگ آجری یا قرمز اُخری لکه گذاری شده بودند، این بقایای استخوانی، به شکل جداگانه خاکسپاری شده بودند. این آداب ممکن است ریشه و شروع مقدس پنداری برخی عتیقه‌های باستانی بوده باشد. شمایل ونوس [۳۱] کهن‌ترین اکتشافی است که در گورها پیدا شده است، برخی از آنها عمدا" شکسته شده و یا به دفعات با خنجر سوراخ و شکافته شده بودند، احتمالا" این آدمکشی‌ها به خاطر برخی از رفتارهای اجتماعی ناشناخته بوده است.[۳۲][۳۳]
۲۵٫۰۰۰ الی ۲۱٫۰۰۰ سال قبل از میلاد [ویرایش]
نمونه هایی واضح و بدون ابهام از خاکسپاری مردگان در شبه جزیره ایبری [۳۴] و اروپای شرقی[۳۵] به وسیله باستان شناسان ارائه شده است. در تمام نمونه‌های اکتشافی، از گل اُخری [۳۶] به منظور تدفین مردگان استفاده شده بود. علاوه بر آن اشیاء متفاوتی نظیر پوسته صدف، لباس، تندیسک‌های مختلف، اشکالی شبیه چوب طبل، مهره هایی از جنس عاج ماموت ها، ابزار نبرد از جنس عاج، اشکال عصا مانند از جنس شاخ گوزن، سنگ چخماق و ... نیز در گورها کشف شده است.[۳۷]
۲۱٫۰۰۰ الی ۱۱٫۰۰۰ سال قبل از میلاد [ویرایش]
هیچ گونه مدرکی دال بر تدفین مردگان کشف نشده است.
۱۳٫۰۰۰ الی ۸٫۰۰۰ سال قبل از میلاد [ویرایش]
اکتشاف درباره خاکسپاری‌ها ادامه پیدا کرد. دسته ای از زنان، مردان و کودکان در غاری تدفین شده بودند که گویا ۱۰،۰۰۰ سال پیش نیز اعمال تدفین در آنجا انجام می شد. گورها به وسیله دیواره‌های غار و سنگ‌های آهکی مشخص و تفکیک شده بودند. نوع خاکسپاری‌ها و گورها شبیه هم بودند و در همگی از گل اُخری برای مردگان استفاده شده بود، همچنین در گورها، صدف و جواهراتی از جنس عاج ماموت که متعلق به هزاران سال قبل بود، پیدا شد. تعدادی از گورها به حالت دوگانه شامل یک مرد و یک نوجوان پسر بودند. تعدادی از گورها نیز به منظور خاکسپاری مرده ای دیگر، بر روی گور دیگری حفر شده بودند، در این حالت استخوان‌های مرده قبلی در نهانگاهی قرار داده می شد. گورها همچنین از طریق سنگ‌های بزرگ نشانه گذاری می شدند، یک جفت شاخ گوزن آغشته به گل اخری به شکل تیرک هایی در درون غار قرار داده می شد، باستان شناسان بر این عقیده هستند که رسم کنونی قرار دادن دسته گل بر روی سنگ قبرها ناشی از این سنت انسان‌های اولیه است.

۹۸۳۱سال قبل از میلاد [ویرایش]
آغاز انقلاب نوسنگی [۳۸]، افزایش تصاعدی جمعیت، تاسیس حکومت‌های پادشاهی، ظهور شهرها و کشورها و سازماندهی شدن ادیان در این برهه تاریخی روی داد. حکومت‌های نخستین معمولا" دین سالار [۳۹] بودند و قدرت سیاسی خود را بوسیله دین توجیه می کردند.
۹٫۱۳۰ الی ۷٫۳۷۰ سال قبل از میلاد [ویرایش]
کشف تپه گوبکلی در جنوب ترکیه امروزی، به عنوان دیرینه‌ترین مکان پرستش و رسوم دینی.[۴۰]
۸۰۰۰سال قبل از میلاد [ویرایش]
اکتشاف ۵ پایه ستون (تیر) از جنس الوار بلوط در نزدیکی استون هنج، باستان شناسان بر این باور هستند که ممکن است که این پایه‌ها ستون یک معبد بوده باشد. [۴۱]
۷٫۵۰۰ الی ۵٫۷۰۰ سال قبل از میلاد [ویرایش]
در این برهه زمانی، اسکان و زیستگاه بشری در منطقه کاتال هویوک به عنوان یک مرکز معنوی و روحانی شبه جزیره آناتولی (ترکیه کنونی) توسعه پیدا کرد. احتمالا" برخی اعمال دینی در معابدی همگانی انجام می شد. ساکنین کاتال هویوک از خود یادگارهای زیادی به جای گذاشتند که به عنوان نمونه می توان از تندیسک‌های سفالین و آثاری در رابطه با اعضاء جنسی و شکار نام برد. [۴۲][۴۳]


تندیسک زن نشسته بر تخت (ایزد مادر) که در دو طرف آن سر دو شیر ماده قرار دارد. به جا مانده از ناحیه کاتال هویوک واقع در موزه آنکارا
۴۰۰۰ سال قبل از میلاد [ویرایش]
یافته‌های تصدیق شده از تصنیفات سروده‌های مقدس ریگ ودا از دین هندی باستانی یا دین ودایی، به زبان ودیک سانسکریت که از زبان‌های هند و اروپایی می باشد. ریگ ودا به معنای قطعات حمد و ستایش است . هر قطعه یا سروده را به زبان هندی منتره می گویند و بیش از هزار و بیست و پنج سرود دارد که اکثر آنها مناجات و ادعیه هایی هستند که خطاب به یک یا دو خدا گفته شده و ما بقی در وصف طبیعت و ایزدهای آنها سروده شده اند و البته می توان گفت که همگی به گونه ای زیباترین و جالب‌ترین صورت از پرستش طبیعت را نشان می دهند.ریگ ودا شامل ده دفتر سرود است. هندی‌ها معتقد بودند این سروده‌ها در برگیرنده دانشی سرمدی و فوق بشری هستند و در واقع هنگامی بر حکیمان آشکار شده که در حالت مراقبه بوده اند.
۳۱۰۰ الی ۲۹۰۰ سال قبل از میلاد [ویرایش]
آرامگاه راهرو مانند نیو گرنج با در نظر گرفتن زوایای افق و تطبیق آن با انقلاب زمستانی در ایرلند بنا شد.


یادداشت‌ها و یادکردهای ویکی‌پدیا [ویرایش]

↑ Religionsgeschichtliche
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Near_east»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۴ جولای ۲۰۱۰).
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «History_of_religions»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۴ جولای ۲۰۱۰).
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Timeline_of_religion»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۴ جولای ۲۰۱۰).
↑ sociology
↑ civilization
↑ Paisley (design)
↑ zeus
↑ Michelangelo
↑ jesus
↑ Mithraic Mysteries
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «organized_religions»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۷ جولای ۲۰۱۰).
↑ Charles Darwin
↑ Animism
↑ Prehistoric Era
↑ Paleolithic religion
↑ Mesolithic religion
↑ Neolithic religion
↑ Bronze Age
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Prehistoric_religion»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۵ جولای ۲۰۱۰).
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Animal_Worship»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۵ جولای ۲۰۱۰).
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Totem»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۵ جولای ۲۰۱۰).
↑ Hominidae
↑ Neanderthals
↑ Homo heidelbergensis
↑ Eurasia
↑ Snake Worship
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Mungo_Lake_remains»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۶ جولای ۲۰۱۰).
↑ Homo sapien
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Homo_sapien»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۶ جولای ۲۰۱۰).
↑ Venus figurines
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Venus_figurines»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۶ جولای ۲۰۱۰).
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Neolithic_Revolution»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۷ جولای ۲۰۱۰).
↑ Iberian Peninsula
↑ Eastern Europe
↑ red ocher
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Neolithic»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۷ جولای ۲۰۱۰).
↑ Neolithic Revolution
↑ theocracies
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Göbekli_Tepe»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۷ جولای ۲۰۱۰).
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Stonehenge»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۱ اوت ۲۰۱۰).
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Catalhoyuk»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۱ اوت ۲۰۱۰).
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Anatolia»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۱ اوت ۲۰۱۰).
منابع [ویرایش]

سایت باستان‌شناسی بریتانیا www.britarch.ac.uk، مقاله When Burial Begins به فارسی آغاز خاکسپاری مردگان نوشته:Paul Pettitt استاد دانشگاه آکسفورد.
سایتی که در مورد عتیقه‌ها و آثار باستانی، تاریخی و فرهنگی به جا مانده نیو سوت ولز می باشد. www.gtj.org.uk
گذری بر توسعه نمادها، زبان‌ها و هوش بشری از نیاکان باستان تا عصر حاضر
بقایای دوره چهارم زمین شناسی در استرالیا نویسندگان: Bowler JM, Jones R, Allen H, Thorne AG
زندگی و مرده سوزانی حوالی لیک مانگو در نیو سوت ولز نویسندگان: Bowler JM, Jones R, Allen H, Thorne AG
انسان ماقبل تاریخی در لیک مانگوی استرالیا ۳۲۰۰۰ سال پیش نویسندگان:Barbetti M, Allen H سال ۱۹۷۲
تغییرات میزان شوری و آب و هوایی دوره چهارم زمین شناسی نویسنده:Bowler, J.M. سال۱۹۷۱
ساختار ادیان غربی نوشته: Daniel Dubuisson سال ۱۹۸۸
جستاری در تمدن و بربریت، نوشته: Timothy Fitzgerald انتشارات آکسفورد، سال ۲۰۰۷ صفحه ۴۵ و ۴۶
مقاله نخستین معبد جهان، مجله باستان شناسی، نوامبر و دسامبر ۲۰۰۸ صفحه ۲۳ نام مجله به انگلیسی:Archaeology magazine
نقش فرهنگ در تحول دین و دولت مسلمانان نوشته : آقای علی باقری
سایت www.planetquest.org مقاله تاریخ ستاره شناسی به انگلیسی The History of Astronomy
پیوند به بیرون [ویرایش]

http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/gobekli-tepe.html?c=y#
http://www.britarch.ac.uk
http://www.gtj.org.uk/
http://www.history.com/search?search-field=history+of+religion&x=0&y=0
http://www.planetquest.org/learn/newgrange.html
رده‌ها: انسان‌شناسی دینی تاریخ ادیان

قس انگلیسی

Prehistoric religion is a general term for the religious beliefs and practices of prehistoric peoples. More specifically it encompasses Paleolithic religion, Mesolithic religion, Neolithic religion and Bronze Age religion.
Contents [show]
[edit]Paleolithic

Main article: Paleolithic Religion
[edit]Burial
Intentional burial, particularly with grave goods may be one of the earliest detectable forms of religious practice (the onset of burial itself being a canonical indicator of behavioral modernity) since, as Philip Lieberman suggests, it may signify a "concern for the dead that transcends daily life."[1]
[edit]Animal worship
Main article: Animal worship


Picture of a half animal half human being in a Paleolithic cave painting in Dordogne, France which archeologists believe may be evidence for early shamanic practices.
A number of archeologists propose that Middle Paleolithic societies such as Neanderthal societies may also have practiced the earliest form of totemism or animal worship. Emil Bächler in particular suggests (based on archeological evidence from Middle Paleolithic caves) that a widespread Middle Paleolithic Neanderthal bear cult existed (Wunn, 2000, p. 434-435). A claim that evidence was found for Middle Paleolithic animal worship c 70,000 BC originates from the Tsodilo Hills in the African Kalahari desert has been denied by the original investigators of the site.[2][3] Animal cults in the following Upper Paleolithic period, such as the bear cult, may have had their origins in these hypothetical Middle Paleolithic animal cults.[4]
Animal worship during the Upper Paleolithic was intertwined with hunting rites.[4] For instance, archeological evidence from art and bear remains reveals that the Bear cult apparently had a type of sacrificial bear ceremonialism in which a bear was shot with arrows and then was finished off by a shot in the lungs and ritualistically buried near a clay bear statue covered by a bear fur with the skull and the body of the bear buried separately.[4]
[edit]Neolithic

There are no extant textual sources from the Neolithic era, the most recent available dating from the Bronze Age, and therefore all statements about any belief systems Neolithic societies may have possessed are glimpsed from archaeology.
Jacques Cauvin suggested that the Neolithic Revolution was influenced by an important theme he termed the "Revolution of the Symbols", suggesting the birth of "religion" in the Neolithic. He argued that Neolithic humans were influenced by a change in thinking as much as changes in the environment and noted a series of stages in this process.[5] His work suggested important concepts in the evolution of human thinking, by examining figurines and early art depicting first women as goddesses and bulls as gods, he suggested several important ideas about the evolution of perception and duality.[6]
The archaeologist Marija Gimbutas put forward a notion of a "woman-centered" society surrounding goddess worship throughout Pre History (Paleolithic and Neolithic Europe) and ancient civilizations, by using the term matristic "exhibiting influence or domination by the mother figure". However, these views are questioned by the majority of the scientific community. Archaeologist Sarah M. Nelson criticizes Gimbutas suggesting that she used the same techniques used in the past to disparage women but in this case to glorify them, and quotes another archaeologist, Pamela Russell as saying "The archaeological evidence is, in some cases, distorted enough to make a careful prehistorian shudder".[7]

remains of a fertility statue in the Tarxien Temples ca. 2800 BC



a detail from the Megalithic temple of Mnajdra ca. 2800 BC



According to Gimbutas: Hourglass Neolithic Goddess with Bird arm, from Cucuteni culture 5000-3500 BC



According to Gimbutas Cucuteni culture Goddess representation; around 4900-4750BC BC



Goddess representation 3800-3600BC, Cucuteni Culture



goddess council around 4900-4750BC BC



A clay model considered by some historians sanctuary; Cucuteni Tripolie culture.



Bull representation, having a ritualistic role according to Gimbutas

[edit]Bronze Age

Bronze Age
This box: view talk edit
↑ Chalcolithic
Near East (3600-1200 BCE)
Caucasus, Anatolia, Levant, Egypt, Mesopotamia, Elam, Jiroft
Bronze Age collapse
Europe (3600-600 BCE)
Aegean (Minoan)
Caucasus (Maykop culture)
Basarabi culture
Coțofeni culture
Pecica culture
Otomani culture
Wietenberg culture
Catacomb culture
Srubna culture
Beaker culture
Unetice culture
Tumulus culture
Urnfield culture
Hallstatt culture
Atlantic Bronze Age
Bronze Age Britain
Nordic Bronze Age
Romanian Bronze Age
Southeastern European Bronze Age
Italian Bronze Age
Indian Subcontinent (3300-1200 BCE)
China (3000-700 BCE)
Korea (800-300 BCE)
arsenical bronze
writing, literature
sword, chariot
↓ Iron Age
Main articles: Religions of the Ancient Near East, Minoan religion, Assyro-Babylonian religion, and Ancient Egyptian religion
[edit]Reconstructions
The early Bronze Age Proto-Indo-European religion (itself reconstructed), and the attested early Semitic gods, are presumed continuations of certain traditions of the late Neolithic.
[edit]Archaeology
[edit]Bronze Age Europe
Hints to the religion of Bronze Age Europe include images of solar barges, frequent appearance of the Sun cross, deposits of bronze axes, and later sickles, so-called moon idols, the conical golden hats, the Nebra skydisk, and burial in tumuli, but also cremation as practised by the Urnfield culture.

The Avanton Gold Cone, ca. 1500-1250 BC.



"fire dogs", dating to the 11th to 9th c. BC, found in the Canton of Zurich, Switzerland, kept at the Swiss National Museum.



"wheel pendants", dating to the second half of the 2nd millennium BC, found in Zürich, kept in the Swiss National Museum, showing the "sun cross" and variant shapes



the Trundholm sun chariot, Nordic Bronze Age, ca. 1400 BC

[edit]Iron Age

Further information: Axial Age
While the Iron Age religions of the Mediterranean, Near East, India and China are well attested, much of Iron Age Europe, from the period of about 700 BC down to the Great Migrations falls within the prehistoric period. There are scarce accounts of non-Mediterranean religious customs in the records of Hellenistic and Roman era ethnography.
Scythian mythology (Herodotus)
Celtic polytheism (Posidonius)
Paleo-Balkans mythology
Germanic polytheism (Tacitus)
Slavic polytheism (Procopius)
Mythology of the Turkic and Mongolian peoples
In the case of Circumpolar religion (Shamanism in Siberia, Finnic mythology), traditional African religions, native American religions and Pacific religions, the prehistoric era mostly ends only with the Early Modern period and European colonialism. These traditions were often only first recorded in the context of Christianization.
[edit]See also

Ancestor worship
Anthropology of religion
Bear worship
Bull worship
Circular ditches
Goseck circle
Development of religion
Fire worship
Ġgantija
Henge
Stonehenge
Horse sacrifice
Matriarchal religion
Megalithic tomb
Tumulus
Moon worship
Mother Goddess
Religions (ancient Near East)
Sacral king
Sun worship
Tarxien Temples
Urmonotheismus
[edit]Notes

^ Christopher L. C. E. Witcombe, "Women in the Stone Age," in the essay "The Venus of Willendorf" (accessed March 13, 2008).
[edit]References

^ Uniquely Human. 1991. ISBN 0-674-92183-6.
^ World's Oldest Ritual Discovered -- Worshipped The Python 70,000 Years Ago The Research Council of Norway (2006, November 30). World's Oldest Ritual Discovered -- Worshipped The Python 70,000 Years Ago. ScienceDaily. Retrieved March 2, 2008, fromhttp://www.sciencedaily.com /releases/2006/11/061130081347.htm
^ Robbins, Lawrence H.; AlecC. Campbell, George A. Brook, Michael L. Murphy (June 2007). "World's Oldest Ritual Site? The "Python Cave" at Tsodilo Hills World Heritage Site, Botswana". NYAME AKUMA, the Bulletin of the Society of Africanist Archaeologists (67). Retrieved 1 December 2010.
^ a b c Karl J. Narr. "Prehistoric religion". Britannica online encyclopedia 2008. Retrieved 2008-03-28.
^ Aurenche, Olivier., Jacques Cauvin et la préhistoire du Levant, Paléorient, Volume 27, Number 27-2, pp. 5-11, 2001.
^ Jacques Cauvin; Trevor Watkins (2000). The birth of the Gods and the origins of agriculture. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-65135-6. Retrieved 1 April 2011.
^ Nelson, Sarah M (2004). Gender in archaeology: analyzing power and prestige. AltaMira Press. p. 132. ISBN 978-0-7591-0496-9.

[show] v t e
Paganism
(Historical Polytheism and Neopaganism)
[show] v t e
Religion
View page ratings
Rate this page
What's this?
Trustworthy
Objective
Complete
Well-written
I am highly knowledgeable about this topic (optional)

Submit ratings
Categories: Prehistoric religionAnthropology of religion

قس بوکمال (نروژی)

Forhistorisk religion refererer til de hypoteser som angår det religiøse livet og oppfatningene til folk i forhistoriske tider.
Innhold [vis]
Det uforklarlige [rediger]

Det er svært lite vi vet om forhistorisk religioner. Vi antar at mennesker som levde i steinalderen forsøkte å forklare det uforklarlige med en skjult åndverden med dyrånder og fugleånder, og på troen om forfedrene. Steinaldersamfunn i dag som er blitt studert av antropologer har avdekket kompliserte trossystemer hvor gode og farlige ånder eksisterer og som blir behandlet med ofringer av ulik slag. Trær, stein, og andre naturlige trekk har åndelige betydning. Denne typen av trosstem kaller for animisme. Naturlige elementer som vind, ild og vann kan også ha hatt betydningsfull posisjon i trossystemet.
Forståelsens problem [rediger]

De arkeologiske studier av forhistoriske religioner har vært preget av skiftende teoridannelser innenfor antropologi og sammenlignende religionshistorie. For arkeologer er det konkrete funn som må settes opp mot disse teoriene. Ved arkeologiske funn står arkeologien overfor tolkningsproblemer og problemet med å trekke konklusjoner som ikke nødvendigvis er riktige selv om de er åpenbare. Eksempelvis er ikke avdekking av våpen og skjelettrester i en steinaldergrav nødvendigvis konkrete spor av en dødskult, og forteller heller ikke noe om de ritualer som fortidens mennesker knyttet til slike gjenstander. I studiet av forhistorisk religion må man være forsiktig med å trekke bestemte og konkrete konklusjoner.
Neolittisk religion [rediger]

Neolittiske religion referer til de hypoteser som vedrørende den neolittiske perioden, eller bondesteinalderen som tiden også har blitt kalt. De tidligste tekstkildene kommer fra bronsealderen, den perioden som etterfulgte den neolittiske epoken. Alle utsagn om trossystemer fra neolittiske samfunn hviler derfor utelukkende på arkeologi.
Arkeologen Marija Gimbutas har især fremmet synet som beskriver et matriarkalsk «gammeleuropisk» sett av samfunn dominert av gudinnedyrkelse. Spesielt har hun fremmet en fuglegudinne og en binnegudinne. Gimbutas betrakter bronsealderens minoiske sivilisasjon som en hjemlig fortsettelse av det neolittiske Europa med labyrinter og oksedyrkelse som fortsettende symboler på matriarkalsk makt. Gimbutas’ syn er blitt populære i dagens feminisme og har blitt synkretisert inn i nyhedenske religioner som Wicca, men Gimbutas' spekulasjoner er svært omdiskuterte og blitt avvist av blant annet antropologisk forskning som en form for feministisk ønsketenkning.
Små kvinnefigurer skåret ut i stein hvor de kvinnelige attributter er ekstremt fremhevet på bekostning av enten hode eller ansiktstrekk har blitt sett på som en fruktbarhetsdyrkelse, men også som mulige spor av matriarkalsk dyrkelse eller samfunnsstruktur. Tolkningen av kvinnefigurene er fortsatt debattert.
Bronsealderens religion [rediger]

Den tidlige bronsealderens urindoeuropeiske religion og de attesterte tidlige semittiske guder er en antatt fortsettelse av bestemte tradisjoner fra den sene neolittiske epoken. Hentydninger til bronsealderens religion i Europa vises blant annet i arkeologiske spor som solskip, hyppig tilstedeværelse av solkors, ofrede bronseøkser og senere også sigder, såkalte måneguder, koniske hodepryd av gull, himmelskiven fra Nebra, gravhauger, men også kremasjon.
Se også [rediger]

Soldyrkelse
Månedyrkelse
Dyredyrkelse
Forfedrekult
Megalittisk monument
Stonehenge
Litteratur [rediger]

Gimbutas, Marija: The Goddesses and Gods of Old Europe, 1974
Davis, Philip G.: Goddess Unmasked, 1998
Eller, Cynthia: The Myth of Matriarchal Prehistory, 2000
Kategorier: SteinalderenArkeologiAntropologiReligionKultur

قس لهستانی

Religie prehistoryczne – religie, których istnienia można się domyślać na podstawie wykopalisk archeologicznych, obejmujących początkowy okres dziejów ludzkości do około 3300 p.n.e., czyli do momentu, w którym przypuszczalnie wynaleziono pismo. Przez cały ten okres wierzenia przekazywane były ustnie oraz na drodze zachowań naśladowczych, czyli powielania z pokolenia na pokolenie pewnych rytuałów, gestów i czynności wchodzących w skład danej praktyki religijnej, tak jak to robią do dzisiaj wszystkie społeczeństwa niepiśmienne.
Podstawową trudność w badaniu religii prehistorycznych stanowi brak źródeł. Badacze stają wobec milczących zabytków przeszłości: kości, głazów ułożonych w szczególny sposób, grubo ciosanych figur kamiennych, malowideł naskalnych, narzędzi i innych pozostałości, których funkcję i zastosowanie niełatwo rozszyfrować. Dla przykładu: siekierka może służyć do ścinania grubszych gałęzi, ale może służyć także do rytualnego zabicia zwierzęcia ofiarnego, lub nawet człowieka; znalezione ludzkie szczątki mogły należeć do kogoś, kto zmarł w czasie batalii, ale mogły należeć też do ofiary jakiegoś krwawego rytuału; naczynia mogą pełnić niezliczone funkcje tak w życiu codziennym, jak i w czasie magicznych obrządków lub religijnych świąt. Interpretacja tych obiektów możliwa jest na drodze analogii. Znaleziska zostają umieszczone w kontekście, który mógłby rzucić światło na ich pierwotne znacznie. Wyciągane wnioski mają jednak charakter hipotetyczny i ulegają zmianie w miarę rozwoju naszej wiedzy o najdawniejszej przeszłości.
Spis treści [pokaż]
Dolny paleolit[edytuj]

Około 3,7 miliona lat temu pojawił się w Afryce Australopithecus afarensis (zobacz: australopitek), który posługiwał się własnoręcznie sporządzonymi narzędziami i stworzył pierwszą kulturę zwaną olduwajską[1]. 2,2 miliona lat temu pojawiły się pierwsze istoty z gatunku Homo zwane habilis (zobacz: człowiekowate), po nich Homo erectus, który wywędrował z Afryki na inne kontynenty, około 1,5 miliona lat temu, dał początek kulturze aszelskiej i nauczył się posługiwać ogniem. Mniej więcej 600 000 lat temu pojawił się Homo heidelbergensis, a niecałe 400 000 lat temu, twórca kultury mustierskiej, Homo neanderthalensis, popularnie zwany neandertalczykiem.
Jest niezmiernie trudno cokolwiek wnioskować, w oparciu o wykopaliska archeologiczne, na temat religii tego okresu. Kiedy się pojawiły i w jakiej formie?
Jak twierdzi Mircea Eliade, osiągnięcie przez ludzkość postawy pionowej możemy uznać za pierwszą wielką rewolucję kulturową w jej dziejach. W pozycji pionowej można się utrzymać tylko w stanie czuwania i dzięki tej postawie organizuje się przestrzeń wokół własnego ciała, rozpoznając cztery podstawowe kierunki: przód, tył, prawo i lewo. Może dało to początek koncepcji czterodzielnego universum, rozpowszechnionej w kosmogoniach Starego i Nowego Świata. Z pewnością zapoczątkowało do dziś istniejący podziałowi świata na 4 strony: północ, południe, wschód i zachód[2].
Orientacja w przestrzeni miała niezmiernie ważne znaczenie dla przeżycia gatunku ludzkiego. Mentalne zorganizowanie jej ułatwiło kontrolę terytorium i z czasem pozwoliło je sobie podporządkować. Posługiwanie się narzędziami, i to nie tylko pojmowanymi jako przedłużenie ręki, ale też jako instrumenty spełniające nowe, nieznane dotąd funkcje, opanowanie umiejętności ich wytwarzania, a później wytwarzania narzędzi do produkowania kolejnych narzędzi, można uznać za drugą wielką rewolucję kulturową ludzkości.
Trzecią z kolei było udomowienie ognia, opanowanie zdolności jego wzniecania, utrzymywania i przenoszenia. Odtąd nie tylko ogrzewał i oświetlał ciemności, ale pełnił też funkcję obronną i wpłynął zasadniczo na dietę, więc dzięki niej także na rozwój biologiczny człowieka[3].
Znamy kult ognia z religii późniejszych, wiele ludów uznawało go za święty lub boski. Symbolem łączności między koloniami greckimi a metropolią był ogień zapalony w kolonii z zarzewia przyniesionego z ojczystego miasta. Najważniejszym kultem Rzymu był kult Westy, bogini ogniska i jej dziewiczych kapłanek, strażniczek świętego ognia. Jednym z ważniejszych mitów greckich był mit o Prometeuszu, który nauczył ludzi używania ognia. Mazdaizm praktykuje kult słońca i ognia jako jego przedstawiciela na ziemi.
Można przypuszczać, że kult ognia jest jednym z najstarszych wierzeń religijnych, jednak trudno go zidentyfikować w wykopaliskach archeologicznych.
Pierwsze ślady dające cokolwiek do myślenia na temat wierzeń ówczesnych ludzi wiążą się z jaskinią w Zhoukoudian, w Chinach i z człowiekiem pekińskim, klasyfikowanym jako Homo erectus, żyjącym około 700 000 lat temu. W jaskini znaleziono zgromadzone przez niego czaszki, w których foramen magnum zostało strzaskane dla ułatwienia dostania się do mózgu. Tego typu praktyka kanibalistyczna zazwyczaj łączy się z chęcią przyswojenia sobie energii i mocy osoby zmarłej. Sugerowałoby to jakiegoś rodzaju wierzenia w siły ponadnaturalne, ale to jedynie hipoteza.
Środkowy paleolit[edytuj]

Niemal wszystkie znaleziska archeologiczne, którym można przypisać jakieś znaczenie religijne, towarzyszą człowiekowi neandertalskiemu, w czasie ostatnich 50 000 lat dolnego paleolitu. Ludzie neandertalscy grzebali swoich zmarłych z zachowaniem należytego ceremoniału i najprawdopodobniej żywili wiarę w jakiegoś rodzaju egzystencję pośmiertną.
W jaskini Szanidar, w północnym Iraku, zwłoki ułożone zostały wśród kwiatów i przysypane stertą kamieni, w Teszik Tasz. W Turkiestanie, wokół miejsca pochówku dziecka ułożono wieniec z rogów muflona. W jaskini Monte Circeo we Włoszech, znajduje się czaszka ludzka otoczona małym kręgiem z kamieni – jest to jeden z tak zwanych pochówków czaszek. Często napotykamy dary pogrzebowe, na przykład w jaskini La Chapelle-aux-Saints we Francji. Pod koniec okresu mustierskiego zaczęto grzebać zmarłych w pozycji embrionalnej i posypywać zwłoki czerwoną ochrą. Jedno i drugie może świadczyć o wierze w pośmiertną egzystencję: powrót do łona Matki Ziemi oraz przedłużenie życia w innym świecie za pośrednictwem czerwonej "krwi". Wydaje się, że zachowania niektórych współczesnych nam ludów pierwotnych potwierdzają taką interpretację, choć możliwe są tu i inne wyjaśnienia.
Z tego samego okresu pochodzą pierwsze przedmioty o znaczeniu sakralnym: okrągłe skamieliny i kawałki pirytu. W Tata na Węgrzech znaleziono okrągłą skamielinę, na której wyryte zostały dwie krzyżujące się linie: być może jest to najwcześniejsze świadectwo koncepcji czterodzielnego universum.
Prawdopodobne jest, że w epoce mustierskiej w Europie był rozprzestrzeniony kult niedźwiedzia, zwłaszcza w Szwajcarii, Francji, Niemczech i Włoszech. W jaskini Drachenloch w Szwajcarii znaleziono niedźwiedzie czaszki zamknięte w kamiennym sarkofagu, nakrytym kamienną płytą, co by świadczyło o celowym pochówku zwierząt. Przypomina to współcześnie praktykowany kult niedźwiedzia, spotykany wśród ludów Arktyki. Wierzą oni, że martwe zwierzę powróci do życia i przekona swoich krewnych, aby się pozwolili człowiekowi zabić. Niektórzy naukowcy nie podzielają jednak tej opinii i sądzą, że czaszki wcale nie były grzebane, tylko przypadkowo zasypane odłamkami skalnymi.
Górny paleolit[edytuj]

150 000 lat temu pojawił się pierwszy Homo sapiens i zaczął powoli wypierać neandertalczyków zamieszkujących Europę, Bliski Wschód i północną Afrykę. Mongoloidalne ludy syberyjskie dotarły do Ameryki prawdopodobnie około 30 000 lat temu (według innej hipotezy – dopiero ok. 13 000 lat temu). Mieszkańcy Indonezji zasiedlili Australię 60 000 lat temu. Przynieśli oni na nowe tereny wierzenia z okresu wcześniejszego, co mogłoby świadczyć o tym, że totemizm i animizm były obecne w jakimś stopniu w starszej, wspólnej religii, nim ludy te utraciły kontakt między sobą.
Pod koniec paleolitu Homo sapiens zastąpił neandertalczyków w całej Europie, tworząc kolejne kultury: oryniacką (35 000-20 000 lat p.n.e.), solutrejską (20 000-15,000 lat p.n.e.) i magdaleńską (15 000-10 000 lat p.n.e.). Tym razem był to Homo sapiens sapiens, który jakieś 45 000 – 40 000 lat temu ruszył z Afryki i poprzez Bliski Wschód dotarł do Europy, najpierw na Bałkany, a później do środkowej i zachodniej Europy. W Europie od tego momentu kultura i wierzenia zaczynają ulegać znacznemu zróżnicowaniu. Zwyczaje pogrzebowe wyraźnie wskazują na wiarę w egzystencję pośmiertną.
W jaskiniach koło Mentony, na pograniczu francusko-włoskim, znaleziono szkielety pochowane w pozycji zgiętej i pokryte tlenkiem żelaza. Towarzyszyły im rzędy muszli z przewierconymi otworami, kwarcytowe narzędzia i krzemienne noże. Pochówki na obszarze rozciągającym się od Włoch po Rosję świadczą o zwyczaju grzebania zmarłych wraz z ich najcenniejszymi rzeczami. Bez wątpienia sądzono, że zabiorą je na tamten świat.
W Rosji, w Sungir, położonym 200 km od Moskwy, znajduje się jedno z najciekawszych stanowisk archeologicznych z tej epoki, groby kilku osób, między innymi: dwójki dzieci pogrzebanych razem, chłopca i dziewczynki w wieku około 13-14 lat, kobiety oraz mężczyzny, datowane na 28 000 lat p.n.e. Prawie tysiąc lat później w tym samym miejscu pochowano jeszcze inne osoby: mężczyznę w wieku około 50 lat i dwóch chłopców. Wszyscy zostali pogrzebani w bogato ozdobionych ubiorach z niezliczoną ilością paciorków, bransolet, wisiorków i innych przedmiotów z kości mamuciej i muszli.
Ponad 26 000 lat temu człowiek zasiedlił Wyspy Brytyjskie i pozostawił po sobie pierwsze ślady w jaskini Paviland. "Red Lady of Paviland" (Czerwona Dama z Paviland) zwana także "Pierwszą Brytyjką", podczas rytuału pogrzebowego została posypana czerwoną ochrą, w ostatnią podróż przyozdobiono ją i wyposażono w kilka przedmiotów.
W tym samym czasie w Australii rozpoczęto praktyki kremacji zwłok. Nad jeziorem Mungo odkryto ślady pochówku spalonych ludzkich kości, spoczywających w dołku o średnicy 75 cm na głębokości 20 cm. Badania wykazały, że należały do kobiety w wieku 20-25 lat, ich właścicielka została ochrzczona imieniem "Mungo Lady". Kiedy zmarła, jej bliscy spalili ją, po czym rozbili pałkami lub młotkami resztki kości i zagrzebali.
W jaskini Arene Candide, we Włoszech, odkryto szczątki około 20 osobników różnej płci i różnego wieku. Taka ilość wskazywałaby na jakiegoś rodzaju nekropolię. Najciekawszy grób należy do tak zwanego "Młodego Księcia", zmarłego około 20 000 lat temu chłopca w wieku 12-14 lat. Jego ciało po śmierci zostało ułożone w wyciągniętej pozycji, posypane czerwoną ochrą, na rękach i nogach położono kilka kamieni, w prawą dłoń włożono kamienny nóż, a głowę ozdobiono misternie uplecioną siateczką z setkami muszelek. Chłopiec z pewnością zmarł śmiercią tragiczną – brakuje kawałka szczęki, a kości lewego ramienia są poważnie uszkodzone. Zmasakrowana część twarzy została wypełniona żółtą ochrą, jakby dla zamaskowania rany, która spowodowała śmierć.
W okresie oryniackim pojawiły się słynne figurki paleolitycznych "Wenus", najczęściej rzeźbione w kości, rogu lub kamieniu. Znajduje się je od Francji po Syberię, najsłynniejsza z nich to Wenus z Willendorfu. Niektórzy sugerują, że przedstawiają zwykłe kobiety, lecz wydaje się bardziej prawdopodobne, że są to pierwsze wyobrażenia bogini związanej z kultem płodności i wzrostu, opiekunki kobiet ciężarnych i domostwa.
Prehistoryczne religie były religiami małych społeczności plemiennych, zajmujących się myślistwem, zbieractwem i rybołówstwem. Rodzina i ród stanowiły dla nich najistotniejsze formy organizacji. Zdobycie pożywienia, przetrwanie we wrogim otoczeniu i wychowanie następnego pokolenia, prowadząc wędrowny tryb życia, wymagały nie tylko wyjątkowych zdolności, ale także sporej dozy szczęścia.
Małe, poręczne figurki, łatwe do przenoszenia, dające poczucie bezpieczeństwa tak w drodze, jak i w obrębie nowego siedliska, wydają się z psychologicznego punktu widzenia dość wiarygodnym wytłumaczeniem. Znamy z innych religii kult bóstw i duchów opiekuńczych. W Rzymie Lary i Penaty pełniły taką funkcję i tak jak paleolityczne Wenus, były lokowane w pobliżu paleniska. W judaizmie przedmonoteistycznym znajdujemy także ich ślady, przetrwały dość długo. Jeszcze w Biblii są wspominane, kiedy Rachela, żona Jakuba, kradnie swemu ojcu posążki domowych bóstw. Gdyby te analogie okazały się słuszne, w tym wypadku można by zaliczyć "Wenus" od elementów paleolitycznej sztuki sakralnej.
Od okresu oryniackiego sztuka odgrywa coraz ważniejszą rolę w życiu człowieka. Ostatnie doniesienia z Afryki o odkryciu w Zambii najstarszego malarstwa naskalnego, pochodzącego najprawdopodobniej sprzed 300 000 lat, przesuwają datę jej pojawienia się o wiele lat wstecz w stosunku do tej, w której pojawiła się w Europie.
Obecnie znamy na naszym kontynencie ponad 200 stanowisk archeologicznych, na których odkryto malowidła i ryty jaskiniowe, głównie w departamencie Dordogne, we Francji i po obu stronach Pirenejów. Najstarsze z nich, te z jaskini Chauveta, datowane są na 30 000 lat p.n.e., te z Pech Merle – na 24 000 lat p.n.e.
Pierwsze malowidła odkryto w 1864, w jaskini Niaux we Francji, ale początkowo nie przypuszczano, że mogą być aż tak stare. Praktycznie dopiero na początku XX wieku zaakceptowano ideę, że prymitywni jaskiniowcy, stojący na niskim szczeblu rozwoju społecznego, mogli tworzyć wysmakowane polichromie, godne nazwy prawdziwych arcydzieł.
Największy rozgłos zyskały malowidła odkryte w 1879 r. w Altamirze (Hiszpania), datowane na 13 500-11 000 p.n.e., a po II wojnie światowej, malowidła odnalezione w 1940, w Lascaux we Francji, datowane na 15 000-13 500 p.n.e.
Aż 80% wszystkich malowideł i rytów naskalnych przedstawia zwierzęta, głównie konie i bizony, później także renifery. Nie wiadomo, na ile można je zaliczyć do sztuki sakralnej. Interpretacje tego, co przedstawiają i celu, w jakim powstały, do dziś dzielą naukowców. Wiąże się je najczęściej z magią myśliwską. Myślistwo było jednym z głównych zajęć paleolitycznej ludności, która była zainteresowana pozytywnym wynikiem łowów i prawdopodobnie próbowała go sobie zaskarbić różnymi sposobami. Leżała im także na sercu odnowa zwierzyny, płodność samic i korzystne warunki klimatyczne, dokładnie tak jak i współczesnym myśliwym.
Wśród ludów zajmujących się jeszcze dziś łowiectwem spotyka się obrzędy o dość złożonym charakterze, a zabiegi magiczne, antycypujące wyniki łowów, stanowią zaledwie niewielką ich część. Niektórzy wierzą, że samo sporządzenie wizerunku zwierzęcia może zapewnić polowaniu sukces.
Część badaczy dopatruje się w malarstwie jaskiniowym elementów totemizmu, na przykład twórcy malowideł mogli wierzyć, że posiadają z niektórymi zwierzętami wspólnego przodka. Jeszcze inna teoria mówi o produkcji czystej sztuki dla sztuki. Ponieważ żadna z jaskiń nie była zamieszkana, postrzega się je dziś raczej jako miejsca kultu, rodzaj świątyń służących do spełniania pewnych rytuałów, na przykład inicjacji młodych chłopców, przemieniającej ich w mężczyzn, lub miejsce, w którym szamani odbywali swe spotkania z duchami.
Niewielki procent malowideł prezentuje strzały, poranione zwierzęta i postacie ludzkie, niektóre przebrane za zwierzęta. Możliwe, że są to osoby wykonujące jakieś obrzędy, czary lub tańce, mogą to być także jakieś mityczne stworzenia. Zdarzają się zwierzęta bez głów i kobiety bez głów tańczące dookoła fallicznego wyobrażenia mężczyzny. Nie znaleziono jeszcze przekonującego wytłumaczenia na to, co reprezentują.
Najsłynniejsze malowidło to tak zwany Wielki Czarodziej z jaskini Trois-Freres we Francji – brodata postać z rogami renifera, łapami niedźwiedzia i końskim ogonem. Sądząc po sporej liczbie zwierząt leżących u jego stóp, wydaje się, że może to być Pan Zwierząt. Większość jednak widzi w nim szamana. Może w czasie obrzędów zakładał kostium magiczny, który go upodobnił do zwierzęcia.
Zazwyczaj miejsce, w którym znajdują się malowidła jest trudno dostępne – żeby je podziwiać, czasami trzeba przejść wiele metrów. W Jaskini Niaux – 460 m, w jaskini Trois-Freres wymaga to aż półgodzinnego marszu, tak jakby miejsce było sekretne, przeznaczone dla nielicznej elity. Niektóre jaskinie są tak małe, że liczniejsza grupa ludzi nie zmieściłaby się w nich.
W ostatnich latach, w 1991, francuski nurek Henri Cosquer odkrył w jednej z podwodnych jaskiń odciski dłoni, wyryte znaki i 145 malowideł zwierząt, z okresu wahającego się między 25 000 a 18 000 lat temu. W epoce lodowcowej jaskinia ta jeszcze nie była zalana wodą, więc można było się do niej dostać suchą nogą. Teraz nosi imię swojego odkrywcy, niestety jest trudna do osiągnięcia nawet dla płetwonurków.
W 1994 Jean-Marie Chauvet odkrył w dolinie rzeki Ardèche w południowo-wschodniej Francji, jaskinię z ponad 300 malowidłami i rytami skalnymi, przedstawiającymi między innymi żubry, mamuty, konie, włochate nosorożce, niedźwiedzie jaskiniowe, lwy, tury, renifera, lamparta, sowy i różne znaki geometryczne. Ktoś w epoce lodowcowej zostawił w niej czaszkę niedźwiedzia na wielkim głazie. Ta jaskinia też została ochrzczona imieniem swojego odkrywcy.
W tym czasie, kiedy europejskie jaskinie zdobiono stadami zwierząt, po drugiej stronie globu, na wyżynie Kimberley w Australii, powstawała seria przepięknych, wyjątkowo eleganckich malowideł, datowanych na 17 500 p.n.e. Zwane są one Bradshaws od nazwiska ich odkrywcy Josepha Bradshawa. W większości przedstawiają grupy postaci poruszających się z niespotykaną gracją, w tańcu, w czasie jakiś obrzędów lub ceremonii, wpatrujących się często w niebo, być może nie wszystkie przedstawiają ludzi. Tu też, tak jak w Europie, spotyka się odciski dłoni oraz ich negatywy.
Wydaje się prawdopodobne, że samą jaskinię łączono z kultem Matki Ziemi. Jaskinia pozwala wniknąć w jej wnętrze, w jej łono. Nietrudno zauważyć, że zwierzęta szukają w ziemi schronienia, grzebią nory, zapadają tam w sen zimowy. Po spędzeniu zimy w takiej kryjówce niedźwiedzica wydaje wiosną na świat młode. To wszystko może nasuwać na myśl ideę, że ziemia rodzi i pomnaża zwierzęta. W wielu mitach przewija się ten właśnie wątek. Nawiązanie do płodności jest dość wyraźne, zwłaszcza w rytach przedstawiających narządy płciowe, głównie kobiece, rzadko męskie.
Od środkowego paleolitu ludzie, mimo że żyli ciągle jeszcze w ścisłym kontakcie z naturą, już nie byli od niej uzależnieni w takim stopniu jak kiedyś, kiedy nie potrafili posługiwać się ogniem. Nauczyli się zasiedlać tereny, na których przeżycie bez posiadania tej umiejętności byłoby niemożliwe. Kultura, którą stworzyli, zaczęła wpływać na ewolucję w tym samym stopniu co geny.
Rewolucyjnym krokiem, już czwartym, na drodze w kierunku cywilizacji, a właściwie konsekwencją trzech poprzednich, o których wspomniano trochę wcześniej, było wykształcenie mowy. Trudno powiedzieć, kiedy dokładnie to nastąpiło – prawdopodobnie między środkowym a górnym paleolitem (100 000 – 50 000 lat temu). Ta skomplikowana umiejętność związana z rozwojem odpowiedzialnych za nią ośrodków, mieszczących się w korze mózgowej, wymaga opanowania złożonych systemów logicznych, rozwiniętej pamięci i zdolności do wyższych czynności psychicznych, dzięki którym posiadamy także percepcję estetyczną, niezbędną do tworzenia sztuki.
Historia ludzkości to historia podboju natury i związanych z tym odkryć i wynalazków. Podczas gdy w sferze duchowej idee i dogmaty rodzą się i umierają, podbój natury jest procesem ciągłej akumulacji nowych doświadczeń, obserwacji bądź eksperymentów, z których każde, nawet te nieudane coś dorzuciły do wspólnego dorobku.
Pod koniec paleolitu człowiek posiadł podstawy geologii, astronomii i historii naturalnej. Kult zmarłych, który stał się rozpowszechnioną praktyką, świadczy o tym, że wytworzył również własną filozofię życia, na której oparł religię. Baczna obserwacja natury, początkowo niezrozumiałej i wrogiej, pozwoliła mu odkryć pewne prawidłowości, których mechanizmu nie był w stanie zrozumieć, niemniej pojmował wpływ, jaki ma na jego życie.
Najłatwiejsza do zaobserwowania jest cykliczna zmiana ciągle następujących po sobie dni i nocy. Słońce rodzi się codziennie rano, z pewnej strony, zawsze tej samej, przebiega po nieboskłonie po określonej drodze i umiera z przeciwnej strony, zawsze w tym samym miejscu. Według słońca można się orientować w terenie, określić kierunek, w którym się podąża. Kiedy zapadnie noc, na niebie pojawia się księżyc, codziennie ma on inny kształt. Wystarczy 27 dni i 7 godzin – jeden miesiąc księżycowy, żeby zaobserwować, że powrócił do swego pierwotnego kształtu. Według tych zmian można dość wygodnie obliczać czas. Od pełni księżyc ciągle się zmniejsza, aż po około 14 dniach znika całkowicie, po czym pojawia się malutki sierp, który powoli rośnie przez następne 14 dni, aż do kolejnej pełni. Po pełni sierp księżyca jest zwrócony w jedną stronę, natomiast po nowiu w przeciwną, co ułatwia dodatkowo odgadnięcie w jakiej fazie się znajduje. Z tych właśnie obserwacji pozostał nam do dziś tydzień złożony z 7 dni. Babilończycy używali kalendarza księżycowego, a Judejczycy przejęli go od nich.
Kolejnym cyklem jest obieg gwiazd po niebie. Jedynym nieruchomym punktem na całym nieboskłonie jest Gwiazda Polarna. Teraz wiemy, że obieg gwiazd jest oczywiście złudzeniem – to Ziemia kręcąc się dookoła własnej osi dokonuje w ciągu doby obrotu o 360°.
Zaobserwowanie, a później zrozumienie cyklicznego charakteru fenomenów naturalnych, wprowadza pewien ład w postrzeganie świata. Dominującym elementem jest ciągła zmiana, ale składa się ona z cyklicznych powrotów – wszystko się powtarza i odnawia w uporządkowany sposób. Słońce rodzi się z kolejnym dniem, wieczorem umiera, następuje noc, po której następuje kolejny dzień i słońce rodzi się na nowo, po pełni nadchodzi nów i potem kolejna pełnia, gwiazdy pojawiają się na niebie po to, żeby zniknąć, ale znikają, żeby się następnej nocy pojawić jeszcze raz i znowu zniknąć.
W takiej optyce czas nie biegnie po linii prostej, lecz zatacza koło i wszystko się powtarza raz jeszcze, i jeszcze, w nieskończoność. W wielu światopoglądach i religiach pojawia się motyw cyklicznego powrotu: w hinduizmie, buddyzmie, w religiach Chin, antycznego Egiptu i w tych opartych na animizmie.
W jaskini w Lascaux, w 2000 roku, archeolodzy zidentyfikowali kalendarz księżycowy. Są tam też namalowane Plejady i tak zwany Letni Trójkąt – antyczny gwiazdozbiór, którego wierzchołkami są: Altair, Deneb i Wega. W hiszpańskiej jaskini Cueva di El Castillo, datowanej na 14 000 p.n.e., odkryto namalowany gwiazdozbiór Korony Północnej. Prawdopodobnie jakaś część jaskiniowych malowideł odnosi się do map nieba i może do pierwszych mitów z nim związanych. Z pewnością już wtedy grupowano gwiazdy w gwiazdozbiory i według nich orientowano się w porach roku.
Na Ukrainie znaleziono kalendarz pochodzący sprzed 16 000 lat. Na kawałku kości ktoś zarejestrował dwa kolejne cykle księżycowe. Znaleziska te potwierdzają znaczenie, jakie przywiązywano do obserwacji astronomicznych już w tak zamierzchłej epoce. To one dawały praktyczną wiedzę o funkcjonowaniu świata, pozwalały przewidzieć poprawę lub pogorszenie się warunków, obfitość lub niedostatek zasobów, co było niezwykle ważne dla całej społeczności.
Antyczni Grecy wiedzieli, że powrót Plejad na wieczorne niebo zapowiadał sezon zimowych deszczów, a jak wiemy, Plejady były już znane w górnym paleolicie – widać już wtedy odgrywały ważną rolę. Nietrudno wyobrazić sobie, że Słońce, Księżyc i gwiazdy mogły jawić się jako potężni sprawcy cyklicznych przemian. Z późniejszych religii znamy kulty astralne, solarne i lunarne, w których ciała niebieskie uważano za bóstwa lub ich siedziby. W paleolicie nie odkryto śladów tych kultów, pojawiają się one dopiero w neolicie, niemniej są efektem interpretacji wcześniej odkrytych zjawisk astronomicznych.
Paleolitycznym astronomom niebo objawiło porządek świata, uświadomiło, że istnieje jakaś moc, która wszystkim steruje i że istnieje ścisła relacja między tym, co się dzieje na niebie a tym, co się dzieje na ziemi.
To moc nieba sprawia, że pory roku następują po sobie, a pojawienie się niektórych gwiazd uprzedza o ich nadejściu. Po zimie rośliny się rodzą do życia, kwitną, owocują i umierają i następnej wiosny rodzą się na nowo. Z nieba pada ciepły deszcz, po którym zielenieją łąki i lodowaty śnieg, który potrafi zabić, W cykl odwiecznego powrotu wpisany jest także cykl życia i śmierci. To, co się rodzi – umiera, a to, co umiera – rodzi się na nowo. Dzięki mocy nieba ustawicznie odradza się czas, świat i życie.
Przekonanie, że prawo przychodzi z nieba, trwa do dziś. To właśnie z tego powodu w większości religii bogowie mieszkają w niebie i dysponując mocą niebiańską rządzą światem, zapewniając mu stabilność i porządek. Ta moc wyraża się w sile i władzy najwyższej, jest ciągła w czasie i działaniu. Nie zawsze siła była postrzegana jako jedność, mogło ich być wiele. Przykładem sił natury mogą być duchy zwierząt łownych i siły Matki Ziemi.
W Meindorf, niedaleko Hamburga, odkryto ślady składania ofiar z samic reniferów sprzed 18 000 lat. Praktyka polegała na zatapianiu ubitych zwierząt w jeziorach lub stawach. Aby nie wypłynęły na powierzchnię, obciążano je głazami. Dokonywali tego łowcy reniferów na początku sezonu łownego, między majem a czerwcem. Miały one zapewnić rozmnażanie się zwierzyny łownej i powodzenie w czasie polowań. Składano je duchom przyrody, co by świadczyło o początkach animizmu. Podobne ślady odkryto w Stellmoor, tym razem sprzed 8000 lat, co by znaczyło, że przez 10 tysiącleci kontynuowano te same ceremoniały.
Około 16 000 lat temu klimat zaczął się ocieplać i z czasem stał się bardziej wilgotny. Topniejąc, lodowce zaczęły powoli podnosić poziom wody w morzach, a kiedy epoka lodowcowa dobiegła końca, był on o 130 m wyższy niż w okresie średniego paleolitu.
Podczas gdy w Europie łowcy dzikich zwierząt żyli wciąż jeszcze w trudniejszych warunkach, na Bliskim Wschodzie około 11 000 p.n.e. rozpoczął się proces przechodzenia od gospodarki łowiecko-zbierackiej do rolniczo-pasterskiej. To właśnie tam, wraz z ociepleniem się klimatu, tak zwany "żyzny półksiężyc" – wielki łuk sięgający od Morza Czerwonego, poprzez Syro-Palestynę i przedgórze Taurusu i Zagrosu, po Zatokę Perską, przemienił się w krainę obfitującą w dużą ilość jadalnych roślin i łagodnych zwierząt, potencjalnie łatwych do udomowienia. Ta nieznana dotąd obfitość zasobów pozwoliła ludzkości dokonać kolosalnego skoku, znanego pod nazwą "rewolucji neolitycznej". Łowcy i zbieracze z tych terenów nie musieli już przemieszczać się po wielkich przestrzeniach w poszukiwaniu niezbędnych im do przeżycia środków. Mieli wszystko w zasięgu ręki. Mogli zacząć myśleć o samodzielnej produkcji żywności.
Neolit[edytuj]

Rolnictwo narodziło się prawdopodobnie jako konsekwencja zbierania nasion przez kobiety. Uprawa ziemi pozwoliła na stacjonarny tryb życia i wzrost populacji. Prawie jednocześnie zaczęto udomawiać i hodować zwierzęta, co dało początek pasterskiemu nomadyzmowi na obrzeżach rejonów rolniczych.
Bogactwo terenów między Tygrysem i Eufratem było tak ogromne, że to właśnie tam Hebrajczycy umiejscowili swój Raj. Między Syrią a Palestyną znaleziono ślady pierwszych stałych osiedli, takich jak: Jerycho, Murajbit, Bajda, Nemrik, Dżarmo, M'lefaat i Çayönü Tepesi.
Od 8 tysiąclecia p.n.e. religie tych społeczeństw, które właśnie zaczęły uczyć się rolnictwa, uległy głębokim przemianom. Zaczął się krystalizować świat bogów ukształtowanych na obraz i podobieństwo człowieka. Główną postacią stała się Bogini Matka, lub Wielka Bogini, patronka płodności, urodzaju, wegetacji i ziemi, przedstawiana jako figura kobieca o obfitych kształtach i silnie podkreślonych cechach płciowych, za bardzo przypominająca paleolityczne Wenus, by nie snuć hipotez na temat ich wspólnego pochodzenia.
Prawdopodobnie Wielka Bogini jawiła się ludziom jako władczyni świata, pani życia i śmierci. Z prostej obserwacji wiedziano, że wszystko, co się rodzi, musi mieć matkę. Dlatego ziemię uprawną utożsamiono szybko z łonem bogini. I tak jak wcześniej przypisywano jej zdolność rodzenia zwierząt, tak teraz przypisano jej zdolność rodzenia roślin. Zresztą terminologia opisująca pewne cechy charakterystyczne ziemi zachowała jeszcze ślady tamtych wierzeń. W dalszym ciągu mamy "płody" rolne, "płodną" ziemię i "urodzaj".
Osiadły tryb życia i podział terytorialny wpłynął na wzbogacenie się ludności w stopniu dotąd nieznanym. Zdolność do akumulowania majątku w postaci domostwa, sprzętów, ziemi, zwierząt i narzędzi, wzbudziło potrzebę posiadania spadkobierców i rąk do pracy. W konsekwencji kult Bogini stał się dominujący, jej protekcja zapewniała potomków, obfitość plonów i przyrost stad, jednym słowem – dobrobyt. Zainteresowana jej przychylnością była więc cała społeczność, bez względu na płeć.
Już około 8000 p.n.e. pojawiają się pierwsze statuetki kobiece wykonane z terakoty, w Murajbit, a około 7000 p.n.e. w Çatalhöyük i Köskhöyük. Niektóre figurki bogini są pomalowane w serpentyny, co wskazywałoby na to, że była także Panią Węży. W późniejszych statuetkach, z epoki minojskiej, dzierży ona w dłoniach właśnie węże.
Wraz ze wzrostem dobrobytu pojawia się ideologia rodziny. Podstawą jej jest kult czaszek, który pojawił się około 7000 p.n.e. na Bliskim Wschodzie, w pierwszym okresie Jerycha. Czaszki zostają zgromadzone w podziemnych depozytach. Później zwyczaj uległ zmianie przez jakieś 2000 lat i około 5500 p.n.e. zostają one wystawione na widok publiczny w domach lub w sanktuariach. Czasami są one wystawione całkiem nagie, na prostych podstawach z czerwonej gliny, ustawione wzdłuż ścian, innym razem są wypełnione gliną i wtedy mają wymodelowane z wapna lub gliny twarze, na wzór maski pośmiertnej. W innych miejscach znaleziono szkielety pozbawione głów.
Wiele rysunków ściennych z Çatal Höyük, gdzie też znaleziono pojedyncze czaszki, przedstawia sępy, które rzucają się na trupy bez głów. Wszędzie, pamięć o właścicielach czaszek zapewnia ciągłość pokoleń.
Poprzez Anatolię wszystkie te nowości dotarły około 6000 p.n.e. do Grecji, a stamtąd na Bałkany i do reszty Europy. Do tego czasu i tutaj klimat uległ znacznemu ociepleniu. Większość zwierząt z epoki lodowcowej wymarła, tak jak mamuty, lub wyemigrowała bardziej na północ.
Teraz tereny, które kiedyś porastała tundra, zarosły puszczami ciągnącymi się przez setki kilometrów. Pojawiają się jelenie, dziki, tury, drobniejsze zwierzęta futerkowe i niezliczona ilość ptactwa. Między V a IV tysiącleciem p.n.e. na terenie Europy już wszyscy jej mieszkańcy prowadzili osiadły tryb życia, nawet ostatni zbieracze i łowcy przyjęli tę praktykę. Obok osiedli powstawały nekropolie – w tym okresie były to zbiorowe groby, mieszczące od 500 do 100 osób. Dość szybko zaznacza się podział między skromnymi miejscami pochówku, a grobami bogato wyposażonymi.
Na Bliskim Wschodzie często praktykowano pozostawianie ciała zmarłego na świeżym powietrzu aż do czasu rozłożenia się ciała i chowania pozostałych szczątków po podłogą w domu lub w jego pobliżu. Znajduje się kości pomalowane na czerwono, niebiesko lub zielono.
Przypisy

↑ J.Wolf, Z.Burian, s.49-50.
↑ J.Wolf, Z.Burian, s.60.
↑ J.Wolf, Z.Burian, s.69.
Bibliografia[edytuj]

Geoffrey Bibby: Cztery tysiące lat temu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
Historia świata śródziemnomorskiego. Jean Carpentier, François Lebrun (red.). Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2003. ISBN 83-04-04647-4.
Zenon Kosidowski: Rumaki Lizypa. Warszawa: Iskry, 1968.
Wielka Historia Świata. Janusz K. Kozłowski. T. I: Świat przed "rewolucją" neolityczną. Kraków: Fogra, 2004. ISBN 83-85719-81-4.
Josef Wolf, Zdeněk Burian: Pradzieje człowieka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982. ISBN 83-09-00536-9.
Zobacz też[edytuj]

religie pierwotne
Kategorie: PrehistoriaReligie pierwotne

قس پرتغالی

A religião pré-histórica é um termo geral para as crenças e práticas religiosas da pré-história. Mais especificamente, abrange as práticas religiosas do período Paleolítico, Mesolítico, Neolítico e Idade do Bronze.
[editar]Paleolítico

Enterro
O enterro dos mortos, particularmente com espólio pode ser uma das primeiras formas detectáveis de prática religiosa, pois, como Philip Lieberman sugere, ele pode significar uma "preocupação com os mortos, que transcende a vida diária."
Os primeiros indiscutível Homo sapiens enterrados remontam cerca de 60.000 anos atrás.
Adoração animal
Um número de arqueólogos propoem que as sociedades do Paleolítico Médio, tais como sociedades neandertais pode ter praticado a mais antiga forma de totemismo ou a adoração de animais.
[editar]Neolítico

Ver artigo principal: Religião matriarcal
Não há fontes textuais existentes a partir do período Neolítico, as fontes disponíveis datam da Idade do Bronze e, portanto, todas as declarações sobre qualquer sistema de crenças das sociedades neolíticas pode ter possuído são vislumbradas a partir da arqueologia.
Diversos autores apresentam uma pré-história "centrada na figura feminina" e na adoração à Deusa mãe ao longo de toda a pré-história. Os achados arqueológicos das estatutetas de Vênus e de arte rupestre são provas dessa religiosidade.
Ela descreve uma "Velha Europa" matriarcal com um conjunto de sociedades dominadas pela adoração à uma deusa, em especial, postulando uma deusa de aves e uma deusa urso.
[Expandir]
v • e
Religião
Ver avaliações
Avaliar esta página
O que é isto?
Credibilidade
Imparcialidade
Profundidade
Redação
Conheço este assunto muito profundamente (opcional)

Enviar avaliações
Categorias: ReligiãoPré-História