اورنگ آباد

اورَنْگ‌ْآباد، شهر و شهرستانى‌ به‌ همین‌ نام‌ در ایالت‌ مهارشترا در فلات‌ دکن‌ در غرب‌ هند. این‌ شهر که‌ در اوایل‌ سدة 17م‌ توسط اورنگ‌ زیب‌ امپراتور مسلمان‌ هند بنا و به‌ نام‌ وی‌ نام‌گذاری‌ شده‌ است‌، در شمال‌ شرقى‌ بمبئى‌ در 19 و 54 عرض‌ شمالى‌ و 75 و 33 طول‌ شرقى‌ در دامنة کوههای‌ آجانتا در شمال‌ و بلاغت‌ در جنوب‌، کنار رودخانة قوم‌ (شعبة کوچکى‌ از رود گداوری‌) واقع‌ است‌ و 353 ،16 کم 2 وسعت‌ دارد. اورنگ‌آباد در منطقه‌ای‌ قرار گرفته‌ است‌ که‌ باران‌ در آنجا بیشتر در فصل‌ تابستان‌ مى‌بارد. میزان‌ باران‌ سالانة آن‌ بین‌ 250 تا 750 میلى‌متر متغیر است‌ ( ا¸مریکانا، ؛ II/553 بریتانیکا، میکرو، ؛ I/654 کلیر...، ؛ III/230 I/768 , 2 ؛ EIملکم‌، .(II/479 منطقه‌ای‌ که‌ اورنگ‌آباد در آن‌ قرار دارد، در اساطیر هند «جنستهانا» نامیده‌ شده‌ است‌ (دی‌، .(80
گفتنى‌ است‌ که‌ تاریخ‌ بنای‌ این‌ شهر به‌ سدة 11ق‌/17م‌ بازمى‌گردد: پس‌ از حملة مغول‌ به‌هند، ملک‌ عنبر، وزیر دولت‌ نظام‌ شاهى‌ که‌ دوبار در 1010 و 1012ق‌/1601 و 1603م‌ نیروی‌ مغول‌ را شکست‌ داده‌ بود III/15) , 2 )، EIدر 1019ق‌/1610م‌ شهر «کهرکى‌» را ساخت‌ و در 1021ق‌/ 1612م‌ پایتخت‌ را به‌ آنجا منتقل‌ کرد (برجس‌، 68 ؛ «تاریخ‌...1»، .(I/265 ملک‌ عنبر 25 سال‌ در مقابل‌ نیروی‌ مغول‌ ایستادگى‌ کرد و در 1024ق‌ که‌ سرانجام‌ از لشگر مغول‌ شکست‌ خورد، شهر کهرکى‌ پس‌ از مقاومتى‌ دلیرانه‌، به‌ دست‌ مغولان‌ به‌ کلى‌ ویران‌ شد ( توزک‌...، 178؛ کامگار، 331-332؛ لاهوری‌، 1/497- 498؛ نیز نک: I/768 , 2 .(EI
اورنگ‌ زیب‌ در زمان‌ نیابت‌ سلطنت‌ خود در دکن‌، این‌ منطقه‌ را پسندید، شهر را از نو ساخت‌ و اورنگ‌آباد نامید (ملکم‌، همانجا). این‌ شهر در دوران‌ حکومت‌ وی‌ رونق‌ بسیار یافت‌، تا حدی‌ که‌ جمعیت‌ آن‌ از 200 هزار نفر تجاوز کرد و به‌ یک‌ مرکز مهم‌ فرهنگى‌ - تجاری‌ بدل‌ گشت‌. به‌ دستور اورنگ‌ زیب‌، دیوارهای‌ بلند و مستحکم‌ دور شهر بنا گردید ( کلیر، همانجا) و شبکة منزلگاههای‌ کنار جاده‌ها، به‌ ویژه‌ جادة اورنگ‌آباد به‌ آگره‌، با ساختن‌ سراهایى‌ که‌ کنار آنها بازار، مسجد، حمام‌ و چاه‌ آب‌ وجود داشت‌، توسعه‌ یافت‌ (کخ‌، 131). در همین‌ دوران‌، اورنگ‌آباد از نظرمعارف‌ و پژوهشهای‌فرهنگ‌اسلامى‌ مقامى‌برجسته‌ احراز کرد ( دهلى‌...، .(209-210 پیشرفت‌ اورنگ‌آباد به‌ اندازه‌ای‌ بود که‌ آنجا را دهلى‌ جنوب‌ نامیدند (براون‌، .(111
پس‌ از سقوط حکومت‌ مغول‌ در نیمة اول‌ سدة 18م‌، اورنگ‌ آباد جزو نظامهای‌ مستقل‌، و چندی‌ پایتخت‌ آنجا شد، تا حیدرآباد این‌ مقام‌ را گرفت‌ و اورنگ‌آباد اهمیت‌ خود را از دست‌ داد. خاندان‌ نظام‌ آصف‌جاه‌ که‌ در 1136ق‌/1724م‌ بر دکن‌ مسلط شده‌ بود، تا 1948م‌ بر این‌ منطقه‌ حکومت‌ کرد. در این‌ سال‌، ایالت‌ حیدرآباد که‌ اورنگ‌آباد جزو آن‌ بود، به‌ «ایالت‌ اتحاد هند» ملحق‌ گردید، تا آنکه‌ در 1956م‌ این‌ ایالت‌ بر حسب‌ وابستگیهای‌ زبانى‌ میان‌ ایالتهای‌ مختلف‌ تقسیم‌ گردید و بخشى‌ از آن‌، از جمله‌ اورنگ‌آباد، جزو ایالت‌ مهارشترا شد II/99) I/768, , 2 ؛ EIبریتانیکا، ماکرو، .(II/345
جمعیت‌ این‌ شهر که‌ در 1901م‌، 837 ،36نفر بود ، I/518) 1 )، EIدر 1981م‌ به‌ حدود 300 هزار نفر بالغ‌ گردید ( کلیر، همانجا). شهرستان‌ اورنگ‌آباد در 1951م‌ حدود 000 ،180،1نفر جمعیت‌ داشت‌ I/768) , 2 که‌ در 1971 م‌/1350 ش‌ به‌ مرز 2 میلیون‌ نفر رسید ( بریتانیکا، میکرو، .(I/654
ساکنان‌ ایالت‌ مهارشترا که‌ اورنگ‌آباد جزو آن‌ است‌، از اختلاط نژادهای‌ بومى‌ و مهاجران‌ تشکیل‌ شده‌، و زبان‌ آنها شاخه‌ای‌ از زبان‌ هند و اروپایى‌ موسوم‌ به‌ «مراتى‌» است‌ که‌ 90% مردم‌ غرب‌ و مرکز هند به‌ آن‌ تکلم‌ مى‌کنند. این‌ زبان‌ از زبان‌ فارسى‌ تأثیر بسیار پذیرفته‌ است‌ و با خط دوناگری‌ نوشته‌ مى‌شود. سایر زبانهای‌ رایج‌ در این‌ منطقه‌، گجراتى‌، هندی‌، سندی‌، اردو و جز آنهاست‌. مسلمانان‌ بیشتر اردو زبان‌ هستند و به‌ خط فارسى‌ و عربى‌ مى‌نویسند (همان‌، ماکرو، ؛ II/345 «امپراتوری‌...2»، .(629
زمینهای‌ اورنگ‌آباد، به‌ رغم‌ کمى‌ باران‌، برای‌ کاشت‌ پنبه‌، ارزن‌، بزرک‌، گندم‌ و نیشکر مناسب‌ است‌. تولید ابریشم‌ و محصولات‌ ابریشمى‌، به‌ ویژه‌ شال‌، زری‌، تور و دیبا در این‌ شهر رونق‌ دارد. تولیدات‌ صنعتى‌ به‌ محصولات‌ نخى‌ و روغنهای‌ نباتى‌ محدود است‌، اما صنایع‌ دستى‌ و ساخت‌ نقره‌ و طلاجات‌ رواج‌ دارد ( ا¸مریکانا، ؛ II/553 کلیر، ؛ III/230 دیماند، 255).
این‌ شهر از مراکز مهم‌ جهانگردی‌ هند است‌. وجود معابد و آثار باستانى‌، هر ساله‌ جمعیت‌ کثیری‌ را برای‌ دیدن‌ و اجرای‌ مراسم‌ مذهبى‌، به‌ این‌ شهر جذب‌ مى‌کند. مزار همسر اورنگ‌ زیب‌ که‌ به‌ تقلید از تاج‌ محل‌ از مرمر سفید در اواخر سدة 17م‌ ساخته‌ شده‌، از بهترین‌ آثار هنری‌ دورة مغول‌ در این‌ شهر به‌ شمار مى‌رود. خرابة قصر اورنگ‌ زیب‌ و مزار وی‌ در مقبرة شیخ‌ برهان‌الدین‌، و مزار ملک‌ عنبر و آصف‌ جاه‌، مؤسس‌ دولت‌ حیدرآباد، و مسجد بنا شده‌ توسط ملک‌ عنبر، از آثار اسلامى‌ باقى‌ مانده‌ در اورنگ‌ آباد است‌ (شراتو، 150 ؛ فرگسن‌، ؛ I/205 «امپراتوری‌»، 801 ؛ «شاهکارها...3»، .(68
دانشمندان‌ و فضلای‌ بسیاری‌ از اورنگ‌آباد برخاستند، یا در آنجا به‌ کسب‌ علم‌ و دانش‌ پرداختند (نک: آفتاب‌ اصغر، 402 بب؛ مارشال‌، 8, 201 ؛ قریشى‌، .(330 اورنگ‌آباد هم‌اکنون‌ یکى‌ از مراکز مهم‌ ادبیات‌ دکنى‌ به‌ شمار مى‌رود، چنانکه‌ انجمن‌ مولوی‌ عبدالحق‌ به‌ مدت‌ 25 سال‌ در اورنگ‌آباد فعالیت‌ داشته‌، و علاوه‌ بر انتشار یکى‌ از مهم‌ترین‌ نشریات‌ ادبى‌ هند، کار مهم‌ تهیة فرهنگ‌ لغات‌ علمى‌ زبان‌ اردو را از 1917 تا 1925م‌ به‌ انجام‌ رسانده‌ است‌ (احمد، .(253-254
در اورنگ‌آباد دانشگاهى‌ به‌ نام‌ مراتهه‌ وادا شامل‌ 6 دانشکده‌ وجود دارد ( بریتانیکا، میکرو، همانجا).
مآخذ: آفتاب‌ اصغر، تاریخ‌نویسى‌ فارسى‌ در هند و پاکستان‌، لاهور، 1364ش‌؛ توزک‌ جهانگیری‌، به‌کوشش‌ محمدهاشم‌، تهران‌، 1359ش‌؛ دیماند، س‌. م‌.، راهنمای‌ صنایع‌ اسلامى‌، ترجمة عبدالله‌ فریار، تهران‌، 1365ش‌؛ کامگار حسینى‌، مآثر جهانگیری‌، به‌ کوشش‌ عذرا علوی‌، علیگره‌، 1978م‌؛ کُخ‌، ابا، معماری‌ در دورة گورکانیان‌، ترجمة حسین‌ سلطان‌زاده‌، تهران‌، 1373ش‌؛ لاهوری‌، عبدالحمید، باد شاهنامه‌، کلکته‌، 1867م‌؛ نیز:
Ahmad, J., Hundred Great Muslims, Lahore, 1984; Americana; Britannica, 1978; Brown, P., Indian Architecture, Islamic Period, Bombay, 1981; Burgess, J., The Chronology of Indian History, Delhi, 1975; Collier's Encyclopedia; Delhi Through the Ages, ed. R.E. Frykenberg, Delhi, 1986; Dey, N. L., The Geographical Dictionary of Ancient and Mediaeval India, New Delhi, 1984; EI 1 ; EI 2 ; Fergusson, J., History of Indian and Eastern Architecture, London, 1910; History of Medieval Deccan (1295-1724), ed. H.K. Sherwani, Andhra Pradesh, 1973; Malcolm, J., A Memoir of Central India, New Delhi, 1970; Marshal, D.N., Mughals in India, London, 1985; Master- pieces of Indo-Islamic Architecture, ed. R. J. Mehta, Bombay; The Mughul Empire, ed. R. C. Majumdar, Bombay, 1984; Qureshi, I.H., Ulema in Politics, Karachi, 1974; Scerrato, U., Monuments of Civilization Islam, London, 1976.
پرویز امین‌