آلبوم آلبا در موسیقی

ایران سرزمینی است با تنوع فرهنگی، قومی و موسیقایی شگفت‌آور که از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب را در بر گرفته است؛ - از نواهای دل‌انگیز ترکمنی که با موسیقی آسیای میانه وجوه مشترکی دارند، تا ضرب آهنگ‌های موسیقی ساکنان حاشیۀ خلیج فارس که با موسیقی آفریقایی اقترانی تنگاتنگ دارند و نیز از موسیقی مردم سیستان و بلوچستان که با موسیقی پاکستان و افغانستان مشابهت بسیاری دارد تا موسیقی صوفیانه کردی- جملگی در عین اصالت ذاتی خویش از یکپارچگی نسبی بهره‌ای دارند و آن پویایی موسیقی است که با تار و پود حیات اجتماعی مردمان عجین شده است.

موسیقی محلی، رقص، موسیقی جشن و عزا، موسیقی آیینی و سماع کرد، پژواکی از سنت‌های دیرین است که همچنان پویا و زنده است و در عرصه حیات به روش سینه به سینه انتقال یافته و حفظ شده است.

موسیقی سنتی ایرانی نیز مجموعه‌ای است سترگ و پیچیده شامل دستگاه‌ها، آوازها و گوشه‌های گوناگون که منابع الهام آن بیشتر مقام‌های موسیقی محلی و عامیانه نواحی مختلف ایران بوده است. بافت افقی، تحریرها، تزئینات ظریف در موسیقی سنتی، عصاره موسیقی مناطق گوناگون ایران است. ردیف موسیقی سنتی ایرانی، قواعد مشخصی دارند که حرکت سیال میان ملودی‌های گوناگون را امکان‌پذیر می‌کند. اصولاً موسیقی ایرانی به شیوه سینه به سینه از استاد به شاگرد منتقل می‌شود.

موسیقی اروپا در عهد قدیم
موسیقی اروپایی در قرون ۹ و ۱۵ میلادی به دوران پیش از انقلاب و تحول بزرگ در زمینه نت‌نویسی و موسیقی مکتوب باز می‌گردد. چه بسا موسیقی آن زمان نیز به روش سینه به سینه انتقال می‌یافته است و نکته مهم، «مُدال» بودن موسیقی در این دوره است. منابع الهام موسیقی باستان اروپا عموماً روایات مذهبی یا عامیانه بوده است.

از نظر تاریخی، تبادل میان فرهنگ‌های مناطق و اقوام گوناگون، توسط بازرگانان، هنرمندان و جهانگردان که از طریق مسیرهای مختلف (مانند جاده ابریشم)، از مغرب تا مشرق یا از مشرق به مغرب سفر می‌کردند، پدید آمد.
نمونه بارز این تبادل فرهنگی شاید ساز لوت باشد که به عبارتی همان عود مشرق زمین است یا تیمپانوم و پسالتریون که دو ساز قرون وسطایی برگرفته از سنتور و قانون هستند.
موسیقی گروه نور

گروه نور در سال ۱۳۷۹ به بهانۀ ساخت قطعۀ آلبا تاسیس شد که تجربه‌ای نو در زمینه به کارگیری موسیقی آوازهای ایرانی و اروپایی در کنار یکدیگر بود. گروه نور در ابتدا به اجرای موسیقی‌های چند آوایی (پلی فونیک) سده‌های ۱۵ الی ۱۷ میلادی اروپایی پرداخت و در ضمن، کاری مشترک با کانال تلوزیون آرته فرانسه را تجربه نمود و به اجرای قطعات در محراب کلیساهای آذربایجان غربی پرداخت که در سال ۱۳۸۳ پخش شد. گروه نور از اواخر سال ۱۳۸۱ فعالیت‌های خود را بیشتر در زمینه ریشه یابی موسیقایی شرق و غرب معطوف کرد و با اضافه شدن ترکیب‌بندی سازهای ایرانی به بخش آوازهای اروپایی و ایرانی، شکل امروزی خود را به دست آورد و در اولین تجربه جدی خود به اجرای کنسرت در پاریس (پاییز ۱۳۸۲) پرداخت.

همزمان با فاجعه زلزله بم و به منظور ابراز هم‌دردی با قربانیان این واقعه، گروه نور در تهران به اجرای کنسرت‌های خیریه پرداخت. ضبط اولین آلبوم گروه نور (آلبا) در شهریور ماه ۱۳۸۳ در قلعه تاریخی اردشیر بابکان در فیروزآباد استان فارس صورت پذیرفت.
گروه نور می‌کوشد تا با بازآفرینی سنت‌های دیرین موسیقایی که در بطن آن انگیزه و منابع الهام مشابهی وجود داشته است، خاستگاه مشترک موسیقی غرب و شرق را بیابد. در این راه، از اشتراک قالب «مدالیته» در ساختار موسیقایی ایرانی و اروپایی استفاده شده است. ریشه‌های میان کوندوکتوس مربوط به قرن ۱۳ میلادی و دستگاه نوا، مقام‌های آوازی گرگورین با مقام‌های آوازی اورامان کردستان، شباهت‌های موزیکال آوازهای کردی و آوازهای اسپانیایی کانتیگاس‌های آلفونسوال سابیو (آلفونسوی خردمند) را می‌خوانند، ... جملگی شاهدی بر این ادعا در این آلبوم می‌باشند.
کریستف رضاعی
________________________________________
منابع موسیقایی
• آوازهای گرگورین: از مجموعه Graduale Romanum است که در قرون وسطی برای جشن‌ها و مراسم آیینی کاتولیک‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. متون خوانده شده در این آوازها عموماً روایات مذهبی (عهد عتیق و عهد جدید یا انجیل) است. بخش دیگری از ملودی‌ها و متون از مکتوبات دیر Saint Martial de Limoges برگرفته شده که نقشی بسیار مهم در ادبیات و موسیقی مذهبی سده‌های ۹ الی ۱۳ میلادی داشته‌ است.

کانتیگاس‌های سانتا ماریا: متونی که در مدح حضرت مریم نوشته و خوانده می‌شد عموماً در دوران حکومت آلفونسوی خردمند (۱۲۸۴- ۱۲۲۱ میلادی) تدوین یافته‌اند. آلفونسوی خردمند که به فرهیختگی شهرت داشت، در ضمن پذیرا بودن مهاجران شرقی، همواره در صدد برقرار گفتگوی فرهنگی میان مسیحیان، مسلمانان و یهودیان بوده‌ است. متون به زبان پرتقالی-گالیسیایی است و محور همه آنها مدح حضرت مریم و معجزات اوست.

کتاب قرمز مونت سرات (Llibre Vernell de Montserrat): آخرین منبع، آوازهای مذهبی اسپانیانی مربوط به قرن ۱۴ میلادی است که برای زائران مونت سرات نوشته شده بود. این متون به زبان کاتولونیایی یا لاتین سروده شده‌اند.
متون آوازی
متون آوازی مذهبی انتخاب شده برای بخش اروپایی این اثر به زبان‌های لاتین و پرتغالی-گالیسیایی خوانده می‌شود. اشعار این مجموعه نیز به تروبادورهای قرن ۱۲ میلادی که به زبان اکسیتان سروده شده‌اند، تعلق دارند.

متون آوازی انتخاب شده برای بخش شرقی این آلبون از بابا طاهر (قرن ۱۱ میلادی)، مولانا (قرن ۱۳ میلادی) و حافظ (قرن ۱۴ میلادی) است و نیز اشعاری از شعرای به نام کردزبان از جمله نالی، مولوی کرد، وفایی، قاسم مؤیدزاده و اشعار کردی فولکلور است.
________________________________________

شرح و خلاصه‌ای از قطعات آلبوم
برای آشنایی با محتوای آلبوم شرحی و قطعاتی از آن تقدیم می‌گردد

(۱) ستایش - Alleluia



این قطعه ترکیبی است از آواز گرگورین (مجموعه Graduale Romanum) که در دستگاه شماره چهار (Deuterus Plagalis) اجرا می‌شود و آواز "حیران" که به منطقه کرد نشین ترکیه مربوط می‌شود. متن لاتین که از زبور ۲۱ از مزامیر حضرت داوود (روایت کتاب‌مقدس، عهد عتیق) استخراج شده است، احتمالاً برای مراسم تاج‌گذاری یا تولد نوشته شده است. در متن کردی نیز به رابطه میان انسان‌ها و تقابل خیر و شر و رستگاری در جهان فانی اشاره می‌شود. در این قطعه کوشش شده تا دو متن ذکرگونه به موازات یکدیگر و بی‌آنکه از آواز یاری جویند، بیان موسیقایی مشترکی را القاء کنند.
(۲) مریم مقدس - Santa Maria amar




این قطعه، کانیگاس شماره ۷ از نسخه خطی کانیگاس‌های سانتاماریا، به زبان پرتغالی-گالیسیایی است و اشاره به معجزات حضرت مریم و خصایص انسانی او دارد. متن روایت راهبه‌ای را می‌کند که توسط مردی بولونیایی فریب می‌خورد و مورد شماتت و نامهربانی سایر راهبه‌ها قرار گرفته و طرد می‌شود. حضرت مریم او را حمایت کرده، از گزند سایر راهبه‌ها در امان می‌دارد و راهبه را به توبه فرا می‌خواند. از پروردگار برای او طلب بخشش می‌کند و سرانجام بعد از بخشش گناهان از سوی حق، به خدمت پروردگار ادامه می‌دهد. متن کردی نیز (برگرفته از اشعار نالی، وفایی و فولکلور) روایت عالمی را دارد که اطرافیان، وی را از خویش می‌رانند و درباره تمنای مرید راه عشق شدن توسط عشق است. او که سرپناهی جز خدا ندارد، نزد او شکوه و طلب می‌کند تا اطرافیانش به راه خیر هدایت شوند.
(۳) پایکوبی - Villancico

Adobe Flash Player not installed or older than 9.0.115!

ویلانسیکو قالبی موسیقایی و نوشتاری است که مختص منطقه ایبریا (اسپانیای فعلی) است و در میانه سده ۱۵ میلادی شکل گرفت. این سبک تا قرن ۱۸ (به خصوص در دوره باروک) در اسپانیا و آمریکای لاتین تکامل یافت. متون ویلانسیکو غالباً از شیوه بیان ادبیات عرب تبعیت می‌کند و ضرب‌آهنگ تندی دارند. آوازهای چهارصدایی این قطعه که متن آن پیرامون تولد حضرت مسیح و رستگاری انسان‌ها است با یک تم لُری (کوچ) بر اساس رقص "سه پا" همراهی می‌شود.
(۴) سحر - Alba

Adobe Flash Player not installed or older than 9.0.115!

آلبا نام قالبی است به زبان اکسیتان که تروبادورها (شاعران و نوازندگان در جنوب فرانسه و شمال اسپانیا در سده‌های ۱۱ و ۱۳ میلادی) مُبدع آن بوده‌اند. آلبا به معنی سَحَر، زلالی، خلوص یا رنگ سفید نیز می‌باشد. این گونه از اشعار تروبادورها، سرودهایی عموماً عاشقانه و در توصیف فراق از معشوق یا تلاش برای رسیدن به یار و حقیقت است.
در این قطعه تلاش شده تا با بهره‌گیری از عناصر موسیقایی عهدقدیم، مضامین مشترک شعر Giraut de Bornelh (شاعر قرن ۱۲ میلادی فرانسوی که بین سال‌های ۱۱۹۰ و ۱۲۴۰ شعر می‌سروده است) {ای دوست خوابی یا بیدار، دگر مخواب و چشمهایت را باز کن، از مشرق طلوع ستاره‌ای را می‌بینم، او را می‌شناسم، روز را برخواهد گرداند، بزودی سپیده خواهد زد} و غزل حافظ شیرازی (قرن ۸ هجری- ۱۴ میلادی) {سحرم دولت بیدار به بالین آمد گفت برخیز که آن خسرو شیرین آمد ... } را به یکدیگر نزدیک شوند.
(۵) سماع - Cunctissimus concanentes
در نسخه اصلی «کتاب قرمز» دیر Montserrat به عبارت "a ball redon" اشاره شده است که به معنی رقص دوار است. متن این سروده، روایت ظهور روح‌القدس بر حضرت مریم است که بشارت تولد مسیح و نوید رستگاری مردم و رسیدن به حضرت حق را می‌دهد و به او مژده می‌دهد که مادر این فرزند خواهد شد.
اشعار مولانا نیز که در وصف معشوق و وصال یار می‌باشد {... دولت عشق آمد و من دولت پاینده شدم ...} از لحاظ مضمون با سروده‌های لاتین شباهت دارد. از شاخص‌های این قطعه، به کارگیری ضرب‌آهنگ و بستر موسیقایی دوار و سماع در کنار یکدیگر است.
(۶) تولد - Uterus

Adobe Flash Player not installed or older than 9.0.115!

«مشرق زمین» در آیین مذهبی مسیحیان همواره تقدس خاصی داشته است. روایات مذهبی مسیحیان که در آن سه مجوسی مشرق‌زمین، طلوع ستاره‌ای را در شرق نشانه تولد عیسی مسیح دانسته‌اند، دلیلی بر این مدعی است.
علمای دیر Saint Martial de Limoges، متونی را که پیرامون تولد مسیح می‌سرودند، در اختیار زائرانی که از شمال اروپا می‌آمدند، قرار می‌دادند. در این متون استعاراتی به کار می‌رفت که به ظهور معجزه پروردگار (تولد مسیح) در مشرق زمین مربوط بود.
در این قطعه، متن مذهبی لاتین با آوازی در دستگاه ماهور و دوبیتی‌های باباطاهر همراهی شده است که اشاره به معبود دارد {بود درد مو و درمونم از دوست بود وصل مو و هجرونم از دوست ...}.
(۷) لالایی - Lullaby

Adobe Flash Player not installed or older than 9.0.115!

این قطعه که برای شش صدا تنظیم شده است، بر اساس یک لالایی کهن کردی است که بستر آوازی اروپایی آن نیز، با استفاده از عبارات ساده‌ای همچون Soun، Dormir (هر دو به معنی بخواب!) آواز کردی را همراهی می‌کنند.
(۸) معجزه زیبا - Miragres fremosos


کانتیاگس شماره ۳۷ حضرت مریم با اشعار مولوی کرد (از شعرای کرد سده پیشین منطقه اورامان) تلفیق شده‌اند. بخش‌های اسپانیائی و کردی، هر کدام با یک تک‌خوان و دو هم‌خوان، به گفت و گویی هم‌ارز و موازی می‌نشینند. فضای ریتمیک یکسان این گفتگو توسط دف و دهل ایجاد شده است. بداهه نوازی کمانچه و عود در آواز بیات کرد و دستگاه نوا همراهی گروه را به عهده دارند.
متن عارفانه شعر کردی در مدح پیر مغان و بی‌قراری عاشق در وصال معشوق است و تأکیدی دوار بر عبات {... در یک دست دف و در دست دیگر جام می دارم ...} دارد. بخش اسپانیائی نیز روایتی مذهبی از معجزه حضرت مریم در شفا دادن مردی مستمند و مریض است که در آن نیز تأکید دوار عبارت {... بر ما معجزاتی را ارزانی داشتی یا مریم مقدس ...} می‌شود.
(۹) فصل نو - Novus annus



مضمون آواز این کوندوکتوس، سال نو است که به زبان لاتین خوانده می‌شود و در رثای تولد مسیح و نور ابدیتی که به بشریت ارزانی داشته، سروده شده است. بخش کردی در دستگاه شور با ترکیبی از شعرهای محلی کردی درباره بهار و سال نوی ایرانی و شعری از قاسم موید زاده (شاعر کرد) که در آن نسیم بهاری به نسیم عشق تشبیه شده، اجرا شده است.
سایت رسمی گروه نور