باغ الحمرا

باغ الحمرا. «باغ الحمرا یک اثر ناب و بی همتای هنری در جهان است.» الحمرا کاخ- شهر اسلامی واقع در شهر زیبای گرانادا در جنوب اسپانیا در منطقه خشک، گرم و کم آب ناگهان با شهر و کاخی مواجه می شویم که تناسب و رابطه ای با جغرافیای آن منطقه ندارد. نظر مورخان در زمینه تاریخ ساخت کاخ الحمرا متفاوت است اما آنچه مشخص است این کاخ- شهر از آغاز سده چهاردهم میلادی پرجنب وجوش و سرزنده بوده است. از دیدگاه شناخت باغ ها، بخش ورودی یکی از کاخ ها به نام قمریه بازدیدکننده را به سمت طراحی منسجم حیاط ها و باغ های کوچک و بزرگ هدایت می کند. تالار سفیران و سپس تختگاه سلطان یوسف اول، تالار برکت و حیاط ریاحین (گیاهان) که نام دیگر آن حیاط برکه (Alberca) و حوض بزرگ آن که صفی از درختان مورد محاصره اش کردند. حوضی چون آینه که معماری اطراف خود را بر سطح خود بازتاب می دهد. ولی در این میان یک باغ واجد جایگاهی ویژه و شگفت انگیز است: جنت العریف یا بهشت هنرمندان که زمان ساخت آن به اوایل قرن چهاردهم میلادی می رسد. بررسی های باستان شناسان نشان می دهد که جنت العریف یک باغ مسکونی تابستانی بوده است. در بخش اصلی این باغ «حیاط ساقیه» با طراحی نه چندان عریض اما طویل خود جلوه ای منحصربه فرد از هنر باغ سازی آندلس را به نمایش می گذارد. آب در باغ های الحمرا صرفا به منظور حفظ گیاهان و درختان به کار نمی رود، بلکه ابعاد کاخ ها و کوشک ها توسط حوض های پر آب چند برابر می شود. نظامی منسجم به منظور هرچه زیباتر ساختن فضای درونی کاخ. ماریان باروکانه در کتاب معماری اسلامی در آندلس می نویسد: «شاید این مناظر شخص را به یاد بهشت مذکور در قرآن با باغ ها، چشمه ساران و غرفه هایش که نهرهایی در آن جاری است، بیندازد.»
باغ های الحمرا از لحاظ گیاه شناسی نیز مورد توجه کارشناسان است، درختان و گونه های متنوع گیاهی از جمله پرتقال، انار، لیمو، سرو ایتالیایی، نخل عربی بوته های گل یاس که به شکلی عمودی از ستون های کوشک بالارفته اند، مریم گلی، گل آفتاب گردان، آویشن، بیش از 12 گونه گل سرخ، گل ختمی و اکلیل، زنبق نیلی. آیا می توان به ترکیب اعجاب آور عطر اين گونه های مختلف و متنوع اندیشید و شگفت زده نشد؟ الحمرا بی شک نماد هنر است؛ هنری که نه در تضاد با هنر همسایگان، بلکه به نوعی تکمیل گر نگاه انسان قرون وسطاست. یک کاخ- شهر جهانی که می تواند حتی بر انسان معاصر الگویی آینده گرایانه تلقی شود. در 1492 میلادی و پس از سقوط آخرین حکمرانان آندلس، الحمرا و سایر کاخ های عربی- اسپانیایی و نیز فرهنگ دو رگه موریش تا حدود زیادی فراموش شد. اما تحولات فرهنگی قرن نوزدهم بار دیگر چشمان اروپایی ها را روی هنر اسلامی - اسپانیایی آندلس به ویژه کاخ- شهر الحمرا این کاخ سرخ فام باز کرد. دوران رمانتیک ها و علاقه مندی شدید آنان به شرق گرایی (Orientalism). کشف مجدد حوزه خاورمیانه و فرهنگ اسلامی، داستان هایی چون هزار و یک شب، شب های عربی و سفرهای فرهنگی آغاز شد. شاعران و نویسندگان بسیاری تحت تاثیر تمدن آندلس و الحمرا قرار گرفتند و موسیقی دانانی چون فرانسیسکو تارگا و مانوئل و فایا در وصف باغ های گرانادا و الحمرا قطعاتی به یاد ماندنی تصنیف کردند اما هنوز بسیاری از پرسش ها در زمینه الحمرا و باغ های آن بی پاسخ مانده است. تاریخ ها، کاربردهای متعدد، روابط میان مجموعه ای، تحولات زیباشناختی تغییرات سبکی. هنوز هیچ پاسخ دقیقی برای این چالش های نظری یافت نشده است. گویا الحمرا و باغ های آن قصد ندارند تا به روشنگری در این زمینه ها بپردازند. معما و راز باغ های تو در توی الحمرا مانند داستان های هزار و یک شب مخاطب را به عمق فرهنگ و نگرش های هستی شناسانه طراحان و متفکران مکتب علمی، فلسفی و هنری آندلس 700 ساله می برد. شاید هیچ مجموعه ای چون الحمرا نتواند با قدرتی شگفت انگیز و خیره کننده زیبایی را جلوه گر باشند و شاید نیازی به آن نباشد تا رازهای این بنای بهشتی برایمان مکشوف شود. ارزشمندی باغ های الحمرا نه به سبک و شیوه ساخت یا تاریخ دقیق احداث آن منحصر می شود و نه به نوع مصالح به کار رفته و تکنیک های جالب توجه آبرسانی. چیزی فراتر از اینها در لابه لای درختان و بوته زارهای الحمرا نهفته است: حضور زیبایی. حضوری تعریف ناشدنی.