حاج فرامرز اسدی

عالیجاه توشمال حاج فرامرز اسدی (۱۲۴۸-۱۳۴۸ هجری خورشیدی) ریاست و رهبر ایل ملکشاهی و رئیس العشایر ایلات فیلی، از مشاهیر بزرگ استان ایلام و به عنوان حاکم در استان ایلام و منطقه پشتکوه محسوب می‌شد.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷] حاج فرامرز اسدی بنیانگذار شهر ارکواز و شهرستان ملکشاهی بود. او اولین فرماندار شهرستان ملکشاهی و در میان تمامی ایلات استان ایلام حکمیت داشت.[۳][۴] فرامرز اسدی در زمان والیان پشتکوه به عنوان سرپرست ایل ملکشاهی نقش مهمی در مبارزه با عثمانی‌ها و سرکوب اعراب بدوی ساکن عراق که به قصد غارت و چپاول به منطقه دستبرد می‌زدند بر عهده داشت.[۴][۷] در سال ۱۳۲۰هجری و پس از جنگ جهانی دوم و اشغال ایران، فرامرز اسدی از طرف دولت مرکزی به عنوان رئیس‌العشایر کل استان ایلام که در آن زمان جزو استان پنجم یکی از ۱۰ استان کشور ایران بود منصوب شد.[۳][۷][۸] او از جمله افراد میهن‌پرست و آرمان خواه بود، عدم سازش وی با قوای انگلیس و روسیه تأثیر به سزایی در آرامش منطقه پشتکوه در جریان جنگ جهانی دوم داشت.[۴] اقدامات و عملکردهای سیاسی • حاکم استان ایلام پشتکوه بعد از جنگ جهانی دوم[۳][۶][۹] • ریاست ایل ملکشاهی[۳][۴][۵][۶][۸][۱۰] • بنیانگذارشهر ارکواز و شهرستان ملکشاهی[۴] • اولین فرماندار ملکشاهی[۳][۴] • افزایش دادن میزان دیه و خونبها در کل استان ایلام به میزان صدتومان و رساندن آن به مبلغ سیصد تومان[۳] • تشکیل اولین سازمان‌های پلیس برای تأمین امنیت استان ایلام[۳] • ساخت اولین مسجد در ملکشاهی[۳][۱۱][۱۲] • حمایت از سادات سید ناصرالدین و سید حسن و باباهای پیرمحمد در مقابل هجوم سپاه اعراب و عثمانی[۳] • ایفا کننده نقش مصلح اجتماعی در میان تمامی ایلات استان ایلام[۳] • مقابله با تجاوزات سپاهیان عثمانی و سرکوب اعراب بدوی ساکن در عراق قبل و بعد از جنگ جهانی اول و همچنین در دوران والی‌های پشتکوه[۳][۴] • همکاری با سرهنگ مکری فرماندار نظامی غرب کشور و تعیین میرزا صحبت الله رشنوادی به عنوان مأمور حسابرسی امور دارایی در منطقه پشتکوه و حکمیت در میان تمامی ایلات استان ایلام[۳] فتح نامه نیاکان حاج فرامرز اسدی این زمین‌ها به مساحت ۳۶۰۰۰ هکتار ملک حاج فرامرز اسدی بوده است که طی فرمانی از طرف فتحعلی شاه قاجار و با دستخطی از سوی شاهزاده محمدعلی میرزا دولتشاه فرزند ارشد شاه (این فرمان در میان بزرگان ایل ملکشاهی به فتح نامه معروف است)،[۴][۶] به تاریخ ماه ذوالحجه سال ۱۲۳۶ هجری قمری مطابق سال ۱۱۹۹ خورشیدی به پاس رشادت ایل ملکشاهی و پیروزی آنها در نبرد با عثمانی و تسخیر سلیمانیه، زور، موصل و کرکوک و سامرا و محاصره نمودن بغداد از شهرهای امپراتوری عثمانی به پهلوان موسی خمیس گرزدین وند جد بزرگ فرامرز اسدی و طوایف گرز دین وندایل ملکشاهی داده شده بود. در این نبرد چهار هزار سپاهی از ایل ملکشاهی چمزی که شامل صد سوار مشهور از ایل ملکشاهی چمزی و صد مبارز گرز به دست از ایل ملکشاهی چمزی (که بعدها به پاس رشادتشان و استفاده از چماق و گرز در این نبرد و نبردهای قبلیشان به طوایف گرزدین وند مشهور شدند، که عبارتند از: طوایف خمیس، کاظم بگ، نقی، حسین بگ، رستم بگ، ملگه، شکربگ، خداداد و شیه وردی) و سه هزار و هشتصد پیاده‌نظام، به سرداری پهلوان موسی خمیس گرزدین وند در رأس سپاه ایران قرار گرفتند. به پاس این افتخار، نقش برجسته‌هایی از آنها در باغ نظر شیراز و موزه پارس به یادگار مانده است.[۳][۱۳] حاج فرامرز اسدی پس از کودتای سال ۱۳۳۲ خورشیدی این زمین‌ها را طبق سند شماره ۵۶۶ و به تاریخ ۱۳ خردادماه ۱۳۳۵ در اداره ثبت اسناد استان کرمانشاهان به نام خود ثبت نموده بود. اما پس از انقلاب این زمین‌ها بدون هیچ دلیل قانونی توسط اداره منابع طبیعی استان ایلام مصادره گردید و به اشخاص دیگری تحویل داده شد.[۳][۷] فرامرز اسدی و جنگ با امپراتوری عثمانی در سال ۱۳۲۶ هجری قمری مطابق با ۱۲۸۷ هجری خورشیدی عثمانی‌ها با نیرویی مرکب از دو هنگ و مجهز به توپخانه، با هدف غارت محصول کشاورزان، به مهران واقع در جنوب غربی استان ایلامحمله کردند، غلامرضا خان والی پشتکوه، عده‌ای تفنگچی به سرکردگی سید جواد، پسر عموی خود برای کمک به مردم ایل ملکشاهی اعزام نمود، قوای متحد ایل ملکشاهی و والی در این جنگ شجاعانه جنگیدند و عده زیادی از سپاهیان عثمانی کشته و اسیر شدند و به غائله مرزی خاتمه دادند.[۱۴] رستم رفعتی و عباس محمدزاده در این رابطه چنین می‌نویسند: در بهار سال ۱۳۲۶ هجری قمری مطابق با سال ۱۲۸۷ هجری خورشیدی که ارتش عثمانی به صیفی و ملخطاوی هجوم آوردند و امام زاده سید حسن را به آتش کشیدند، سواران و تفنگچی‌های ایل ملکشاهی به سرکردگی توشمال ایل ملکشاهی فرامرز اسدی، شاه محمد یاری فرزند یار محمد و رضا فرزند قنبربگ تفنگچی باشی به دور کردن آنها می‌پردازند و هفتاد نفر از سپاهیان عثمانی را نیز اسیر می‌کنند؛ در این جنگ رضا فرزند قنبر بگ تفنگچی باشی در هنگام گرفتن تفنگ از یک سرباز زخمی عثمانی کشته می‌شود. بزرگان ایل ملکشاهی یک گوش از همهٔ آنها می‌برند و آنها را به تهران اعزام می‌کنند. پس از این جنگ، دیگر ارتش عثمانی به مرزهای ایران تعرض ننمود.[۳][۴][۶][۱۵] حاکم استان ایلام پشتکوه پس از جنگ جهانی دوم، فرامرز اسدی طی حکمی از سوی سرهنگ مکری فرماندار نظامی کل غرب کشور و با تأیید محمدرضا شاه پهلوی به عنوان حاکم پشتکوه - استان ایلام امروزی - تعیین شد.[۳][۷] در سال ۱۳۲۰ هجری خورشیدی که ارتش انگلیس و شوروی به کشور ایران هجوم آوردند و ارتش متلاشی گردید و بنای هرج و مرج نهادند. از سوی حکومت مرکزی فرمانداران رسمی کلأ عزل و رؤسای هر ایل رئیس انتظامات نواحی مرتبط با حکومت خود شدند. حاج فرامرز اسدی نیز به عنوان رئیس‌العشایر و حاکم استان ایلام منطقه پشتکوه انتخاب گردید. در این زمان منطقه استان ایلام پشتکوهامن‌ترین منطقه کشور بود.[۳] در همین سال و در فصل سرما برای جلوگیری از غارتگری در منطقه، فرامرز اسدی میرزا صحبت الله رشنوادی را مسئول حساب اموال غارت شده نموده و ایل خزل در دره دالاب (دالاهو) چوار متوقف شدند و او اموال غارت شده مردم ایلام را از غارتگران پس گرفت. بر اساس حکم توشمال فرامرز اسدی و نظر سران تمام ایل‌ها و طوایف پشتکوه تمامی قتل‌هایی که در گذشته و همچنین در دورانجنگ جهانی دوم در استان ایلام پشتکوه صورت گرفته بود به صلح انجامید و همچنین بهاء دیه یکصد تومان نسبت به گذشته افزایش یافت و سیصد تومان تعیین شد.[۳] فرامرز اسدی همچنین از پلیس ملکشاهی برای امنیت منطقه استفاده نمود و در سال ۱۳۲۰ هجری خورشیدی غارتگرانی را که سادات امامزاده سید ناصرالدین پهله زرین آباد دهلران و سادات امامزاده سید حسن مهران را غارت نمودند مجازات نموده و اموال سادات را از غارتگران پس گرفت و به سادات پس داد.[۳][۴] حاج فرامرز اسدی و والیان فیلی خاندان والیان فیلی همواره مناسبات دوستانه‌ای با ایل ملکشاهی داشته‌اند. این بدان معنا بوده است که والیان فیلی به هیچ عنوان در مناسبات و قوانین داخلی ایل ملکشاهی که توسط هیئت توشمال و کدخدایان تصویب می‌شده است حق مداخله نداشته‌اند و همواره از ایل ملکشاهی به عنوان متحدان خود استفاده نموده‌اند.[۳] این روابط دوستانه به تدریج با قدرت گرفتن عالیجاه توشمال اسد ریاست ایل ملکشاهی به واسطه اتحاد با سران ایلات لرستان کمتر شد تا جایی که حسینقلی خان ابوقداره که توشمال اسد را رقیبی جدی از لحاظ سیاسی و جایگاه اجتماعی برای خود می‌دید، دستور داد که عواملش ناجوانمردانه عالیجاه توشمال اسد را در هنگام بازرسی از مستملکاتش در لرستان پیشکوه از پشت سر هدف گلوله قرار دهند و به قتل برسانند.[۳]غلامرضا خان فیلی فرزند حسینقلی خان ابوقداره، برای تحکیم روابط خود با ایل ملکشاهی دختر فرامرز اسدی به نام کشور را به همسری خود درآورد تا بدین گونه روابط دوستانه تری با مردم ایل ملکشاهی داشته باشد و همچنین این دو اتحادی را برای مقابله با تجاوزات عثمانی‌ها تشکیل دادند، که این ازدواج با فوت کشور در حین زایمان به پایان رسید و باعث تیره شدن روابط فرامرز اسدی با والی ایلام گشت که با میانجی گری بزرگان به صلح انجامید.[۳][۶][۱۶] این روابط با فرار والیان پشتکوه و شکست آنان در سال ۱۳۰۸ هجری خورشیدی از رضا شاه به پایان رسید و فرامرز اسدی حکومت استان ایلام و حکمیت در میان ایلات استان ایلام پشتکوه را قبل و بعد از جنگ جهانی دوم به عهده داشت.[۳] در سال ۱۳۰۸ هجری خورشیدی که یدالله خان فرزند ارشد غلامرضا خان فیلی برای درخواست کمک از ایل ملکشاهی و بازگرداندن غلامرضا خان فیلی به قدرت با ۵۰ تفنگچی وارد ایل می‌شود، فرامرز اسدی ریاست ایل ملکشاهی به آنها جواب رد می‌دهد که در این کار شهباز و نامدار رحیمی نیز با وی همراهی می‌کنند و فرزندان والی را از قلمرو ایل ملکشاهی دور می‌سازند. یدالله خان نیز به ناچار دست یاری به سوی شاه محمد یاری کدخدای طایفه نقی، دراز می‌کند و او نیز با تعدادی دیگر از اهالی ملکشاهی و سایر طوایف استان ایلام با وی همراهی می‌کنند و قیام سال ۱۳۰۸ بر ضد رضا شاه را ترتیب می‌دهند.[۳]قابل ذکر است که تا زمان شکل‌گیری قیام، شهاب الدوله برادر غلامرضا خان والی و علیقلی خان پسر او با نیروهای دولتی همکاری می‌کردند اما با شکل‌گیری نارضایتی مردم از مأموران دولتی علیقلی خان به شورشیان پیوست. همچنین حاج فرامرز اسدی پس از مردمی‌تر شدن قیام حمایت و پشتیبانی خود را از قیام اعلام کرد.[۴][۷]خاندان عالیجاه توشمال حاج فرامرز اسدی فرزند عالیجاه توشمال اسد (رئیس العشایر ایل ملکشاهی در دورۀ قاجاریه)، فرزند عالیجاه توشمال داراب خان ( رئیس العشایر ایل ملکشاهی در دورۀ قاجار)، فرزند پهلوان موسی خمیس گرزدین وند پهلوان و سردار نامی ایران در دورهٔ فتحعلی شاه قاجار (رئیس العشایر ایل ملکشاهی در اوایل دورۀ قاجاریه)، فرزند امیر عالیجاه خمیس (رئیس العشایر ایل ملکشاهی در دوران افشاریه و زندیه)، فرزند امیر عالیجاه شه میر (رئیس العشایر ایل ملکشاهی در اواخر دورۀ صفویه) است. این خاندان در اصل از نسل امیر کُرد ملکشاه (ملکیش) چمشگزک هستند. بنا به استناد به دانشنامه جهان اسلام و بر اساس نوشته اولیا چلبی در کتاب سیاحت‌نامه اولیا چلبی نسب به جمشید شاه اساطیری ایران می‌رسانند[۴][۳۲][۳۳] و به روایت دیگر از نوادگان سلطان ملکشاه محسوب می‌شوند.[۴][۵][۳۴][۳۵][۳۶]شرف خان بدلیسی مؤلف شرفنامه و اسلام الغربی العباسی انساب‌شناس مصری این خاندان را از نوادگان عباس بن عبدالمطلب عموی محمد پیامبر اسلام که از بنی هاشم بود می‌دانند.[۳۷][۳۸] نجم سلمان مهدی الفیلی و هاشم طباطبایی نژاد آنان را از نژاد ایلامیان کهن می‌دانند.[۳۹][۴۰] ایل ملکشاهی یکی از اتحادیه‌های ایلی اتحادیه ایلی یا بزرگ ایل، از اتحاد چند ایل و طایفه بزرگ تشکیل می‌شد که و از لحاظ گستردگی همانند یک دولت کوچک در ایران و عراق و ترکیه و سوریهعمل می‌کرد که مانند بسیاری از اتحادیه‌های ایلی متأخر مخلوطی از قبیله‌هایی با ریشه‌های قومی گوناگون کرد، لر، لک و عرب است.[۷][۲۴][۲۶][۲۷] ایل ملکشاهی همچنین یکی از بزرگترین ایل‌های کرد ایران[۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳] و معتبرترین و بزرگترین ایل پشتکوه و استان ایلام است که از مجموع ۳۵ طایفه تشکیل یافته است.[۳][۴][۱۳][۳۴][۳۵][۳۶] مجموع طوایف ایل ملکشاهی حدود ۴۰ طایفه و جمعیت ایل ملکشاهی بیش از ۷۵۰ هزار نفر تخمین زده شده است.[۳۷] رهبری و ریاست ایل در ملکشاهی موروثی است که به «عالیجاه توشمال» یا خان معروف است که بالاترین مقام در ایل ملکشاهی است و از طرف پادشاه یا حکومت مرکزی به رسمیت شناخته می‌شد. گاهی مقام عالیجاه توشمالی و خانی بین دو برادر تقسیم می‌شد. از وظایف عمده عالیجاه توشمال افزون بر حفظ امنیت و نظارت بر امور مختلف ایل که از طریق پلیس و انتظامات صورت می‌گرفت، جمع‌آوری مالیات مرسوم بود. در ایل ملکشاهی همچنین چند توشمال برای مشورت در امور ایل حضور داشتند. توشمالان هنگامی که ایل ملکشاهی رهبری و ریاست واحدی داشت در زیر نظر «رئیس ایل» منصوب شده توسط پادشاه یا حکومت مرکزی قرار می‌گرفتند. سرپرستی طوایف نیز بر عهده کدخدا بود که در زیر نظر عالیجاه توشمال قرار داشتند.[۱][۳][۴][۳۸][۳۹][۴۰] درگذشت عالیجاه توشمال حاج فرامرز اسدی در سن صد سالگی و در روز پنج شنبه ۴ دی ماه سال ۱۳۴۸هجری در گذشت و در شهر قم و در جوار حرم فاطمه معصومه به خاک سپرده شد. پانویس: 1. ↑ پرش به بالا به:۱٫۰ ۱٫۱ ایرج افشار سیستانی. ایلام و تمدن دیرینه آن. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،1372: ص375. 2. پرش به بالا↑ «پیشینه تاریخی شهر ارکواز». سایت شهرداری ارکواز ملکشاهی. بازبینی‌شده در ۲۵ ژوئن۲۰۱۴. 3. ↑ پرش به بالا به:۳٫۰۰ ۳٫۰۱ ۳٫۰۲ ۳٫۰۳ ۳٫۰۴ ۳٫۰۵ ۳٫۰۶ ۳٫۰۷ ۳٫۰۸ ۳٫۰۹ ۳٫۱۰ ۳٫۱۱ ۳٫۱۲ ۳٫۱۳ ۳٫۱۴ ۳٫۱۵ ۳٫۱۶ ۳٫۱۷ ۳٫۱۸۳٫۱۹ ۳٫۲۰ ۳٫۲۱ ۳٫۲۲ ۳٫۲۳ ۳٫۲۴ ۳٫۲۵ ۳٫۲۶ ۳٫۲۷ ۳٫۲۸ رستم رفعتی. سلسله انساب شهری وعشایری استان ایلام. ایلام: انتشارات برگ آذین، ۱۳۸۶. 4. ↑ پرش به بالا به:۴٫۰۰ ۴٫۰۱ ۴٫۰۲ ۴٫۰۳ ۴٫۰۴ ۴٫۰۵ ۴٫۰۶ ۴٫۰۷ ۴٫۰۸ ۴٫۰۹ ۴٫۱۰ ۴٫۱۱ ۴٫۱۲ ۴٫۱۳ ۴٫۱۴ عباس محمدزاده. قیام ایلام در عصر رضا شاه. ایلام، ۱۳۸۹. 5. ↑ پرش به بالا به:۵٫۰ ۵٫۱ صید محمد درخشنده. دیوالا از ادوار کهن تا عصر پهلوی. ایلام: انتشارات مؤلف، ۱۳۹۴، صص ۲۰۳–۲۱۱ 6. ↑ پرش به بالا به 7. ↑ پرش به بالا به:۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ ۷٫۵ ۷٫۶ «مێژووی خێڵی مه‌لێکشایی (چه‌مشگزه‌گ)». مێژووی کورد History Of Kurd. بازبینی‌شده در 23 مه 2016. 8. ↑ پرش به بالا به:۸٫۰ ۸٫۱ احمد نقیب زاده. دولت رضا شاه و نظام ایلی. تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۹. 9. پرش به بالا↑ «پیشینه تاریخی شهر ارکواز». سایت شهرداری ارکواز ملکشاهی. بازبینی‌شده در 25 ژوئن2014. 10. پرش به بالا↑ جعفر خیتال. مجموعه آرا دربارهٔ ساکنین سرزمین پشتکوه ایلام. ایلام: انتشارات فرهنگ، ۱۳۶۹. 11. پرش به بالا↑ «مسجد حاج فرامرز اسدی- مسجد رسول‌الله». سازمان تبلیغات اسلامی. بازبینی‌شده در 14 آوریل 2014. 12. پرش به بالا↑ حبیب‌الله محمودیان. «مساجد و تکایای تاریخی استان ایلام در دوره اسلامی». سایت رسمی دکتر حبیب‌الله محمودیان. بازبینی‌شده در 2 اوت 2015. 13. ↑ پرش به بالا به:۱۳٫۰ ۱۳٫۱ نجم سلمان مهدی. «من العشائر الکوردیة ملکشاه والملکشاهیة». موقع مرکز گلگامش من للدراسات و بحوث الکردیة. بازبینی‌شده در 23 اوت 2015. 14. پرش به بالا↑ مرتضی اکبری. تاریخ استان ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه. قم: انتشارات فقه، ۱۳۸۶. ص505. 15. پرش به بالا↑ علیرضا اسدی. «نقش ایل ملکشاهی در جنگ‌های ایران و عثمانی». هفته نامه سوران. بازبینی‌شده در 14 آوریل 2015. 16. پرش به بالا↑ صید محمد درخشنده. دیوالا از ادوار کهن تا عصر پهلوی. ایلام: انتشارات مؤلف، ۱۳۹۴، ص ۱۳۹ 17. پرش به بالا↑ اولیاء چلبی. سیاحتنامه. ترجمه فاروق کیخسروی. جلد2، ارومیه: انتشارات صلاح الدین ایوبی، 1364، ص222 18. پرش به بالا↑ علیرضا اسدی، فتح نامه ایل ملکشاهی برگی زرین از تاریخ استان ایلام، فصل نامه آموزش تاریخ، دوره چهاردهم، 1393 19. پرش به بالا↑ علیرضا اسدی، فتح نامه ایل ملکشاهی برگی زرین از تاریخ استان ایلام، فصل نامه آموزش تاریخ، دوره چهاردهم، 1393. 20. پرش به بالا↑ علیرضا اسدی. تاریخچه و پیشینهٔ سیاسی و اجتماعی ایل ملکشاهی. بخش دوم. هفته نامه علمی تحلیلی نجوا، سال چهاردهم، شماره ۵۰۳، یکشنبه ۴ خرداد ۱۳۹۳، ص5. 21. پرش به بالا↑ بدلیسی، شرفنامه تاریخ مفصل کردستان، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1377، ص163 22. پرش به بالا↑ اسلام الغربی العباسی. «عشائر الملکشاهیة العباسیة». النسابون (اکبر موقع متخصص فی الانساب). بازبینی‌شده در 27 سپتامبر 2015. 23. پرش به بالا↑ بدلیسی، شرفنامه تاریخ مفصل کردستان، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1377، ص162. 24. ↑ پرش به بالا به:۲۴٫۰ ۲۴٫۱ هاشم الطباطبائی. «اللر واللغة الکوردیة». صوت العراق. بازبینی‌شده در 6 ژوئن 2016. 25. پرش به بالا↑ مجموعه آراء دربارهٔ ساکنان سرزمین پشتکوه ایلام، جعفر خیتال. ایلام:انتشارات فرهنگ، ۱۳۶۹، صص 286- 293. 26. پرش به بالا↑ اسلام الغربی العباسی. «عشائر الملکشاهیة العباسیة». النسابون (اکبر موقع متخصص فی الانساب). بازبینی‌شده در 16 دسامبر 2015. 27. پرش به بالا↑ نجم سلمان مهدی. «من العشائر الکوردیة ملکشاه والملکشاهیة». موقع مرکز گلگامش من للدراسات و بحوث الکردیة. بازبینی‌شده در 16 دسامبر 2015. 28. پرش به بالا↑ «ملکشاهی». لغتنامه دهخدا. بازبینی‌شده در ۱۳ مارس ۲۰۱۳. 29. پرش به بالا↑ اشمیت، رودیگر (ویراستار). راهنمای زبان‌های ایرانی، جلد دوم. چاپ دوم، ترجمه آرمان بختیاری، حسن رضایی بیغ آبادی و دیگران. تهران: انتشارات ققنوس، 1387، صص542-544 30. پرش به بالا↑ علیرضا اسدی. فرهنگ تطبیقی گویش کردی ایلامی با زبان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و ساسانی) به انضمام تاریخ و زبان استان ایلام قبل از اسلام. ایلام: انتشارات جوهرحیات، ۱۳۹۰. صص61-62. 31. پرش به بالا↑ مرتضی اکبری. تاریخ استان ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه. قم: انتشارات فقه،1386، ص 60. 32. پرش به بالا↑ ایلام و تمدن دیرینهٔ آن. ایرج افشار سیستانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380. ص375. 33. پرش به بالا↑ نصرالله کسرائیان. کردهای ایران. تهران: نامهٔ خود نویسنده، ۱۳۷۲، ص16. 34. پرش به بالا↑ «Principal tribes. The main tribes of Ilām are: (1) Il-e Malekšāhi». دانشنامه ایرانیکا. بازبینی‌شده در 16 دسامبر 2015. 35. پرش به بالا↑ احمد احتسابیان، جغرافیای نظامی ایران، ص316. 36. پرش به بالا↑ ایلام و تمدن دیرینهٔ آن. ایرج افشار سیستانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380، صص 371-401 37. پرش به بالا↑ اسلام الغربی العباسی. «عشائر الملکشاهیة العباسیة». النسابون (اکبر موقع متخصص فی الانساب). بازبینی‌شده در 18 سپتامبر 2015. 38. پرش به بالا↑ مبانی جامعه‌شناسی و مردم شناسی ایلات و عشایر. حشمت الله طیبی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 1380، ص329 39. پرش به بالا↑ نصرالله کسرائیان. کردهای ایران. تهران: نامهٔ خود نویسنده، ۱۳۷۲، ص17. 40. پرش به بالا↑ مسیو چریکف. سیاحتنامهٔ مسیو چریکف. ترجمه آبکار مسیحی. تهران: انتشارات امیر کبیر، 1379، چاپ دوم، ص 64. منابع • محمدزاده، عباس. قیام ایلام در عصر رضا شاه. ایلام: انتشارات زانا، ۱۳۹۰. شابک ‎۹۶۴–۷۴۹۴–۴۸–۳. • رفعتی، رستم. انساب شهری و عشایری استان ایلام. ایلام: انتشارات برگ آذین، ۱۳۸۶. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۷۳۷۲-۶۱-۹. • ایلام و تمدن دیرینه آن. ایرج افشار سیستانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۰. • نگاهی به ایلام. ایرج افشار سیستانی. تهران: نشر هنر، بهار ۱۳۶۶. • طیبی، حشمت الله. مبانی جامعه‌شناسی و مردم شناسی ایلات وعشایر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۰. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۰۳-۳۶۳۲-۸. • هدایت، رضا قلی خان. تاریخ روضه الصفای ناصری. تهران: انتشارات اساطیر، ۱۳۸۰. شابک ‎۹۶۴-۳۳۱-۰۹۹-x. • مهدی استرآبادی، میرزا محمد. جهانگشای نادری. تهران: انتشارات دنیای کتاب، ۱۳۹۱. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۳۴۶۲۴-۴-۴. • عالم آرای نادری. محمد کاظم مروی. جلد۲، تهران: نشر علم، ۱۳۶۹. • تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه. رضا شعبانی. جلد۱، چاپ دوم، تهران: انتشارات نوین، ۱۳۶۹. • جایگاه فیلی و کلهری در دسته‌بندی گویشهای کردی. غلامحسین کریمی دوستان. مجله دانشگاه کردستان، شماره ۴–۳ سال ۱۳۷۹. • تاریخ زبان فارسی، زبانها و گویش‌های ایران. دکتر پرویز ناتل خانلری. • شمیم، علی اصغر. ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران: انتشارات مدبر، ۱۳۸۴. شابک ‎۹۶۴-۹۰۴۹۲-۲-۳. • بدلیسی، شرف الدین بن شمس الدین. شرفنامه. تهران: انتشارات اساطیر، ۱۳۷۷. شابک ‎۹۶۴-۵۹۶۰-۵۹-۲. • سیاحتنامه. اولیاء چلبی. ترجمه فاروق کیخسروی. ارومیه: انتشارات صلاح الدین ایوبی، ۱۳۶۴. • چریکف، مسیو. سیاحتنامه مسیو چریکف. ترجمهٔ آبکار مسیحی. تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۷۹. شابک ‎۹۶۴-۰۰-۰۶۳۳-۵. • نقیب زاده، احمد. دولت رضا شاه و نظام ایلی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰. شابک ‎۹۶۴-۶۱۹۶-۹۹-۳. • درخشنده، صید محمد. دیوالا از ادوار کهن تا عصر پهلوی. ایلام: انتشارات مؤلف، 1394. شابک ‎۹۷۸-۶۰۰-۰۴-۲۹۷۳-۷.