آذان الحمار

آذان الحمار گیاهی پایا، گلدار و پر شاخه است که بلندی آن به 30 تا 90 سانتی متر (1و2) و گاه یک متر (3) می رسد. ساقه ها راست،زاویه دار و پوشیده از تارهای زبر برگشته و خمیده بوده و گلها سفید، زرد، صورتی و بنفش است که در بهار و در فاصله ماههای اردی بهشت تا
اواخر تیر ظاهر می شوند(1و2). با آنکه گل های این گیاه نوش فراوان ایجاد می کنند ولی تا فراخ شدن کامل جام گل ، زنبور عسل نمی تواند از آن استفاده نماید(1) برگ های پائین ساقه گیاه خیلی بزرگ بوده و وگاهی به حدود 1 متر طول می رسند ،بیضی شکل بوده و دارای دمبرگ می
باشند ولی برگ های قسمت بالایی ساقه بدون دمبرگ هستند (1و2) منابع 1- گیاهان دارویی، دکتر علی زرگری، دوره 5 جلدی، ج3 ، چاپ چهارم 1368،انتشارات دانشگاه تهران 2- معارف گیاهی ،حسین میر حیدر، دوره 8 جلدی، ج 6 ، چاپ چهارم 1382، دفتر نشر فرهنگ اسلامی 3- Symphytum officinalis
in Wikipedia تکثیر تخم این گیاه خیلی سخت می رسد و کم lحصول است و به این جهت تکثیر گیاه معمولاً از طریق کاشت پاجوش های گیاه و جوانه های ریشه انجام می گیرد. پاجوش ها و جوانه های ریشه را در بهار به فاصله100×60 سانتی متر می کارند. محل رویش این گیاه در اروپا و
بعضی مناطق آسیا از جمله غرب سیبری و آسیای صغیر پراکندگی دارد ولی در ایران یافت نمی شود(1) در آمریکا 42 جنس از تیره گاوزبان و 4 گونه سینفیتون وجود دارد. چند گونه سینفیتون در ایران می رویند که عبارتند از: Symphytum Kurdicum Boiss گیاهی است چند ساله که در غرب
ایران و در کردستان می روید و ریشه ضخیمی دارد. Symphytum peregrinum Ledeb گیاهی است چند ساله با ریشه ضخیم دوکی شکل و منشعب شبیه سایر گونه های آذان الحمار که در آذربایجان می روید. Symphytum asperrimum sims گیاهی است چند ساله که در رامسر (شمال ایران) و در ارسباران
( آذربایجان) می روید(2) گونه های فوق از نظر خواص دارویی مورد ارزیابی قرار نگرفته اند و در اندک مواردی که به مقدار دارویی مجاز مصرف شده اند، نسبت به گونه های اروپائی ، دارای خواص ضعیف تری بوده اند(2) منابع 1- گیاهان دارویی، دکتر علی زرگری، دوره 5 جلدی، ج3 ،
چاپ چهارم 1368،انتشارات دانشگاه تهران 2- معارف گیاهی ،حسین میر حیدر، دوره 8 جلدی، ج 6 ، چاپ چهارم 1382، دفتر نشر فرهنگ اسلامی 3- USDA Plants profile قسمت مورد استفاده قسمت مورد استفاده گیاه ، ریزوم و ریشه آن است که به صورت قطعات 2 تا 5 سانتی متری در بازار
عرضه می شود. سطح بیرونی این قطعه ها خاکستری تیره یا کاملاً سیاه و دارای خطوط طولی است که پس از خشک شدن مشخص تر می شوند. درون ریشه سفید و طعم آنها لعابی است. از گل های گیاه برای تهیه بعضی فرآورده های نرم کننده سینه استفاده می شود . در بعضی نواحی شاخه های گلدار
و ریشه گیاه را مانند سبزی مورد استفاده قرار می دهند. از برگ های گیاه نیز استفاده درمانی می شود. منابع 1- گیاهان دارویی، دکتر علی زرگری، دوره 5 جلدی، ج3، چاپ چهارم 1368،انتشارات دانشگاه تهران 2- معارف گیاهی ،حسین میر حیدر، دوره 8 جلدی، ج 6 ، چاپ چهارم 1382،
دفتر نشر فرهنگ اسلامی ترکیبات شیمیایی ریشه و ریزوم این گیاه دارای موسیلاژ، اسید کالیک، آلانتوئین، یک گلوکو آلکالوئید به نام کونسولیدین consolidine، به مقدار بسیار جزئی آسپاراژین، کولین، اسانس ، قند... است. وجود یک آلکالوئید سمی به نام سینفیتو گلوسین در ریشه
تائید شده که در اثر تجزیه به کونسولیسین consolicine تبدیل می شود. دو آلکالوئید مذکور هر دو خاصیت سمی دارند ولی چون مقدارشان بسیار اندک است، مصرف ریشه، هیچ خطری به وجود نمی آورد.(1و2) نتایج بررسی های دیگر نشان داده است که آذان الحمار دارای مواد آنتی اکسیدان،
ویتامین c، ویتامین Eو بتا کاروتن نیز می باشد (2) منابع 1- گیاهان دارویی، دکتر علی زرگری، دوره 5 جلدی، ج3، چاپ چهارم 1368،انتشارات دانشگاه تهران 2- معارف گیاهی ،حسین میر حیدر، دوره 8 جلدی، ج 6 ، چاپ چهارم 1382، دفتر نشر فرهنگ اسلامی تاریخچه آذان الحمار در طب
عامه به صورت ضماد در درمان سوختگی ها و زخم ها به کار می رفته است (1). اما مصرف آن به شکل دم کرده یا دمنوش گیاهی به علت احتمال ایجاد آسیب کبدی مورد اختلاف نظر بوده است (2) . در بعضی موارد ، عده ای از گیاه شناسان وجود مواد سرطان زا را در گیاه گزارش کرده اند
(3) این گیاه از قدیم الایام مورد استفاده مردم و حکیمان دوران باستان بوده است به طوری که دیوسکویدس و جالینوس ، این گیاه را داروی اختصاصی التیام زخم ها می دانسته اند و آثار کاهش دهنده ورم بواسیر، رفع خونروی ها، درمان خلط خونی و خونروی فواصل قاعدگی برای آن قائل
بودند(4) یونانیان قدیم از عصاره آذان الحمار برای التیام زخم ها استفاده می کرده اند و معتقد بودند این عصاره موجب جوش دادن و نمو گوشت پاره شده محل زخم و بازگرداندن به خالت طبیعی اولیه می شود (3) پلینی pliny کبیر طبیعی دان رومی از این گیاه به نحو دیگری استفاده
می کرد، به این ترتیب که با جوشاندن گیاه در آب ، خمیر چسبناکی به دست می آورد و آن را روی زخم می گذاشت . این خمیر مانند چسب روی زخم را گرفته و آن را التیام می داد و به هم چسبانیده و پوست را به حالت اولیه در می آورد. خمیر آذان الحمار که به این ترتیب تهیه می شد،
بعد از چند دقیقه مانند گچ شکسته بندی سفت می شد(3) در قرن اول بعد از میلاد دیوسکوریدس از دم کرده آذان الحمار در بیماری های دستگاه تنفس و ناراحتی های معده و روده استفاده می کرد (3) در میدان های جنگ رسم بر این بود که پارچه ای را در خمیر آذان الحمار فرو کرده و
دور زخم ها و بخش های شکسته استخوان ها می بستند. پس از خشک شدن ، این خمیر ، موضع و عضو را مانند گچ شکسته بندی در خود می گرفت و به این جهت آذان الحمار به نام های Knitbone و boneset نامیده شد(3) در قرون وسطی این گیاه برای التیام جراحات و درمان زخم های چرکی مورد
استفاده بوده است و بعدها ارزش این گیاه چنان بالا رفته بود که آنرا داروی مورد نیاز جراحی ها می دانستند (4) در اوایل قرن پانزدهم ، کارشناسان گیاه درمانی دیگر از خمیر گیاه برای شکسته بندی ها استفاده نمی کردند ولی در این موارد از دم کرده آن استفاده می نمودند.(3)
کارشناس معروف گیاه درمانی انگلیسی نیکولاس کولپپر Nicholas Culpeper در قرن هفدهم، در عین حال که از خمیر آذان الحمار استفاده می نمود، مصرف عصاره ریشه این گیاه را در موارد ناراحتی های درونی و التیام زخم ها و ترمیم شکستگی ها به صورت خارجی توصیه می کرد.(3)بررسی
های آغاز قرن بیستم مخصوصاً پس از استخراج آلانتوئینallantoine از این گاه سبب شد تا عقاید پزشکان قدیم در باب بعضی آثار درمانی گیاه کاملاً تائید شود (6و5،4) پزشکان پیشگام آمریکائی در قرن نوزدهم ،آذان الحمار را در مورد اسهال، اسهال خونی ،سرفه، برنشیت و ناراحتی
های عادت ماهانه تجویز می کردند(3) دکتر چارلز مک آلیستر Charles L. Macalister نخستین بار به سال 1911 به قدرت شفا بخش سینفنیتون پی برد و در طبابت از این گیاه استفاده نمود. نتایجی که وی از این کار به دست آورد و نیز تجزیه شیمیایی گیاه ثابت نمود که سینفیتون دارای
ماده شفا بخش و با ارزشی موسوم به آلانتوئین است. آلانتوئین موجب تکثیر سلول ها می شود و در برگ و ریشه گیاه وجود دارد(6) منابع 1- Symphytum officinale in Wikipedia 2- Oberlies, Nicholas H. et al., "Analysis of herbal teas made from the leaves of comfrey (Symphytum
officinale)", Public Health Nutrition 7 (7): 919–924 3- معارف گیاهی ،حسین میر حیدر، دوره 8 جلدی، ج 6 ، چاپ چهارم 1382، دفتر نشر فرهنگ اسلامی 4- گیاهان دارویی، دکتر علی زرگری، دوره 5 جلدی، ج3 ، چاپ چهارم 1368،انتشارات دانشگاه تهران 5- گیاهان معجزه گر دکتر فرخ
سیف بهزاد ص 181 چاپ اول 1378 موسسه نگرش روز 6- گیاهان معجزه ساز ، دکتر فرخ سیف بهزاد ص 240 چاپ اول 1389 انتشارات تهران خواص طبق بررسی های موجود برای آذان الحمار خواص شفا دهنده زخم (مرهم)، نرم کننده (دمولسنت demulcent)، ضد التهاب، قابض و خلط آور قا ئلند (1و2)
در تقسیم بندی گیاهان، آذان الحمار در گروه گیاهان اصلی ضد التهاب، قابض، دمولسنت و خلط آور قرار می گیرد.(2) منابع 1- گیاهان معجزه ساز ، دکتر فرخ سیف بهزاد ص 240، چاپ اول 1389 انتشارات تهران 2-HOFFMANN, David; Medical Herbalism, 2nd ed Healing Art press 2003
کاربرد ماماهای مکزیک از این گیاه برای جوش دادن و التیام پارگی اندام تناسلی زنان در جریان زایمان استفاده می کنند (1) در فیلیپین از این گیاه در درمان آرتروز، دیابت، عفونت های ریه و حتی لوسمی (سرطان خون leukemia) استفاده می شود شایعه سرطان زا بودن گیاه مانعی
برای تجویز آن در مصارف داخلی ایجاد نکرده است (1و2) معدودی از کارشناسان گیاه درمانی، به علت سرطان زا بودن، مصرف این گیاه را فقط به صورت مصارف خارجی توصیه نموده اند(3) ولی غالب این کارشناسان به مساله سرطان زا بودن گیاه اعتنایی ندارند و از گیاه برای التیام زخم
های داخلی، کولیت های اولسرو (زخمی)، خونروی های داخلی ، برنشیت ، خونروی لثه ها و ناراحتی های گوارش به صورت خوراکی استفاده می نمایند(4) ریشه گیاه قابض است و برای قطع اسهال و خونروش سینه به صورت دم کرده یا خیسانده مصرف می شود (2) در فرانسه از خیسانده ریشه خشک
گیاه برای التیام زخم معده استفاده می شود(2) با توجه به مصارف بی شمار و موفقیت در استفاده از این گیاه ، بسیاری از پزشکان مصرف آذان الحمار را در درمان خلط خونی، بیماری های ریه و سرفه های مداوم توصیه کرده اند به این جهت می توان از این گیاه در درمان عوارض بیماری
سل استفاده کرد.(4) نتایج بررسی های آزمایشگاهی در جانوران حاکی از آن است که مصرف این گیاه، التهاب دستگاه گوارش را تسکین می دهد . ولی در مورد اثر آذان الحمار در دستگاه تنفس تا به حال ، هیچ پژوهشی انجام نشده است(2) گیاه درمان معروف سویسی دکتر آلفردوگل Alfred
vogel، سینفیتون را یکی از گیاهان با ارزش و شفا بخش می داند (4). او می گوید: از این گیاه در درمان زخم ها و قرحه های چرکی مقاومی که جوش نمی خورند و نیز زخم های ساق پا با موفقیت استفاده کرده ام (5) و در ادامه می افزاید : " در درمان خارجی نقرس، بهتر از این گیاه
دارویی نمی توان یافت. باید ریشه خام گیاه رابسیار نرم کرد و مانند ضماد روی منطقه مبتلا گذاشت. هر گاه به ریشه تازه دسترسی نباشد می توان از تنتور گیاه استفاده نمود . استفاده از این تنتور در نورالژی ها به ویژه نورالژی عصب صورتی بسیار مؤثر است "(4) از آذان الحمار
پس از مجاورت با بیسموت برای قهوه ای رنگ کردن پشم هم استفاده می شود. منابع 1- گیاهان معجزه گر دکتر فرخ سیف بهزاد چاپ اول 1378 موسسه نگرش روز 2- معارف گیاهی ، حسین میر حیدر دوره 8 جلدی ج 6 ص 298 چاپ چهارم 1382 دفتر نشر فرهنگ اسلامی 3- Weiner Michael : wieners
Herbal 4- گیاهان معجزه ساز دکتر فرخ سیف بهزاد ص 241 چاپ اول 1389 ، انتشارات تهران 5- The Nature Doctor, 7thed. Teufen(AR), Switzerland; Bioforce verlag 6- گیاهان دارویی دکتر علی زرگری دوره 5 جلدی ج3 ص518 چاپ چهارم 1368 انتشارات دانشگاه تهران مقدار مصرف از
آذان الحمار به صورت های زیر استفاده می شود: • جوشانده 15 تا 30 گرم ریشه در یک لیتر آب برای مصرف خوراکی به تدریج در 24 ساعت • خیسانده 150 گرم ریشه در یک لیتر آب جوش به مدت 12 ساعت و مصرف آن به مقدار یک فنجان بعد از هر غذا در موارد احساس اسپاسم های دردناک و
احساس سوزش در امعاء • دم کرده 100 گرم ریشه در یک لیتر آب جوش برای رفع اسهال • شربت حاصل از 100 گرم ریشه و 600 گرم آب که پس از صاف کردن، قند به آن اضافه می شود. • تنتور ریشه به مقدار 10 تا 20 قطره مخلوط با آب • در استعمال خارج از جوشانده 100 گرم ریشه در یک
لیتر آب استفاده می شود به شرط آنکه به مدت ربع ساعت جوشیده باشد . • ریشه تازه و له شده یا رنده شده گیاه را می توان روی زخم ها، قرحه ها، خراش ها، ترک پوست، شقاق نوک نوک پستان قرار داد. ریشه رنده شود و تازه گیاه اگر روی محل سوختگی قرار داده شود، سریعاً درد و
ناراحتی ناشی از سوختگی سطحی را درمان می کند و در درمان موضعی و بهبود خراش و شقاق مقعد موثر است.(1) منبع 1- گیاهان معجزه ساز دکتر فرخ سیف بهزاد ص 243 چاپ اول 1389 انتشارات تهران احتیاطات نتایج پژوهش های انجام شده نشان می دهد در آذان الحمار، همچون گاو زبان ،
ماده ای به نام پیرولیزیدین pyrrolizidine وجود دارد(1و2) و مصرف دراز مدت این ماده به مقدار زیاد به کبد آسیب رسانده و سبب ایجاد سرطان می شود(1و2) در بعضی بررسی ها نشان داده شده که مصرف زیاد آذان الحمار در دراز مدت به کبد آسیب رسانده و موجب بیماری انسداد ورید
کبدی (HVOD) و سندرم بودکیاری Budd-chiary syndrome می شود. در بعضی کشورها ، مصرف خوراکی دم کرده این گیاه نیز مانند گیاه پای خر ممنوع اعلام شده است مثل کانادا و لسترالیا . دکتر بروس ایمز Bruce Ames رئیس بخش بیوشیمی دانشگاه کالیفرنیا طی نگارش مقاله ای میزان ایجاد
سرطان با خوردن دم کرده آذان الحمار را نسبت به بسیاری از مواد خوراکی بسیار ناچیز می داند و سازمان نظارت بر غذا و دارو ی آمریکا، مصرف گیاه در حد مجاز و در مدت کوتاه را بلامانع اعلام کرده است. منابع 1- وجدی- دکتر سیاوش، نشریه پزشکی امروز 2- معارف گیاهی، حسین
میر حیدر دوره 8 جلدی ج 6 ص 300 چاپ چهارم 1382 دفتر نشر فرهنگ اسلامی داروهای ترکیبی 1- پماد التیام دهنده زخم این پماد شامل اجزای زیر است: • عصاره روان ریشه گیاه 10 گرم • لانولین 10 گرم • پماد خیار 40 گرم این پماد در محل زخم یا خراش مالیده می شود. 2- تیزان نرم
کننده سینه و رفع سرفه مواد مورد نیاز این تیزان عبارتند از: • گل آذان الحمار 20 گرم • برگ پای خر 20 گرم • سر شاخه فراسیون سفید 20 گرم • ریشه خطمی 20 گرم • سر شاخه گلدار زوفا 20 گرم اجزای خشک گیاهان فوق را به قطعه های کوچک تقسیم کرده در 1/5 لیتر آب می جوشانند
تا مایع ظرف به نصف حجم اولیه برسد. مخلوط حاصل را پس از سرد شدن صاف کرده و 4 فنجان در روز مصرف می کنند. می توان این محلول را با عسل شیرین کرد. طب گیاهی آذان الحمار نام لاتین : .Symphytum officinale L نام انگلیسی: Comfrey تیره : گاوزبان Boraginaceae بخش مورد
استفاده : ریشه ، ریزوم و برگ اجزای تشکیل دهنده : آلانتوئین allantoin ، آلکالوئیدهای پیرولیزیدینی pyrrolizidine alkaloids از جمله اکیمیدین echimidine، سیمفیتین symphytine، لیکوپسامین lycopsmine سیملاندین symlandine (که در برگ های تازه جوان و ریشه یافت می شود
ولی طبق نتیجه دو تحقیق جدا از هم در گیاه خشک وجود ندارد)، اسیدهای فنلیک phenolic acids (رزمارینیک rosemarinic، کلروژنیک cholorogenic ، کافئیک caffeic و لیتوسپرمیک lithospemic )،موسیلاژ (حدود 29 درصد) مرکب از پلی ساکارید و حاوی گلوکز و فروکتوز و مواد مختلف
: کولین choline،آسپاراژین asparagine، اسانس فرار، تانین ها، ساپونین های استروئیدی steroidal saponins و تری ترپن ها triterpens خواص: مرهم،دمولسنت ، ضد التهاب، قابض، خلط آور(2) موارد استفاده : حداقل بخشی از خواص جالب ترمیم کننده زخم آذان الحمار به علت وجود آلانتوئین
است. این ماده شیمیائی سبب تحریک تکثیر یاخته شده و در نتیجه از التیام زخم چه از درون و چه از بیرون حمایت می کند. از آنجا که این گیاه حاوی مقدار زیادی موسیلاژ نرم کننده (دمولسنت) است، ریشه آذان الحمار یک داروی قوی التیام بخش در اولسرهای معده و دوازدهه ، فتق
مری و کولیت اولسر و به شمار می رود. خاصیت گیاه قابض، آذان الحمار را در ردیف داروهای با ارزش در تمام موارد خونروی قرار می دهد. به خاطر تاثیر خوب می توان ریشه یا گیاه را در برنشیت و سرفه تحریکی برای تسکین و کاهش تحریک به کار گرفت،در عین حال که اثر خلط آور هم
دارد. در استعمال خارج، برگ آذان الحمار سبب تسریع التیام زخم و مساعد شدن شرایط برای ایجاد جوشگاه می شود. اما باید در مورد زخم های بسیار عمیق دقت نمود زیرا کاربرد آذان الحمار از خارج ممکن است سبب ایجاد بافت روی زخم شود، پیش از آنکه بافت عمقی التیام یافته و ترمیم
شده باشد و این امر به ایجاد آبسه منتهی شود. در صورتی که گیاه به صورت کمپرس یا ضماد مورد استفاده قرار گیرد، می توان از آن در درمان هر نوع اولسر (قرحه) ، زخم و شکستگی استفاده کرد. این روش در درمان اولسرهای مزمن واریسی بسیار عالی است. در طب عامیانه گیاهی اروپا،
آذان الحمار از شهرت تاثیر ضد سرطان برخوردار است(3) ملاحظات ایمنی: نتایج بررسی های دراز مدت در موش ها ثابت کرده است آلکالوئیدی ها ی پیرولیزیدینی (PA) در آذان الحمار دارای خاصیت هپاتوتوکسیک (سمیت کبدی hepatotoxic)، کارسینوژنیک ( سرطان زایی carcino genic ) و
موتاژنیک ( جهش زایی mutagenic) هستند. خاصیت موتاژنیک دو مورد از این آلکالوئیدها در آذان الحمار در یاخته های سوماتیک گیاه دروزوفیلا با غلظت 3-10×5 به اثبات رسیده است. به این ترتیب، این گیاه را می توان در انسان به عنوان سرطان زای بالقوه ژنوتوکسیک شناخت. اما
به نظر می رسد، احتمال آسیب ژنتیک ناشی از این آلکالوئیدهای پیرولیزیدینی پائین باشد. یک فنجان معمولی چای برگ تازه آذان الحمار حاوی 3/8 میلی گرم از این آلکالوئید است. برای به حداقل رساندن احتمال بالقوه این خطر، باید از مصرف دراز مدت داخلی این گیاه پرهیز کرد.
در کاربرد خارجی گیاه، مقدار جذب اندک است (2) پس از کاربرد خارجی یک عصاره الکلی (مطابق با دوز 194 میلی گرم آمیزه -N اکسید آلکالوئید به ازای کیلوگرم) 1/0 تا 4/0 درصد الکالوئید از ادرار ، اساساً به صورت –N اکسید دفع شد. تجویز خوراکی همین عصاره در مدت زمان مشابه
سبب دفع الکالوئید از ادرار به مقدار 20 تا 50 برابر شد. مصرف آذان الحمار در استرالیا ممنوع شده و استفاده از آن در نیوزیلند محدود شده است . در بریتانیای کبیر ، فرآورده های دارویی خوراکی حاوی آذان الحمار از بازار جمع شده است. فرآورده ها و مقدار خوراک: مقدار خوراک
تنتور ریشه 2 تا 4 میلی لیتر سه بار در روز است (1 به 5 در 25درصد) . برای تهیه جوشانده ریشه ، 1 تا 3 قاشق چای خوری گیاه خشک را در یک فنجان آب ریخته، جوش آورده و سپس به مدت 10 تا 15 دقیقه حرارت می دهند . این مقدار خوراک سه بار در روز مورد استفاده قرار می گیرد
. با افزودن 2 قاشق چای خوری ریشه در یک فنجان آب سرد و خیساندن آن به مدت 6 تا 8 ساعت خیسانده گیاه به دست می آید. بنابر این مصرف شبانه را باید صبح ها و مصرف صبحانه را شبها تهیه نمود. در مورد پماد برگ و سایر فرآورده ها برای کاربرد خارجی ( حاوی 5 تا 20درصد گیاه
خشک) ، کمیسیون E توصیه کرده است که مقدار مصرف روزانه نباید از 100 میکرو گرم الکالوئیدهای پیرولیزیدین با ساختار necine غیر اشباع 1و 2 شامل –N اکسید های آن تجاوز کند. به همین ترتیب، در مورد پمادهای ریشه ، و سایر فرآورده ها برای مصرف خارجی (حاوی 5 تا 20 درصد
گیاه خشک) ، مقدار کاربرد روزانه آلکالوئیدهای پیرولیزیدین با ساختار نسین غیر اشباع 1و2 شامل N اکسیدهای آن نباید از 100 میکرو گرم آلکالوئید پیرولیزیدین تجاوز کند(4) منابع 1- Wren Rc. Potters new cyclopedia of Botanical Drugs and preparations, 8thed 2- Hoffmann
David: Medical Herbalism,2nd ed ,2003 Healing Arts press 3- گیاهان معجزه ساز، دکتر فرخ سیف بهزاد ص234 چاپ اول 1389، انتشارات تهران. 4- Symphytiradix, in Herbal Drugs and phytopharmaceuticals