ابن راهب

اِبْن‌ِ راهِب‌، ابوشُکر یا ابوشاکر بن‌ راهب‌، ابوالکرم‌ بطرس‌ بن‌ مهذب‌ قبطی‌ مصری‌، مورخ‌ مسیحی‌ سدهٔ 7ق‌/13م‌، نویسندهٔ دائرهٔ المعارف‌ قبطی‌ - عربی‌. از زندگی‌ وی‌ چندان‌ اطلاعی‌ در دست‌ نیست‌ و تنها یکی‌ از معاصرانش‌ به‌ نام‌ ابوالبرکات‌ بن‌ کِبْر
در کتاب‌ مصباح‌ الظلمهٔ ضمن‌ فهرستی‌ از آثار عربی‌ - مسیحی‌، از ابن‌ راهب‌ و تألیفاتش‌ نام‌ برده‌ است‌. همین‌ قدر می‌توان‌ گفت‌ که‌ وی‌ در کلیسای‌ المعلّقه‌ در قاهرهٔ قدیم‌ به‌ سر می‌برده‌ است‌ (سیداروس‌، .(1-2 سیداروس‌ (ص‌ با تحلیل‌ شهرت‌ و لقب‌ کامل‌ ابن‌
راهب‌ و نسخه‌های‌ خطی‌ آثارش‌ و بررسی‌ سرگذشت‌ بطریق‌ یوحنای‌ ششم‌ ابن‌ ابی‌ غالب‌ قبطی‌ و بطریق‌ کریلس‌ سوم‌1 تصویری‌ از زندگی‌ و شخصیت‌ ابن‌ راهب‌ به‌ دست‌ می‌دهد. ابن‌ راهب‌ از یک‌ خانوادهٔ قبطی‌ که‌ مقام‌ دینی‌ و اجتماعی‌ والایی‌ داشتند برخاست‌. پدرش‌
السّناء ابوالمجد بن‌ قسیس‌، راهب‌ کلیسای‌ سرجیو و سپس‌ صومعهٔ آنتونیوس‌ شد و بعدها به‌ بطرس‌ شهرت‌ یافت‌. ابوالمجد به‌ سبب‌ خدمات‌ سودمندش‌ به‌ دستگاه‌ حکومت‌ و نیز زهد و دینداری‌، سخنش‌ در کلیساها و صومعه‌ها نافذ بود و راهبان‌ از وی‌ پیروی‌ می‌کردند و نزد
مسلمانان‌ محترم‌ بود (همو، .(10-11 ابن‌ راهب‌ چون‌ پدر، مقامی‌ ممتاز داشت‌. وی‌ در برابر حاکمان‌ مسلمان‌ نمایندهٔ قبطیان‌ به‌ شمار می‌رفت‌ و به‌ «نشوء الخلافهٔ»، ملقب‌ شد، لقبی‌ که‌ در تاریخ‌ مصر در دوران‌ حکومت‌ سلطان‌ ایوبی‌ الملک‌ العادل‌ و پسرش‌ الملک‌
الکامل‌ به‌ ابوالفتوح‌ صاحب‌ منصب‌ دیوان‌ الجیوش‌ داده‌ شده‌ بود (همو، .(7-8 وی‌ مانند ابن‌ عسّال‌ فرهنگنامه‌ نویس‌ دورهٔ طلایی‌ ادبیات‌ عربی‌ - مسیحی‌ سدهٔ 7ق‌ است‌ و در زمینهٔ همهٔ دانشهای‌ قابل‌ توجه‌ برای‌ یک‌ عرب‌ِ مسیحی‌ آن‌ دوران‌ کتاب‌ نوشته‌ است‌
S) , 2 EI). ابن‌ خلدون‌ ظاهراً او را از مورخان‌ مسیحی‌ دانسته‌ و گفته‌ است‌ ابن‌ عمید و دیگران‌ از وی‌ روایت‌ کرده‌ و نظر وی‌ را در نقل‌ محترم‌ شمرده‌اند (2(2)/421، جم). آثار: 1. کتاب‌ التواریخ‌ که‌ به‌ تازگی‌ در 3 نسخهٔ مجزا و مشخص‌ شناخته‌ شده‌ و شامل‌ 3
بخش‌ مجزا و 51 فصل‌ است‌ و نیز شامل‌ نجوم‌، تاریخ‌ تقویمی‌2، تاریخ‌ جهان‌، تاریخ‌ اسلام‌، تاریخ‌ کلیسا و شرح‌ مختصری‌ از هفت‌ شورای‌ کلیسایی‌ شرق‌ است‌. این‌ کتاب‌ از آدم‌(ع‌) آغاز شده‌ است‌، سپس‌ به‌ تاریخ‌ آباءِ بنی‌ اسرائیل‌ تا قضات‌ آنان‌ و تاریخ‌ ملوک‌
روم‌ تا ظهور مسیح‌ پرداخته‌ است‌ و همچنین‌ سیرهٔ بطریقها و رویدادهای‌ دوران‌ ایشان‌ را از مرقس‌ تا اثناسیوس‌ بطریق‌ اسکندریه‌ نوشته‌ است‌. آنگاه‌ تاریخ‌ خلفای‌ راشدین‌ و خلفای‌ بعد را تا عصر خویش‌ باز گفته‌ است‌. این‌ کتاب‌ غالباً به‌ صورت‌ مجموعه‌ای‌ از جدولها
مرتب‌ شده‌ است‌ و هر جدول‌ به‌ چند ردیف‌ تقسیم‌ شده‌ است‌: ردیف‌ اول‌، نام‌ و اصل‌ و نسب‌ و تولد و خلاصهٔ کارها و صفات‌ برجستهٔ فرمانروایان‌ و خلفا و بزرگان‌؛ ردیف‌ دوم‌، سالهای‌ زندگی‌ و مدت‌ حکوت‌ یا ریاست‌؛ ردیف‌ سوم‌، دربارهٔ سالهای‌ گذشته‌؛ در بخش‌ تاریخ‌
مسلمانان‌ ردیف‌ چهارمی‌ نیز به‌ دو تاریخ‌ هجری‌ و مسیحی‌ اختصاص‌ یافته‌ است‌ (زیدان‌، 3/200). این‌ کتاب‌ در نیمهٔ نخست‌ سدهٔ 16م‌ توسط Engaqom Etcheguie به‌ زبان‌ کلاسیک‌ حبشی‌ ترجمه‌ شد و در ادبیات‌ حبشه‌ جایگاه‌ بلندی‌ پیدا کرد S) , 2 EI). ترجمه‌ای‌ به‌
لاتین‌ از این‌ کتاب‌ در پاریس‌ در 1651م‌ به‌ کوشش‌ ابراهیم‌ حاقلانی‌ مارونی‌ چاپ‌ و منتشر شد، سپس‌ یوسف‌ شمعون‌ سمعانی‌ آن‌ را با ترجمهٔ دیگری‌ به‌ قلم‌ خود در 1729م‌ در ونیز به‌ چاپ‌ رساند. اصل‌ عربی‌ این‌ کتاب‌ در 1903م‌ نخستین‌ بار به‌ کوشش‌ لویس‌ شیخو
از روی‌ نسخهٔ واتیکان‌ با ترجمهٔ لاتینی‌ منقح‌ و حواشی‌ در دو جلد چاپ‌ و منتشر شد (زیدان‌، همانجا)؛ 2. اصول‌ مقدمهٔ سلّم‌ اللغهٔ القبطیهٔ (کحاله‌، 3/52). ابن‌ راهب‌ این‌ کتاب‌ را در 662ق‌ به‌ اتمام‌ رسانیده‌ است‌ که‌ لغت‌نامه‌ای‌ مقفاست‌ به‌ روش‌ لغت‌نویسان‌
آن‌ روزگار و دارای‌ مقدمه‌ای‌ در دستور زبان‌ است‌ که‌ به‌ سبب‌ اصالت‌ آن‌ از سایر مقدمات‌ قبطی‌ قرون‌ وسطی‌ ممتاز است‌. لغت‌نامه‌ تنها مقدمهٔ آن‌ که‌ شامل‌ طرح‌ تفصیلی‌ کتاب‌ است‌ باقی‌ مانده‌ و در مقایسه‌ با لغت‌ نامه‌های‌ مشابه‌ معاصران‌ وی‌ از جمله‌ ابن‌
عسّال‌ بر آنان‌ برتری‌ دارد S) , 2 EI؛ قس‌: رودنسون‌، )؛ XLV/307-308 3. کتاب‌ البرهان‌، در 669ق‌ تألیف‌ شده‌ است‌ و نسخه‌ای‌ از آن‌ در قاهره‌ (گراف‌، 159 موجود است‌. این‌ کتاب‌ مجموعه‌ای‌ است‌ از فلسفه‌ و الهیات‌ دارای‌ 50 مسأله‌: شامل‌ خداشناسی‌، فلسفه‌،
اخلاق‌ و فرهنگ‌؛ فصلهای‌ 28 تا 40 آن‌ بر پایهٔ براهین‌ امام‌ فخر رازی‌ در کتاب‌ اربعین‌ استوار شده‌ S) , 2 EI؛ رودنسون‌ )؛ XLV/308 4. کتاب‌ الشفاء، در 1267م‌ نوشته‌ شده‌ و اثر تفسیری‌ بسیار ارزشمندی‌ در مطالعات‌ انجیلی‌ و مسیح‌ شناسی‌ به‌ شمار می‌آید (گراف‌،
236 )؛ کحاله‌؛ رودنسون‌، همانجاها)؛ 5. المجامع‌ السبعهٔ، (کحاله‌، همانجا). نویسنده قهار مقیمی مآخذ ابن‌ خلدون‌، العبر؛ زیدان‌، جرجی‌، تاریخ‌ آداب‌ اللغهٔ العربیهٔ، به‌ کوشش‌ شوقی‌ ضیف‌، قاهره‌، 1957م‌؛ کحاله‌، عمررضا، معجم‌ المؤلفین‌، بیروت‌، 1957م‌؛ نیز:
EI 2 ,S; Graf, Georg, Catalogue de Manuscrits arabes chr E tiens conserv E s au Caire , Vatican , 1934 ; Rodoinson , M . , X Histoire et g E ographie n , in REI, Paris, 1977; Sidarus, Adel y. Ibn ar- R ? hibs Leben und Werk, Freiburg, 1975. قهار مقیمی‌ (رب)
23/6/77 ن‌ * 2 * (رب) 25/7/77