خیون خیونان خیون ها

خیونان یا خیون ها یا خیانیان (لاتین: Chionitae؛ احتمالاً برگرفته شده از پهلوی: Xyōn/Hyōn؛ اوستایی: X’iiaona ) طایفه ای احتمالاً ایرانی تبار که در اواخر روزگار باستان در سرزمین های باختر و فرارود (ماوراءالنهر) ظهور کردند. گیرشمن، باستان شناس فرانسوی، پس از مشاهدهٔ نام HIONO بر روی سکه های ایرانی شرقی این نام را به خیون ها نسبت می دهد. افزون بر این، او عبارت دیگر ĒPTLA ĒIONO بر روی این سکه ها را سندی بر حاکمیت نخبگان هفتالی بر خیون ها می داند و آن ها را با هون های سفید یکی می داند، و براین باور است که خیون ها نه از نژاد ترک بودند و نه از نژاد مغول. معمای خاستگاه تباری خیون ها بسیار مبهم است، بویژه اینکه این نام به نام های اوستایی X’iiaona، پهلوی Xyōn، و هون/خیون بسیار نزدیک است و اینکه این مردمان باشندهٔ تقریباً همان منطقهٔ جغرافیایی بودند. در حقیقت، خیون ها یکی از امواج مهاجرت های شرقی بسوی ایران در اواخر روزگار باستان بودند. اما اینکه آنها دقیقاً چه کسانی بودند، جای بحث دارد. دیدگاه برخی از پژوهشگران در بارهٔ خاستگاه خیون ها: تورانیان که افراد آن از جمله ارجاسب، رقیب کی گشتاسب بودند. قبیله های دانو و خوَئیون که در پهلوی و حماسهٔ یادگار زریران خیون گفته شده، دو قبیله تورانی بوده اند که در زمان کی گشتاسب کیانی، ایرانیان با این گروه جنگهای فراوانی کردند که بسیار مشهور و به جنگهای مذهبی معروف می باشد. در یشت ها، ارجاسب، خیَ اُنی خوانده شده و آشکار است که این نام هم اسم قبیله و هم نام اسکان این قبیله بوده است. به موجب یشت نوزدهم و رسالهٔ مذکور پهلوی، همهٔ پهلوانانی که در جنگهای مذهبی با ویشتاسب و اسفندیار و زریر و سایر پهلوانان ایرانی رقیب و هم نبرد بودند، خیونی خوانده شده اند. در روایات ساسانی برخی از قبایل زردپوست شمالی خیون نامیده می شدند و پادشاهان ساسانی با خیونان نبردهای بسیار داشتند. آمیانوس مارسلینوس مورخ رومی که در سدهٔ چهارم میلادی می زیست، از خیونان و شاه آنان گرومباتس که منازعات و جنگهایی با شاپور دوم داشت، یاد می کند.