یاس

یاس. (ا.). یاس بر حسب شکل و رنگهای مختلف گلهای آن با نامهای «یاس ایرانی»، «یاس سفید»، «یاس بنفش یا خوشه‌ای» و در آخر «یاس پرپر» شناخته می‌شود. به فرانسوی به آن ‌Lilas و به انگلیسی ‌Lilac گویند. گیاهی است از خانواده زیتون ‌Oleaceae دارای گونه‌های مختلفی است که به شرح زیر می‌باشد. یاس رسمی اشاره به فارسی آن را «یاس»، «یاس رسمی»، «یاس بنفش» و «یاس خوشه‌ای» می‌نامند. به فرانسوی‌Lilas commun وLilas vulgaire و به انگلیسی‌Common ,Lilac lilac وSyringa گفته می‌شود. نام علمی آن‌Syringa vulgaris L . می‌باشد. مشخصات یاس رسمی از گلهای بسیار زیبای گلکاری است. واریته‌هایی از آن پرپر است. گلهای آن خوشه‌ای بسیار معطّر و رنگ آن حنایی ارغوانی و بنفش می‌باشد. در بعضی ارقام رنگ گلهای آن سفید، قرمز و یا قرمز مایل به زرد است. درختچه‌ای است به بلندی 3- 2 متر. برگهای آن بزرگ، بیضی نوک‌تیز با قاعده قلبی‌شکل، متقابل با دمبرگ دراز. گلهای یاس خیلی کم‌ دوام است. میوه آن کپسول، تخم‌ مرغی‌ شکل به طول 5/ 1- 1 سانتی‌متر که در آن دانه‌های معارف گیاهی، متن‌ج‌7، ص: 304 درشت یاس قرار دارد و پس از خشک شدن کپسول و شکافته شدن از آن خارج می‌شوند و چون دانه‌ها بالدار است به سهولت با باد به اطراف پراکنده می‌شوند. یاس بنفش دارای سه واریته در ایران است ک به‌طور پرورشی کاشته می‌شوند. گلهای همه آنها خوشه‌ای و بسیار معطّر می‌باشند. یاس رسمی سفید نام علمی آن‌Syringa vulgaris var alba Ait . که دارای گلهای خوشه‌ای سفید است. یاس رسمی پرپر نام علمی آن‌S .vulgaris var plena Hort . که دارای گلهای خوشه‌ای سفید یا رنگی پرپر است. یاس رسمی بنفش‌S .vulgaris var violacea Ait . که دارای گلهای خوشه‌ای بنفش می‌باشد. تکثیر ارقام فوق از طریق پیوند رقم مورد نظر روی پایه معمولی آن می‌باشد. اغلب آنها را می‌توان در گلدان کاشت و در گلخانه گرم در زمستان محفوظ نگه داشت که در این صورت خیلی پرپر و زیبا می‌شود. نام جنس یاس از کلمه یونانی‌Syrinx به معنای فلوت گرفته شده است زیرا چوب یاس را برای ساختن فلوت به کار می‌بردند. یاس رسمی از شمال شرقی امریکا برخاسته و از آنجا به اروپا و سایر مناطق دنیا انتشار یافته است. ترکیبات شیمیایی در گلهای یاس خوشه‌ای بنفش اسانس بسیار معطّری وجود دارد. در پوست، برگ، جوانه‌ها و میوه آن مواد مانیت 373]، انورتین، ساکاروز، یک ماده تلخ بی‌شکل به نام سیرینگوپیکرین 374] و یک گلوکوزید به نام سیرین‌ژين 375] وجود دارد. از گلوکوزید سیرینژین در اثر هیدرولیز گلوکوز و سیرینژنین 376] به دست می‌آید. معارف گیاهی، متن‌ج‌7، ص: 305 یک گرمخانه کوچک پرورش یاس شاخه‌ای از یاس رسمی خوشه‌ای با گل معارف گیاهی، متن‌ج‌7، ص: 306 خواص- کاربرد از پوست، گلها، میوه، جوانه و برگهای درختچه یاس بنفش، در طب سنتی به کار می‌رفته است. مصرف عمده گلهای یاس بنفش در حال حاضر در صنعت عطرسازی است. از جوشانده 30 گرم پوست درختچه یاس بنفش در 1000 گرم آب، به عنوان تب‌بر استفاده می‌شود. جوشانده یا دم‌کرده 30 گرم برگ یاس در 1000 گرم آب نیز در موارد اسهالهای ساده، دل‌پیچه‌های نفخی، اسهال خونی اطفال، نقرس و روماتیسم و به‌طور خفیف در ضعف اعصاب روزی 3- 2 فنجان خورده می‌شود، اثر مفید دارد. در روسیه مرسوم است که روغن یاس بنفش را در مواقع دردهای روماتیسمی روی موضع می‌مالند، تسکین می‌دهد. برای تهیه روغن یاس بنفش، گلهای یاس بنفش را در مقدار هم‌وزن آن روغن زیتون با روغن کنجد ریخته در 3- 2 هفته در مقابل آفتاب قرار می‌دهند و مرتبا به هم می‌زنند و گاهی گل را نیز تجدید می‌کنند، به این وسیله روغن یاس بنفش به دست می‌آید. 2. یاس ایرانی به فارسی «یاس کبود» و «یاس شیروانی» گفته می‌شود به فرانسوی به آن‌Lilas persan و به انگلیسی‌Persian lilac گویند. نام علمی آن‌Syringa persica L . و مترادفهای آن S. capitata, S. laciniata Mill., S. angustifolia Salisb. Lilac persica Lam., S. G. Gmelin و ... می‌باشد. درختچه‌ای است کوتاه برگهای آن نیزه‌ای، تخم‌مرغی با حاشیه بدون دندانه و گاهی دارای 9- 3 بریدگی است. ابعاد برگ 60- 20* 15- 8 میلی‌متر است. گلهای آن معطّر به رنگ آبی مایل به کبود و میوه آن کپسول، چهارضلعی به طول 1 سانتی‌متر است. این درختچه زینتی در تبریز، شیراز، تهران و همدان می‌روید. برخی از گیاه‌شناسان این یاس را دورگی‌S .laciniatax s .afghanica . می‌دانند. از نظر خواص و کاربرد شبیه یاس بنفش خوشه‌ای است. پوست آن خاصیت کاهش تب دارد 5- 4 گرم و عصاره میوه آن مخلوط در آب نظیر یاس بنفش تب‌بر است. معارف گیاهی، متن‌ج‌7، ص: 307