ابو خازم عبدالحمید ابن عبدالعزیز

عبدالحمید. [ ع َ دُل ْ ح َ ] (اِخ ) ابن عبدالعزیز ملقب به ابوخازم ابوخازم، عبدالحمید بن عبدالعزیز بصری در بصره زاده و در بغداد بزرگ شد. از محدثان آن شهر حدیث آموخت و از او حدیث نقل کردند. او مردی پارسا، متدین و از پیروان ابوحنیفه بود؛ لذا به ابوخازم حنفی معروف شد. او دانای به نحوه تقسیم ارث و حساب و به خوبی با علم جبر و مقابله آشنا بود. او در قضا، از پیشوایان و پیشگامان و بهتر از همگان به اسناد و نحوه تنظیم آنها آشنا بود. او در کوفه، شام و کرخِ بغداد، به قضاوت پرداخت و از شجاعت و درستکاری او در امر قضا، آن بود که دعوای معتضدبالله عباسی را نپذیرفت، زیرا خلیفه بیّنه قابل قبولی ارائه نکرده بود. او هم چنین از خلیفه خواستار پرداخت حقّی شد که به سبب وقف، برگردن داشت و مانع فروش قطعه زمینی متعلق به فرزند یتیم عبیدالله بن سلیمان وزیر شد. او در شناخت طرف حق در دعوای مدعیان، مهارتی بسزا داشت. روزی دو متشاکی نزدش آمدند. یکی از آنان حرکتی از خود نشان داد که لازم بود ادبش کنند، لذا ابوخازم دستور داد او را تنبیه کنند؛ آن مرد در حال تنبیه جان سپرد. قاضی دستور داد از بیت المال دیه او را بپردازند، زیرا او را برای مصلحت قضا تنبیه کرده بود و پرداخت دیه اش لازم بود از بیت المال مسلمین باشد و خلیفه را از تصمیم خود آگاه کرد. خلیفه نیز به او اجازه داد. قاضی ده هزار درهم از بیت المال به خانواده شخص متوفّا داد. نویسنده کتاب المنتظم نقل می کند: قاضی ابوخازم در راه مردی را دید که به او گفت: «خداوند به تو پاداش خیر دهد! زیرا تو در پاکدامنی از قاضی شهرمان فلان کس پیروی کرده ای.» ابوخازم بر او فریاد زد: «خاموش باش ای مرد! خدایت عافیت دهد! درباره قاضی می گویی پاکدامن است؟! پاکدامنی از صفات شرطه و مأموران انتظامی است، ولی قاضی ها بالاتر از این حرف ها هستند.» آن گاه خشمگین و خاموش گذشت. یکی از همراهان از او پرسید: «ای قاضی! تو را چه می شود؟» او پاسخ داد: «هرگز انتظار نداشتم زنده بمانم تا این سخن را بشنوم، اما روزگار، فاسد شده و این کار وامانده است. به جانم سوگند! کسانی وارد این رشته و کار شدند که قاضی ها نیازمند ستایش آنان بودند و مردم احتیاجی نداشتند بگویند: «فلانی پاکدامن است.» ادب القاضی، الفرائض و المحاضر و السجلاّت از تألیفات او است.(2)