مدرسه و مسجد سپهسالار

مدرسه سپهسالار یا مدرسه ناصری نام مدرسه‌ای است که میرزا حسین‌خان سپهسالار (صدر اعظم دورهء ناصری) در تهران ساخت. Description: https://img.tebyan.net/big/1391/01/2419781912082487614416810920161801703395.jpg در این مدرسه، بیشتر، علوم اسلامی تدریس می‌شد. پس از تشکیل دانشگاه تهران، مدرسه سپهسالار به دانشکده علوم معقول و منقول تبدیل شد و پس از شهادت مرتضی مطهری نام آن به مدرسه عالی شهید مطهری تغییر یافت و اداره آن از طرف آیت الله خمینی به محمد امامی کاشانی سپرده شد. Description: Image result for ‫مدرسه سپهسالار عکس‬‎ مسجد و مدرسه سپهسالار که پس از انقلاب اسلامی به مدرسه عالی شهید مطهری تغییر نام داد در تاریخ 25 خرداد 1315 به شماره 260 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بنا با قدمتی 130 ساله یکی از آثار مذهبی، علمی و فرهنگی شهر تهران به شمار می‌رود که به لحاظ تزیینات کم نظیر و تناسبات موزون در آن، اثری ارزشمند در معماری ایران محسوب می‌شود و از نظر معماری از مسجد سید اصفهان و مسجد جامع سلطانی سمنان الهام گرفته است. مسجد سید اصفهان + عکس - معرفی مکانهای تفریحی و گردشگری اصفهان - اصفهانگرد مسجد سید اصفهان Description: Image result for ‫مسجد جامع سلطانی سمنان‬‎ مسجد جامع سلطانی سمنان (امروزه، "مسجد امام") در این مدرسه از ابتدا بهره‌گیری از علوم جدید در پیشبرد معارف اسلامی مد نظر واقف بوده به طوریکه در یک دوره، پیش از تاسیس دانشگاه تهران، دانشکده معقول و منقول و سپس موسسه وعظ‌ و خطابه در این مدرسه تاسیس گردید و هم اینک نیز مدرسه عالی شهید مطهری کانونی مهم و برجسته در آموزش معارف اسلامی چون فقه، حقوق، فلسفه و کلام محسوب می‌شود. تلفیق ویژگی‌های مذهبی و فرهنگی با معماری خلاقانه و ارزشمند آن، این مجموعه را شایسته تامل و توجه خاص کرده است. واقف این بنای با‌شکوه مرحوم حاج میرزا حسین‌خان سپهسالار است. وی فرزند ارشد مرحوم میرزا نبی‌خان، امیر دیوانخانه عدلیه، اواخر سال 1241ه.ق در قزوین متولد شد. پدرش از رجال دربار قاجاریه فرند ابوالقاسم‌خان مازندرانی است که به قزوین آمده از آنجا، همسری برگزید و در آنجا سکونت کرد و بعدا فرزندان او به قزوینی اشتهار یافته‌اند. سپهسالار، تحصیلات ابتدایی خود را در قزوین و طهران مطابق مقتضیات آن زمان انجام داده و برای تکمیل تحصیلات به فرانسه رفت و در پرتو تربیت میرزا تقی‌خان امیر‌کبیر، استعداد ذاتی وی ظهور کرد و او در سن 26 سالگی تا سال 1270 ه.ق به کار پردازی بمبئی مامور شد. در سیزدهم رجب المرجب سال 1288 ه.ق که مصادف با روز تولد حضرت علی ابن ابی طالب بود ناصر‌الدین شاه هنگام سلام عام در تالار تخت مرمر میرزا حسین‌خان را به سپهسالاری قشون منصوب کرد. به سبب حسن خدمت و شایستگی در روز 29 شعبان همان سال سپهسالار به منصب صدارت عظمی انتخاب گردید و از همان هنگام به اصلاح امور قشون و دادگستری پرداخت و برای بیداری مردم به نشر روزنامه و تاسیس مدرسه و تشکیل دار‌الترجمه و ایجاد کارخانه چراغ گاز [کارخانه تولید گاز و ایجاد شبکه کوچک گاز رسانی به خیابان چراغ گاز و کاخ گلستان] و اصلاح دربار و وزارتخانه‌ها و وصول و ایصال مالیات و ازدیاد عوائد کشوری و جلوگیری از حیف ومیل مالیه مملکت مبادرت و حقوق و مستمریات بی‌مورد را حذف کرد. اوایل سال 1271 ه.ق به پیشنهاد صدراعظم وقت، سپهسالار با رتبه ژنرال قونسولگری مامور تفلیس شد. در سال 1275 ه.ق از طرف دولت به منصب وزیر مختاری و اقامت در دربار عثمانی مامور گردید. در سال 1280 ه.ق موقتا از استانبول به طهران احضار شده و به عضویت شواری کبرای دولتی انتخاب گردید. در اواخر سال 1280 ه.ق مجددا از طرف دولت ایران به عنوان وزیر مختاری به استانبول برگشت. از این سفر که سپهسالار به طهران آمد، باغ بهارستان و زمین‌های اطراف آن را از پاشاخان امین الملک خرید و بعد در آنجا ساختمان ساخت. گفته می‌شود قسمتی از این زمین موروثه او بوده است. در سال 1282 ه.ق از طرف دولت لقب مشیر‌الدوله به حاج میرزا حسین‌خان اعطا گردید. در سال 1285 ه.ق از استانبول به عنوان مرخصی به طهران آمده، در مراجعت به عنوان سفیر کبیر مفتخر گردید. در 29 رمضان 1287 ه.ق ناصر‌الدین شاه طی دستخطی وزارت عدلیه را بضمیمه وزارت وظایف و موقونات به مشیر‌الدوله واگذار کرد. در سیزدهم رجب المرجب سال 1288 ه.ق که مصادف با روز تولد حضرت علی ابن ابی طالب بود ناصر‌الدین شاه هنگام سلام عام در تالار تخت مرمر میرزا حسین‌خان را به سپهسالاری قشون منصوب کرد. به سبب حسن خدمت و شایستگی در روز 29 شعبان همان سال سپهسالار به منصب صدارت عظمی انتخاب گردید و از همان هنگام به اصلاح امور قشون و دادگستری پرداخت و برای بیداری مردم به نشر روزنامه و تاسیس مدرسه و تشکیل دار‌الترجمه و ایجاد کارخانه چراغ گاز و اصلاح دربار و وزارتخانه‌ها و وصول و ایصال مالیات و ازدیاد عوائد کشوری و جلوگیری از حیف ومیل مالیه مملکت مبادرت و حقوق و مستمریات بی‌مورد را حذف کرد. در سال 1289 ه.ق مدرسه مجانی دولتی به اسم مدرسه مشیریه را افتتاح کرد که در آن اعیان زاده‌ها و اولاد رجال دولت و شاهزادگان زبان خارجه و علوم جغرافیا و ریاضی و هندسه تحصیل می‌کردند. Description: https://img.tebyan.net/big/1391/01/11719714618520322845190471001882099712252131.jpg در رجب 1291 ه.ق به موجب دستخط شاه علاوه بر منصب وزارت خارجه عنوان سپهسالاری دوباره به او اعطا گردید تا آنکه در سال 1293 ه.ق امور ایالت خراسان و بعدا استرآباد و فارس هم ضمیمه مشاغل فوق‌الذکر به سپهسالار واگذار گردید. در سال 1295 ه.ق مجددا به همراهی شاه عازم اروپا شد. در سال 1296 ه.ق در بخش جنوبی باغ بهارستان سپهسالار شروع به ساختمان مسجد و مدرسه نمود و در موقع ساخت شخصا حاضر و امور بنایی را مراقبت و مواظبت می‌کرد. در سال 1297 ه.ق با سیاست و دسایس مخالفین، سپهسالار از امور لشگری و مشاغل وزارت خارجه برکنار و به قزوین رهسپار شد و از آن وقت بنا نیمه کاره ماند. ولی بر اثر فتنه شیخ عبید الله کرد، کردستان و آذربایجان دچار آشوب و اغتشاش شد و ناصر‌الدین شاه چنین صلاح دانست که دوباره میرزا حسین‌خان با همان عنوان سپهسالاری فتنه را بخواباند. از همان موقع عملیات بنایی دوباره به جریان افتاد و کتابخانه مدرسه را تاسیس نمود و بر این مکان هم نام مسجد _ به اعتبار مسجد، شبستان و نماز خانه _ و هم نام مدرسه _ به اعتبار حجره‌های درس و سکونت طلاب و مدرس‌ها _ داده شد. در ماه ربیع الثانی سال 1298 ه.ق ناصر‌الدین شاه سپهسالار را برای تسلیت کشته شدن امپراتور و تهنیت به الکساندر سوم به دربار روسیه مامور کرد. سپهسالار در هفتم ماه شعبان 1298 ه.ق از طهران به مشهد عزیمت نمود. در آن هنگام بعضی از ابنیه تحتانی مدرسه قابل سکونت شد. در ماه ذی القعده همان سال بر‌حسب دستور ناصر‌الدین شاه برای سرکشی و مشاهده سرحدات به کلات رفت و در پنجم ذی‌الحجه به مشهد مراجعت و در لیله سه شنبه 21 ماه ذی الحجه سال 1298 ه.ق در مشهد به سن پنجاه و هفت سالگی جهان را بدرود گفت و به قولی به دستور ناصر‌الدین شاه به قتل رسید. وی در مقبره‌ای که قبلا آنرا ساخته بود دفن گردید و از تکمیل و اتمام این بنای با شکوه محروم ماند. چون ترتیب مدرسه و مسجد برحسب وقف نامه بعهده سلطان عصر و پادشاه وقت بود ناصر‌الدین شاه برای اتمام و انجام ساختمان این آثار برجسته تاریخی یحیی‌خان مشیر‌الدوله برادر او را که در آن موقع وزارت عدلیه را داشت با نظارت خاصه مشارالیه مامور انجام و تکمیل بنا گردانید. در سال 1313 ه.ق مرحوم حاج میرزا ابوالفضل مجتهد تهرانی از طرف شاه برای عمل به وقف‌نامه تعیین شد. وی تکالیف مدرسه و مسجد را از درس و بحث و محراب و منبر و غیره معین و پنجاه نفر طلبه را در حجرات تحتانی مدرسه سکنی داد. در این هنگام حجرات فوقانی با یک وقفه ده ساله ساخته شد. در اوایل سال 1324 ه.ق زمان صدارت عین‌الدوله، حاج سید جواد ظهیرالاسلام به نیابت تولیت از طرف دربار منصوب شدند و در این دوره موضوع مشروطیت و انقلاب به میان آمده توپ بستن مجلس و مسجد اتفاق افتاد و تا مدتی مدرسه به حالت تعطیل بود. در روز جمعه هفتم ذیقعده سال 1325 ه.ق بعد از ترور امین‌السلطان و فوت مشیرالدوله از هر انجمنی چند نفر در مدرسه سپهسالار اجتماع کرده و در باب عزل امیربهادر عریضه‌ای به شاه نوشته شد تا این که شاه جواب داد به مجلس مراجعه شود. در همین موقع خسروخان مقتدر نظام و سید محمد خان صنیع‌حضرت از اجزای قورخانه با عده‌ای اوباش و الواط به مسجد سپهسالار رفته و مردم را به رگبار بستند و در روز 23 جمادی‌الاول 1326 ه.ق بر اثر تیراندازی و شلیک توپ به سوی جمعیتی که در مسجد سنگر گرفته بودند قسمتی از کاشیکاری‌های گنبد اصلی و مناره‌های شمالی و جایگاه ساعت آسیب دید. در زمان تصدی ظهیرالاسلام در بنای مسجد و مدرسه تعمیراتی انجام و کاشی‌ها مرمت گردید. صحن مدرسه از آجر مفروش و حجرات آن سفیدکاری و سیم‌کشی شد و باغچه‌بندی صحن و غرس اشجار آن انجام پذیرفت. در 27 تیر ماه 1304 ه.ش مرحوم آقا سیدحسین مدرس از طرف ریاست وزرا و دربار در امور مدرسه و موقوفات آن مداخله نموده و اقداماتی کرده‌اند. مرحوم مدرس بیشتر همّ خود را معطوف به تکمیل بنای مدرسه نموده و دکاکینی نیز در جنب مدرسه ساخته و در داخله مدرسه ایوان غربی و ایوان جنوبی طرف مقصوره را با قسمت‌های مختلف دیگر مرمت و کاشی‌کاری کرده نام مدرسه را مدرسه عالی سپهسالار گزاردند. در 27 ربیع‌الثانی 1307 ش، صادق صادقی (مستشارالدوله) از طرف مقام سلطنت به نیابت تولیت مدرسه انتصاب گردید و در دوره او گنبد مقصوره مسجد که کاشی‌های آن ریخته و رو به خرابی می‌رفت تعمیر و مجددا گنبد کاشی‌کاری شد. در شهریور ماه 1312 "علی‌اصغر حکمت" وزیر فرهنگ عهده‌دار نیابت تولیت مدرسه شد.عمارت فرهنگستان را که برای کتابخانه مدرسه و محل سخنرانی‌ها ساخته شده بود، بنا نهاد و دانشکده معقول و منقول و سپس موسسه وعظ و خطابه را در ساختمان فرهنگستان تاسیس نمود .از سال 1324 ش دانشکده معقول و منقول از مدرسه سپهسالار منتزع شد و قسمت معقول آن به دانشگاه تهران منتقل گردید. فراوری:سمیه رمضان ماهی بخش هنری تبیان منبع: میراث خبر/ فریدون برومندی دانشنامه آزاد ویکی پدیا