انجمن آثار ملی

اَنْجُمَنِ آثارِ مِلّی، انجمنی که به همت برخی از ایران دوستان در ۱۳۰۱ش با هدف حفظ آثار کهن ایرانی و معرفی آنها به مردم در تهران تشکیل شد. فعالیتهای این انجمن در سه دورۀ جداگانه انجام گرفته است: دورۀ اول از ۱۳۰۱ ش آغاز می‌شود که پس از برگذاری جشن هزارۀ فردوسی (۱۳۱۳ ش) خاتمه می‌یابد. دورۀ دوم از آذر ۱۳۲۳ شروع می‌شود ( مجموعه ... ، ۲۳۵؛ «مراکز ... »، ۸۲۰) و تا شهریور ۱۳۶۶ ادامه می‌یابد و از این تاریخ، بنابر تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، با نام «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی»، به فعالیتهای خود ادامه داده است (تحقیقات میدانی). در نخستین اساسنامۀ انجمن، هدفهای تشکیل آن، چنین بیان شد: تأسیس موزه و کتابخانه‌ای در تهران، ثبت و طبقه‌بندی آثار ملی ایران، نگهداری مجموعه‌های نفیس در کتابخانه‌ها و موزه‌ها، بهره‌مند ساختن مردم از این مجموعه‌ها از راه تعلیم در مدارس و عرضۀ آنها در نمایشگاهها، و سرانجام حفظ و احیای صنایع و هنرهای ایرانی ( مجموعه،۴). این هدفها در اساسنامۀ دورۀ دوم دگرگونیهایی یافت که از آن جمله‌اند: تجلیل از بزرگان ایران و احیای نام آنان از راه نشر آثار ایشان، ساختن آرامگاه و یا تندیس بزرگان و کمک به تأسیس و یا تکمیل کتابخانه‌ها و موزه‌ها در سایر شهرها (همان، ۲۳۸- ۲۳۹). اعضای انجمن (طبق اساسنامۀ اول و دوم)، با اندکی تغییر شامل ۱۵ تن اعضای مؤسس با عنوان «کمیتۀ انجمن» است. افزون بر این افراد، شماری غیر محدود با عنوان اعضای عمومی و اعضای افتخاری نیز از میان علاقه‌مندان به علم و صنعت ایران برگزیده می‌شوند. هیأت مدیرۀ انجمن از رئیس، معاونان او، منشی و تحویلدار، برای مدت یک سال از میان اعضای مؤسس انتخاب می‌گردند که وظیفۀ آنها اجرای تصمیمات هیأت مؤسس است (همان، ۳، ۶، ۲۳۹-۲۴۰). برخی از اعضای مؤسس انجمن در دورۀ اول شخصیتهایی چون محمدعلی فروغی، حسن مستوفی، حسن پیرنیا، تیمورتاش، کیخسرو شاهرخ و فیروز میرزا نصرت‌الدوله بوده‌اند. در دورۀ دوم، شخصیتهایی مانند حسن اسفندیاری، حسین علاء، علی اصغر حکمت، حسین سمیعی، سیدحسن تقی‌زاده، قاسم غنی و محمد قزوینی با آن همکاری داشتند (همان، ۲۳۵-۲۳۶). مهم‌ترین اقدامات انجمن بدین قرار بوده است: تشکیل همایشهایی در بزرگداشت فرهیختگان علم و ادب ایران، مانند جشن هزارۀ فردوسی، احداث و تعمیر آرامگاه برخی از بزرگان مانند آرامگاههای فردوسی، ابن سینا و سعدی، و ساخت تندیس آنان و تندیس نادرشاه، و نیز چاپ آثاری در زمینه‌های فلسفی، ادبی و علمی (مصطفوی، ۳؛ «مراکز»، ۸۲۰-۸۲۲). مآخذ مجموعۀ انتشارات قدیم انجمن، تهران، ۱۳۵۱ ش؛ «مراکز و مجامع فرهنگی»، راهنمای کتاب، تهران، ۱۳۵۳ش، س ۱۷، شم‍ ۱۰-۱۲؛ مصطفوی، محمدتقی، سفارش‌نامۀ انجمن آثار ملی، تهران، ۱۳۴۴ ش؛ تحقیقات میدانی مؤلف. علی میرانصاری