ابوالمثل بخاری

اَبوالْمَثَلِ بُخاری، از شاعران پارسی‌گوی عصر صفاریان و سامانیان، زنده در نیمۀ اول سدۀ ۴ ق / ۱۰ م (نظامی، ۴۴؛ اوحدی، ۳۳؛ قس: صفا، ۱ / ۴۰۰). از زندگی وی ــ چون دیگر معاصرانش ــ دانسته‌هایی اندک در دست است. نخستین کس که در بیتی نام او را ذکر کرده ــ و بر مرگ وی، رشک برده ــ ابوطاهر خسروانی (د ۳۴۲ ق / ۹۵۳ م) است (نک‍ : اسدی، ۳۰). منوچهری دامغانی (د ۴۳۲ ق / ۱۰۴۱ م) نیز در قصیده‌ای نام او را در کنار شاعرانی چون رودکی، شهید بلخی، ابوشکور و ابوسلیک جرجانی آورده است (ص ۱۴۰) و نظامی عروضی وی را در ردیف رودکی و کسائی مروزی و ۵ تن دیگر از شاعرانی شمرده که نام خاندان سامانی را زنده نگهداشته‌اند (همانجا). تذکره‌نویسان نیز او را شاعری حکیم و فاضل (اوحدی، همانجا؛ هدایت، ۱ / ۱۳۴) و در«سخن‌سازی و فنون هنر» بی‌مانند خوانده‌اند (عوفی، ۲ / ۲۶؛ اوحدی، همانجا). این اشاره‌ها و نیز استشهاد فرهنگ‌نویسان به شعرهای وی حکایت از آن دارد که ابوالمثل دست‌کم در سده‌های ۴ و ۵ ق در میان دیگر شعرای پارسی‌زبان از اشتهار ویژه‌ای برخوردار بوده است. ابوالمثل با رودکی، ابوالمؤید بلخی و خبازی نیشابوری هم‌عصر (اوحدی، ۴۴۶؛ هدایت، ۲ / ۶۰۰، ۶۸۲)، و با سپهری بخارایی، شاعر دربار دیلمیان و سامانیان معاشر بوده است (همو، ۲ / ۶۹۶). تاریخ مرگ ابوالمثل روشن نیست، اما اگر درگذشت ابوطاهر خسروانی را در ۳۴۲ ق (آزادانی، ۳۳) درست بدانیم، می‌توان با استناد بر سخن او در مرگ ابوالمثل (اسدی، همانجا)، نتیجه گرفت که وی در نیمۀ اول سدۀ ۴ ق درگذشته است. از ابوالمثل تاکنون دیوانی به دست نیامده و از شعرهای او تنها ۲۵ بیت در دست است که در برخی از تذکره‌ها و فرهنگهای فارسی (نک‍ : مدبری، ۶۶- ۶۸) نقل شده است. مآخذ آزادانی اصفهانی، محمد صادق، «شاهد صادق»، یادگار، تهران، ۱۳۲۴ ش، س ۲، شم‍ ‍۴؛ اسدی طوسی، علی، لغت فرس، به کوشش عباس اقبال، تهران، ۱۳۱۹ ش؛ اوحدی بلیانی، تقی‌الدین، عرفات العاشقین، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملک، شم‍ ‍۵۳۲۴؛ صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ۱۳۳۸ ش؛ عوفی، محمد، لباب الالباب، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶ م؛ مدبری، محمود، شرح احوال و اشعار شاعران بی‌دیوان، تهران، ۱۳۷۰ ش؛ منوچهری دامغانی، احمد، دیوان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۵۶ ش؛ نظامی عروضی، احمد، چهارمقاله، به کوشش محمد قزوینی و محمد معین، تهران، ۱۳۳۳ ش؛ هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ و ۱۳۳۹ ش.