رضا پهلوی

رضا پهلوی (زادهٔ ۹ آبان ۱۳۳۹) که به شاهزاده رضا پهلوی نیز شهرت دارد، فعال سیاسی ایرانی است. او فرزند ارشد محمدرضا پهلوی و فرح پهلوی است. رضا پهلوی تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، ولیعهد ایران بود و با عنوان رسمی «والاحضرت همایون ولایتعهد» خطاب می‌شد. از زمان وقوع انقلاب ۱۳۵۷، و خلع پدر او از سلطنت، رضا پهلوی مجبور به زندگی در خارج از ایران شد. او از فعالان سیاسی و از مخالفان برجسته و سرشناس نظام جمهوری اسلامی ایران است.[۸] رضا پهلوی اهداف اصلی خود را فعالیت برای رسیدن ایران به یک مردم‌سالاری سکولار پارلمانی و قانون اساسی منطبق بر مبنای اعلامیه جهانی حقوق بشر اعلام کرده‌است.[۹] خانواده رضا پهلوی، حاصل ازدواج محمدرضا پهلوی با فرح دیبا است. او نخستین فرزند پسر محمدرضا پهلوی و مطابق قانون اساسی مشروطه، ولیعهد ایران بوده‌است.[۱۰] از آنجایی که شاه ایران، در پی دو ازدواج قبلی‌اش، نتوانسته بود فرزند پسر داشته باشد، تولد رضا پهلوی برای دربار سلطنتی ایران اتفاق بسیار مهمی تلقی می‌شد و سالروز تولد او تا پایان دوره پهلوی توسط حکومت وقت گرامی داشته می‌شد؛ زیرا مطابق قانون اساسی مشروطه فرزند ذکور به عنوان ولیعهد تداوم دهنده سلطنت محسوب می‌شد.[۱۱][۱۲] او برادر بزرگ‌تر علیرضا، فرحناز و لیلا و برادر ناتنی و کوچک‌تر شهناز پهلوی است که حاصل ازدواج محمدرضا پهلوی با فوزیه است. در سال ۲۰۰۱ میلادی، لیلا پهلوی، جوان‌ترین خواهر رضا پهلوی، در لندن، در اثر خودکشی درگذشت.[۱۳] در سال ۲۰۱۱ میلادی، علی‌رضا برادر کوچک‌تر رضا پهلوی در بوستون، آمریکا در آپارتمان شخصی خود خودکشی نمود.[۱۴] رضا پهلوی هم‌چنین پدرخوانده غیررسمی لوئیز، نوه آلبرت دوم پادشاه بلژیک است.[۱۵] رضا پهلوی در روز ۲۲ خرداد ۱۳۶۵ (ژوئیه ۱۹۸۶ میلادی) با دختری ایرانی به نام یاسمین اعتماد امینی ازدواج کرد و اکنون صاحب سه دختر از او به نام‌های نور (۱۴ فروردین ۱۳۷۱)، ایمان (۲۱ شهریور ۱۳۷۲) و فرح (۲۷ دی ۱۳۸۲) است.[۱۶] کودکی و ولیعهدی نگاره‌ای از رضا پهلوی در سن سیزده سالگی در سال ۱۹۷۳. رضا پهلوی شش سال داشت که به کاخ اختصاصی خود راه یافت.[۱۷] کاخ وی، بنای قدیمی و کوچک کوشک احمدشاهی واقع در مجموعه باغ نیاوران بود که پیش از نقل مکان رضا پهلوی کاملاً بازسازی شد.[۱۸] در آن جا وی تحت نظر یک معلم فرانسوی به نام مادمازل ژوئل فوبه قرار گرفت و چند نفر از آجودان‌های شاه سابق نیز به انجام امور مختلف وی گمارده شدند.[۱۹][۲۰][۲۱] تنها یک سال بعد و در سن ۷ سالگی، محمدرضا پهلوی تاج ولیعهدی را بر سر او نهاد. با این کار، او رسماً بر اساس قانون اساسی مشروطه ولیعهد ایران شد و در صورتی که حکومت سلطنتی سرنگون نمی‌شد می‌توانست مقام سلطنت را پس از پدرش بر عهده بگیرد. مراسم تاجگذاری در کاخ گلستان برگزار گردید.[۲۲][۲۳] هنگامی که رضا پهلوی به سیزده سالگی رسید، محمدرضا پهلوی شخصاً پرواز را به او آموخت.[۲۴] نوجوانی و تحصیلات در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۳۵۶ رضا پهلوی، در محل پایگاه چهارم شکاری وحدتی دزفول، نخستین پرواز انفرادی خود را با جنگندهٔ اف-۵ انجام داد.[۲۵] در جریان انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، رضا پهلوی ۱۸ سال داشت و به تازگی موفق به اخذ دیپلم متوسطه شده بود و در حال انجام دوره آموزش پرواز جنگنده در ایالات متحده بود. با وقوع انقلاب، رضا پهلوی دیگر نتوانست به ایران بازگردد.[۲۶] او دورهٔ پیشرفتهٔ خلبانی جت‌های جنگنده را در پایگاه نیروی هوایی ریس در لاباک، تگزاس گذراند.[۲۷][۲۸][۲۹] پهلوی در سپتامبر ۱۹۷۹/شهریور ۱۳۵۸ تحصیلات دانشگاهی خود را با ورود به کالج ویلیامز واقع در ویلیامزتاون، ماساچوست، آمریکا آغاز کرد. خانواده او نیز در همین منطقه غرب ماساچوست و جنوب ورمانت ساکن شدند و شروع به تحصیل کردند.[۳۰] در این زمان پدرش در تبعید و بیمار بود. پهلوی در زمان وفات پدرش همراه او بود و او در تحصیلاتش وقفه انداخت تا تصمیمات سیاسی بگیرد. پس از درگذشت محمدرضا پهلوی، رضا پهلوی به تنهایی به مراکش نقل مکان کرد و به‌طور مکاتبه‌ای[۳۱] در رشته علوم سیاسی[۳۲] در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در آمریکا، به تحصیل پرداخت و مدرک کارشناسی خود را در رشته علوم سیاسی دریافت کرد.[۳۳] فعالیت‌های سیاسی رضا پهلوی، یک روز پس از مرگ پدرش در قاهره و در حال یادکرد قسم به قانون اساسی مشروطه مبنی بر «مبارزه با جمهوری اسلامی و روح‌الله خمینی» و آغاز فعالیت‌های سیاسی. رضا پهلوی، فعالیت‌های سیاسی خود را بلافاصله پس از مرگ پدرش آغاز نمود. او مدتی به مراکش رفت. سپس در سال ۱۹۸۴ به آمریکا عزیمت کرد. رضا پهلوی به عنوان یکی از رهبران اصلی اپوزیسیون ایران شناخته می‌شود.[۹][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷][۳۸] او با کمک مالی به رادیو نجات ایران (در قاهره) شروع به فعالیت علیه جمهوری اسلامی ایران کرد.[۳۹] با ترور ارتشبد غلامعلی اویسی در سال ۱۳۶۲، فعالیت رضا پهلوی نیز برای مدتی رو به کاهش گذاشت و وی با ترک مراکش به آمریکا رفت. [نیازمند منبع] رضا پهلوی در کتابی که در سال ۲۰۰۲ با نام نسیم دگرگونی و به زبان انگلیسی منتشر کرد دیدگاه‌های خود را در زمینه حمایت از جنبش‌های «ناآرامی‌های مدنی و قیام‌های بدون خشونت» مطرح کرد که این کتاب هم‌اکنون به زبان فارسی نیز ترجمه شده‌است. سایر کتاب‌های وی میثاق با مردم و آزادی برای هم‌میهنانم نام دارند که هر دو به فارسی نیز برگردانده شده‌اند.[۴۰] همچنین در سال ۲۰۰۹ میلادی، کتابی از رضا پهلوی به نام زمان انتخاب به زبان فرانسه منتشر شد.[۴۱] در فروردین ماه ۱۳۹۲ او ائتلاف شورای ملی ایران را بنیان‌گذاری و سپس رهبری کرد اما در شهریور ۱۳۹۶ رسماً از سِمت خود به عنوان رهبر شورای ملی کناره‌گیری کرد.[۴۲] رضا پهلوی، مهم‌ترین هدف از فعالیت‌های سیاسی خود را «برپایی نظامی سکولار و مردم‌سالار در ایران» می‌داند.[۴۳] رضا پهلوی مخالف هرگونه حمله نظامی کشورهای خارجی به ایران است.[۴۴] او در آغاز جنگ ایران و عراق طی نامه‌ای به نیروی هوایی ایران، پیشنهاد کرده بود تا به عنوان خلبان جنگنده در جنگ ایران و عراق شرکت کند، که این تقاضا توسط مقامات وقت ایران بی‌پاسخ ماند.[۴۵] او همواره به عنوان یک شهروند ایرانی در خارج از کشور به مبارزه سیاسی برای حقوق بشر و دموکراسی در ایران و تلاش برای اتحاد بین ایرانیان داخل و خارج از کشور پرداخته‌است.[۴۶] در راستای رویدادهای پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری دهم، رضا پهلوی از جامعهٔ جهانی خواست تا «از جنبش نافرمانی مدنی مردم ایران» در مقابل حکومت مذهبی این کشور پشتیبانی کنند.[۴۷] شکایت از علی خامنه‌ای به دیوان بین‌المللی کیفری رضا پهلوی در آذرماه ۱۳۹۰، خواهان محاکمه علی خامنه‌ای، به اتهام ارتکاب «نقض حقوق بشر و جنایت علیه بشریت» در دیوان بین‌المللی کیفری شد. رضا پهلوی، در خردادماه ۱۳۹۱ در سفر به هلند در دیدار با لوئیس مورنو اوکامپو، دادستان دادگاه بین‌المللی لاهه شکایت خود را از رهبر جمهوری اسلامی ایران به اتهام «جنایت علیه بشریت» به دادگاه بین‌المللی کیفری تسلیم کرد.[۴۸][۴۹] در تاریخ ۳ دی ۱۳۹۸، از اروپاییان خواست تا به جای تجارت با حکومت ایران، پرونده کشته‌شدن بیش از ۱۵۰۰ تظاهرکننده در اعتراضات سراسری آبان‌ماه ۱۳۹۸ را به دیوان کیفری بین‌المللی ارجاع دهند.[۵۰] تحریم انتخابات رضا پهلوی در ضرورت تحریم انتخابات مجلس شورای اسلامی (۱۳۹۹–۱۳۹۸) گفت: «رای دادن و شرکت کردن در انتخابات به معنای تبرئه حکومت ایران از همه جنایت‌هایی است که انجام داده، آن هم وقتی به تازگی ۱۵۰۰ نفر از معترضان را در اعتراضات آبان‌ماه کشته‌است». وی افزود «با تحریم انتخابات به دنیا پیام می‌دهیم که این خیمه‌شب بازی جمهوری اسلامی است».[۵۱] در این دوره، با ۴۲٫۵٪، کمترین میزان مشارکت مردم در یازده دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی رقم خورد.[۵۲] پیمان نوین سفر رسمی رضا پهلوی و هیئت همراه به مسکو، در سال ۱۹۷۶ میلادی. رضا پهلوی در تاریخ ۷ مهر ۱۳۹۹ (۲۸ سپتامبر ۲۰۲۰) در پیامی ویدیویی با عنوان «پیمان نوین» از همه نیروهای سیاسی دموکراسی‌خواه خواست تا با کنار گذاشتن اختلافات برای گذار از جمهوری اسلامی متحد شوند.[۵۳][۵۴] او گفت «انگیزهٔ من رسیدن به قدرت سیاسی نیست، بلکه تلاش برای برقراری سیستمی است که در آن، قدرت هرگز در انحصار یک فرد یا یک گروه نباشد».[۵۵] رضا پهلوی از همه مخالفان حکومت خواست اعتصاب‌ها و اعتراض‌ها و نافرمانی‌های مدنی را در نقاط مختلف کشور به هم پیوند بزنند، در واحدهای کار و محلات، حلقه‌های کوچک اعتراض شکل دهند و نافرمانی مدنی را در هر شکل تبلیغ کنند.[۵۶][۵۷] او همچنین در بخش دیگری از این پیام نیروهای ارتش را خطاب قرار داد و گفت در شرایطی که حکومت جمهوری اسلامی در حال فروش منابع کشور و شلیک‌کردن مستقیم به روی شهروندان بی‌گناه است، وظیفه آن‌ها دفاع از مردم است.[۵۸] شاهزاده خطاب به «بدنه بسیج و سپاه» گفت انتخاب کنید که «طرف مردم می‌ایستید یا با حکومت» خواهید ماند.[۵۹][۶۰] بیانیه‌ها اعتراضات سیستان و بلوچستان رضا پهلوی در واکنش به اعتراضات سیستان و بلوچستان در بیانیه‌ای نوشت: «سوخت‌بری انتخاب هم‌میهنان بلوچ مظلوم ما در سیستان و بلوچستان نیست، این جمهوری اسلامی است که مردم محروم استان‌های مرزی ایران را به کارهای خطرناکی چون سوختبری و کولبری وادار کرده و خود نیز آنها را به گلوله می‌بندد.»[۶۱][۶۲] وی هم‌چنین در بیانیهٔ جداگانه‌ای اختلال و قطع اینترنت در استان سیستان و بلوچستان را حربهٔ حکومت برای مخفی‌کردن جنایاتش خواند.[۶۳] قتل روح‌الله زم رضا پهلوی در پیامی به تاریخ ۱۲ دسامبر ۲۰۲۰ (۲۲ آذر ۱۳۹۹) ضمن تسلیت به خانوادهٔ روح‌الله زم، مدیر کانال تلگرامی آمدنیوز او را «بی‌گناه و قربانی رژیم خون‌ریز» دانست و هدف از ربایش و اعدام او را ارعاب دیگر کسانی در درون رژیم دانست که از آن جدا شده یا می‌خواهند جدا شوند.[۶۴][۶۵] قتل نوید افکاری رضا پهلوی در یادداشتی به تاریخ ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۰ (۲۳ شهریور ۱۳۹۹) که در روزنامهٔ وال استریت ژورنال منتشر شد، نوشت: «رژیم با اعدام نوید افکاری یک پیام دقیق به مردم ایران داد: اگر اعتراض کنید، صرف‌نظر از آنکه چه کسی هستید، شما را می‌کشیم.» او در ادامه مقاله نوشت: «در ازای هر نوید افکاری که رژیم می‌گیرد، ده‌ها ایرانی دیگر به تلاش برای آزادی و دموکراسی می‌پیوندند. وقتی که مردم ایران دوباره به خیابان‌ها آمدند تا خواستار پایان جمهوری اسلامی شوند-که قطعاً همین‌طور هم خواهد شد- جهان آزاد باید در کنار آنها بایستد.»[۶۶][۶۷] قرارداد ۲۵ساله ایران و چین رضا پهلوی در تاریخ ۱۷ تیر ۱۳۹۹ «برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های جامع ایران و چین» را «ننگین» و «بی‌اعتبار» توصیف کرد و نتیجهٔ امضاء این سند را «تاراج منابع طبیعی ایران و پذیرش ارتش بیگانه» در خاک کشور دانست.[۶۸][۶۹][۷۰] شاهزاده تأکید کرد: «قرارداد ۲۵ساله با چین، قراردادی از موضع ضعف و خیانتی انکارناپذیر به منافع ملی ایران است.»[۷۱][۷۲] خشونت خانگی و قوانین جمهوری اسلامی رضا پهلوی در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۹۹ در واکنش به قتل رومینا اشرفی به دست پدرش، با انتشار پیامی نوشت: «این جنایت با پشتوانهٔ قوانین واپس‌گرایانهٔ رژیم حاکم بر ایران انجام گرفته‌است. قوانینی که از خشونت خانگی و قتل ناموسی تا کودک‌آزاری و کودک‌همسری را مجاز می‌شمارد یا تسهیل می‌کند، متعلق به قرن بیست‌ویکم نیست. راه چاره، بازگشت به قوانین عرفی است.» سانحه شناور پشتیبان کنارک رضا پهلوی در تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۹ در واکنش به سانحه شناور پشتیبان کنارک به که منجر به مرگ ۱۹ ملوان شد، با انتشار پیامی نوشت: «در چند ماه اخیر، نیروهای مسلح رژیم دو فاجعه را یکی در آسمان و دیگری در دریا رقم زده‌اند که منجر به جان‌باختن ۱۷۶ سرنشین هواپیمای اوکراینی، و دست‌کم ۱۹ نفر از پرسنل نیروی دریایی ارتش در آب‌های ساحلی چابهار شده‌است.» شاهزاده رضا پهلوی در ادامه پیام خود اضافه کرد: «علت وقوع این فجایع از یک‌سو، و پنهان‌کاری و دروغ‌گویی دربارهٔ آنها از سوی دیگر، نمایانگر عمق بی‌کفایتی و بی‌مسئولیتی رژیم حاکم بر میهن‌مان است.»[۷۳] انهدام هواپیمای اوکراینی شاهزاده رضا پهلوی در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۹۸ و در واکنش به انهدام هواپیمای اوکراینی از سوی پدافند موشکی سپاه پاسداران، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران را «مسئول مستقیم» این فاجعه خواند.[۷۴] اصلاح‌طلبی او با اشاره به نسل جدید اصلاح‌طلبان گفته‌است: «آن‌هایی که هنوز به‌دنبال تغییر رفتار این رژیم واپس‌گرا و جنایتکار هستند، همچون پیشینیان‌شان آب در هاون می‌کوبند.»[۷۵] دیدگاه‌ها رضا پهلوی در حین سخنرانی در مرکز اندیشه و رهبری سیاسی در دانشگاه ایالتی آریزونا. رضا پهلوی معتقد است که سیاست‌های خارجی نظام جمهوری اسلامی، مسئول «انزوای فعلی ایران» است.[۷۶] پهلوی معتقد است که حکومت دوره پدرش را نمی‌توان حکومت توتالیتر دانست و ایرادی که به حکومت در آن دوره وارد می‌داند نبود فضای آزاد سیاسی است،[۷۷] در عین حال می‌گوید که منتقد سرکوب‌ها و محدودیت‌های سیاسی در دوران سلطنت پدرش است.[۷۸] او همواره تأکید دارد که «مسئلهٔ اصلی رژیم جمهوری اسلامی است و مادام که این نظام بر سر کار است، مردم ایران فرصت پیشرفت و آزادی را نخواهند یافت».[۴۷] رضا پهلوی معتقد به تغییر حکومت ایران از طریق رأی مردم و همه‌پرسی است[۷۹] و به عقیده وی انتخاب محتوای نظام آینده کشور و نهایتاً شکلش باید به دست مردم ایران و نمایندگان منتخب مردم ایران باشد.[۸۰] او اهداف اصلی خود را رسیدن ایران به یک مردم‌سالاری سکولار پارلمانی و قانون اساسی منطبق بر مبنای اعلامیه جهانی حقوق بشر اعلام کرده‌است.[۹] رضا پهلوی گفته نظام پادشاهی انتخابی یا جمهوری را به پادشاهی موروثی ترجیح می‌دهد.[۸۱][۸۲] میزان نفوذ و محبوبیت در میان ایرانیان رهبر حکومت ایران در واکنش به اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران، آن‌ها را از جمله به خانوادهٔ پهلوی نسبت داد. [۸۳][۸۴] نشست رضا پهلوی در جمع ایرانیان مقیم هلند، می ۲۰۱۲ در اعتراضات سراسری ۹۶ ایران شعارهایی همچون «ای شاه ایران برگرد به ایران»، «شاه برگرد شاه برگرد شاه برگرد»، «رضاشاه روحت شاد»، «شاهنشاه روحت شاد»، «رضا، رضا پهلوی»، «رضا شاه معذرت معذرت»، «ولیعهد کجایی به داد ما بیایی»، «ایران که شاه نداره حساب و کتاب نداره»، در میان معترضان در شهرهای مختلف به طرفداری از خاندان پهلوی سر داده شد، که تحلیل‌ها نشان می‌دهند مقبولیت خاندان پهلوی و متعاقب آن رضا پهلوی در میان ایرانیان داخل کشور و به ویژه نسل جدید افزایش داشته‌است.[۸۵][۸۶] پس از آن‌که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در اولین واکنش به اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران، آن‌ها را از جمله به خانوادهٔ پهلوی نسبت داد،[۸۳] سخنگوی سپاه پاسداران نیز مدعی شد که نسل جوان ایران در مورد دودمان پهلوی «دچار شک و چالش جدی شده‌است».[۸۷] معترضان در اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران در شعارهایشان خواستار بازگشت رضا پهلوی به ایران و سقوط جمهوری اسلامی شده بودند.[۸۸] نظرسنجی‌ها بر اساس تحقیق یک گروه لابی‌گر به‌نام «اتحادیه روابط عمومی آمریکایی‌های ایرانی‌تبار» از میان جامعهٔ آماری ۸۰۰۰ نفر از ایرانیان مقیم آمریکا، ۲۰٪ از افرادی که خود را حامی گروه‌ها و شخصیت‌های اپوزسیون ایران معرفی کرده‌بودند، در این تحقیق خود را حامی رضا پهلوی معرفی کرده بودند.[۸۹][۹۰] بر اساس نظرسنجی «گرایش‌های سیاسی ایرانیان» که در خرداد ۱۳۹۷ میلادی مابین ۱۹هزار شرکت‌کننده توسط «مؤسسه گَمان» انجام شد، رضا پهلوی با ۳۷٫۹٪ «از بیشترین میزان محبوبیت در جامعه ایران» برخوردار بود.[۹۱] نظرسنجی گمان، با استفاده از پلتفرم سِروِی‌مانکی و با روش نمونه‌گیری گلوله‌برفی انجام گرفته‌بود.[۹۲] دین و مذهب رضا پهلوی، در مصاحبه‌ای که در روز جمعه ۵ تیر ماه ۱۳۸۸ با خبرنگار نشریه نیویورک تایمز، دِبورا سُلومون[۹۳] انجام داد، در پاسخ این پرسش که «دین شما چیست؟» گفت: این مسئله‌ای خصوصی است اما اگر بر پاسخ من اصرار می‌ورزید، باید بگویم که البته من بر پایه آموزش و اعتقادی راسخ، «مسلمان شیعه» هستم. در واقع خود را انسانی با ایمان و دیندار می‌دانم.[۹۴][۹۵] علایق شخصی رضا پهلوی به عکاسی علاقمند است. او در مصاحبه‌ای در فروردین ۱۳۹۱ گفت: «اگر زندگی دوباره داشتم، شاید کارگردان سینما می‌شدم.»[۹۶] حاشیه‌ها مصاحبه با فوکوس آنلاین رضا پهلوی در مصاحبه با آندرئا کلاودیا هوفمان از فوکوس آنلاین گفت: «طبق قانون اساسی ما می‌بایستی من به این سن رسیده باشم تا بتوانم شاه شوم. البته بعد می‌بایست در مجلس ایران هم سوگند پادشاهی یاد می‌کردم؛ بنابراین می‌توان گفت که «بنا به قانون» شاه ایرانم.»[۹۷] مصاحبه با تلویزیون دولتی چین در تاریخ ۱۸ فوریه ۲۰۱۳ میلادی، مصاحبه تلویزیون دولتی چین با رضا پهلوی با واکنش حکومت جمهوری اسلامی روبرو شد.[۹۸] سفارت جمهوری اسلامی در پکن طی بیانیه‌ای شدیداللحن، آن را «بی‌سابقه، معنا دار و دارای تبعات» و «مداخله آشکار در امور داخلی ایران» خواند.[۹۹] در مصاحبه با تلویزیون دولتی چین، رضا پهلوی از «انتخابات آزاد» سخن‌گفته و خواستار تغییر «سیاست‌های قدرت‌های جهان در قبال حکومت جمهوری اسلامی» شده‌بود.[۱۰۰] نگارخانه • رضا پهلوی در حین سخنرانی و بیان دیدگاه‌هایش در مرکز اندیشه و رهبری سیاسی در دانشگاه ایالتی آریزونا • نگاره‌ای از خانواده شاهنشاهی در سال ۱۹۷۳ میلادی • شادمانی پرستاران و کادر درمانی از تولد ولیعهد، شاهنشاه و شهبانو حین ترک زایشگاه در میدان مولوی تهران به تاریخ ۱۰ آبان ۱۳۳۹ • گواهی نامه پایان تحصیلات دوره اول تعلیمات عمومی رضا پهلوی - کوشک احمدشاهی • تصاویر بازی فوتبال توسط رضا پهلوی - کوشک احمدشاهی • نقاشی خردسالی رضا پهلوی - کوشک احمدشاهی کتاب‌شناسی وی تا بحال سه کتاب نوشته‌است، سرشناس‌ترین کتاب وی: • نسیم دگرگونی: آینده دموکراسی در ایران جستارهای وابسته • درگاه ایران • درگاه پهلوی • خط جانشینی برای تاج و تخت سابق ایران پانویس 1. • https://www.bbc.com/persian/iran-features-50193175 • • «Reza Pahlavi - Biography». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۶ ژانویه ۲۰۱۱. • • رضا پهلوی: انتخاب شکل حکومت آینده با مردم ایران است • • Shahanshah: A Study of Monarchy of Iran By E. Burke Inlow, Inlow, E. Burke, pg. 90 • • Envisioning the Next Iran: The Indispensable Interplay of Human Rights and Democracy, The Huffington Post • • https://en.radiofarda.com/28954486.html[پیوند مرده] • • https://web.archive.org/web/20190815230528/https://www.radiofarda.com/a/b3-iran-crown-prince-leaves-inc/28740662.html • • «تلاش رضا پهلوی برای آوردن بهار عربی به ایران». وبگاه اختصاصی رضا پهلوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ ژوئیه ۲۰۱۲. • • رضا پهلوی؛ از زندگی سیاسی تا پشت پرده خاطرات جوانی (رادیو فردا) • • ماروین زونیس (۱۳۷۰)، «شکستن اقتدار شاه»، شکست شاهانه، ترجمهٔ عباس مخبر، تهران: طرح نو، ص. ۱۷۲ • • «قانون اساسی مشروطه - مشروطه». mashruteh.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۶-۱۷. • • «متمم قانون اساسی مشروطه (14 ذی‌القعدة الحرام 1324)». مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اوت ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۷ ژوئن ۲۰۲۱. • • Wikipedia, the free encyclopedia →Reza Pahlavi (بازدید: ۶ نوامبر ۲۰۰۹) • • علیرضا پهلوی خودکشی کرد، بی‌بی‌سی فارسی • • رضا پهلوی، پدرخوانده نوه پادشاه بلژیک، بی‌بی‌سی فارسی • • زندگی‌نامه رضا پهلوی بایگانی‌شده در ۱۸ سپتامبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine، وبگاه رسمی رضا پهلوی • • ماروین زونیس (۱۳۷۰)، «کودکی و جوانی»، شکست شاهانه، ترجمهٔ عباس مخبر، تهران: طرح نو، ص. ۱۰۴ • • «آشنایی بامجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران». سایت اطلاع‌رسانی مجموعه. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۰۹. • • علی شهبازی (۱۳۷۰)، «نگهبانی در کاخ»، محافظ شاه، تهران: اهل قلم، ص. ۱۹۵ تا ۱۹۹ • • ماروین زونیس (۱۳۷۷)، «کودکی و جوانی»، شکست شاهانه، ترجمهٔ عباس مخبر، تهران: طرح نو، ص. ۱۰۴ • • اسدالله علم (۱۳۷۳)، «چهارم اردیبهشت ۱۹۷۴»، گفتگوهای من با شاه، ترجمهٔ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: طرح نو، ص. ۵۸۰ • • ماروین زونیس (۱۳۷۰)، «شکستن اقتدار شاه»، شکست شاهانه، ترجمهٔ عباس مخبر، تهران: طرح نو، ص. ۱۷۵ • • منوچهر فرمانفرمائیان (۱۳۷۰)، «شاه و رؤیای آمریکایی»، خون و نفت، ترجمهٔ مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس، ص. ۴۵۰ و ۴۵۱ • • ماروین زونیس (۱۳۷۰)، «سودای پرواز»، شکست شاهانه، ترجمهٔ عباس مخبر، تهران: طرح نو، ص. ۲۴ • • نبرد اشباح، ببرها و گربه‌های ایرانی برفراز انارک، بی‌بی‌سی فارسی • • ماروین زونیس (۱۳۷۰)، «کودکی و جوانی»، شکست شاهانه، ترجمهٔ عباس مخبر، تهران: طرح نو، ص. ۱۰۵ و ۵۰۸ • • رضا پهلوی: اگر زندگی دوباره داشتم، شاید کارگردان سینما می‌شدم، رادیو فردا • • A Royal Flush: Reza Pahlavi Former Crown Prince of Iran بایگانی‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine, TIME Magazine • • Pahlavi recalls ‘tremendous boost to my morale’ during Air Force training in Lubbock, Lubbock Avalanche-Journal • • "Two children of the late Shah of Iran may..." UPI (به انگلیسی). Retrieved 2022-06-15. • • Hall، Carla (۱۹۸۹-۰۵-۲۱). «THE SHAH WITHOUT A COUNTRY» (به انگلیسی). Washington Post. شاپا 0190-8286. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۵. • • رضا پهلوی: اگر زندگی دوباره داشتم، شاید کارگردان سینما می‌شدم، رادیو فردا • • "Son of former Shah of Iran to speak at UCI" (به انگلیسی). 4 May 2009. Archived from the original on 18 Sep 2015. Retrieved 10 Dec 2015. • • تحریم انتخابات: اپوزیسیون خارج از کشور (بی‌بی‌سی فارسی) • • In Iran, an Angry Generation Longs for Jobs, More Freedom and Power, New York Times • • Royal Democrat بایگانی‌شده در ۱۵ مه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine, The Wall Street Journal • • Life After the Throne بایگانی‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine, Time Magazine • • Interview With Reza Pahlavi Of Iran بایگانی‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine, Al-Watan Daily - Kuwait • • احمدعلی مسعود انصاری (۱۳۷۰)، «با شاهزاده در مراکش»، من و خاندان پهلوی، تهران: البرز، ص. ۲۱۰ و ۲۱۱ • • «وبگاه رسمی رضا پهلوی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۰۶. دریافت‌شده در ۲ اوت ۲۰۰۶. • • گفتگو با رضا پهلوی (تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی) • • «کناره‌گیری رضا پهلوی از ریاست «شورای ملی ایران»». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۷. • • رضا پهلوی: «روحانیون ایران در معرض خطر قرار دارند» بایگانی‌شده در ۲۱ ژوئن ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine، العربیه فارسی • • Shah's exiled son: Don't attack Iran بایگانی‌شده در ۲۰۰۸-۱۰-۰۹ توسط Wayback Machine, Ha'aretz • • «ایرانیستاز - بخش دوم گفتگوی تقاطع با شاهزاده رضا پهلوی». تقاطع. ۱۸ ژوئن ۲۰۱۷. • • Life، Kayhan (۲۰۱۸-۰۷-۱۲). «'All Totalitarian Rules Eventually End': An Interview with Reza Pahlavi». KAYHAN LIFE (به انگلیسی). بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۱۶. • • رضا پهلوی جامعهٔ جهانی را به پشتیبانی از مردم ایران فراخواند، رادیو بین‌المللی فرانسه • • رضا پهلوی: وحشت رژیم از قیام مردم از هر تحریمی اثرگذارتر است • • رضا پهلوی: تلاشم این بوده که از حمله نظامی به کشورمان اجتناب شود • • شاهزاده رضا پهلوی: پرونده کشتار ۱۵۰۰ ایرانی را به دیوان لاهه ارسال کنید[پیوند مرده]، ایندیپندنت فارسی • • شاهزاده رضا پهلوی: با تحریم انتخابات به دنیا پیام می‌دهیم که این «خیمه شب بازی» جمهوری اسلامی است، صدای آمریکا • • «انتخابات مجلس ایران؛ کمترین نرخ مشارکت در جمهوری اسلامی». BBC News فارسی. ۲۰۲۰-۰۲-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۲۳. • • رضا پهلوی خواستار اتحاد اپوزیسیون و پیوند زدن اعتراض‌های داخل ایران شد، بی‌بی‌سی فارسی • • شاهزاده رضا پهلوی، خواستار اتحاد مخالفان جمهوری اسلامی برای نجات ایران، صدای آمریکا • • شاهزاده رضا پهلوی خواستار گسترش و پیوند اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها در داخل کشور شد، رادیو فردا • • پیام شاهزاده رضا پهلوی به مردم: روی نجات ایران متمرکز شویم، ایران اینترنشنال • • تأکید رضا پهلوی نسبت به لزوم گذار از جمهوری اسلامی ایران برای نجات ایران، رادیو بین‌المللی فرانسه • • شاهزاده رضا پهلوی خواستار گسترش و پیوند اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها در داخل کشور شد، رادیو فردا • • شاهزاده رضا پهلوی ایرانیان را به اعتراض، اعتصاب و نافرمانی مدنی فراخواند، ایندیپندنت فارسی • • دعوت رضا پهلوی به اعتصاب و اعتراض و نافرمانی مدنی، دویچه وله فارسی • • رضا پهلوی خواستار همراهی با اعتراضات مردم سراوان شد، العربیه فارسی • • شاهزاده رضا پهلوی: جمهوری اسلامی مردم را به سوخت‌بری وادار و بعد آنها را می‌کشد، ایندیپندنت فارسی • • ادامه اعتراضات پراکنده در سیستان و بلوچستان| شاهزاده رضا پهلوی: دیکتاتوری حاکم با قطع اینترنت می‌خواهد جنایاتش را مخفی کند، ایران اینترنشنال • • شاهزاده رضا پهلوی روح‌الله زم را «قربانی رژیم خونریز» ایران دانست، ایندپندنت فارسی • • واکنش‌های جهانی به اعدام روح‌الله زم ادامه دارد، رادیو فردا • • شاهزاده رضا پهلوی: هدف از اعدام نوید افکاری، سرکوب اعتراضات از طریق ایجاد وحشت بود، ایران اینترنشنال • • Navid Afkari’s Murder Was a Message, Wall Street Journal • • سند همکاری ایران و چین؛ 'حکمت‌آمیز' یا 'قرارداد ترکمن‌چای'، بی‌بی‌سی فارسی • • واکنش شاهزاده رضا پهلوی به قرارداد ۲۵ساله با چین: رژیم در پی تاراج منابع کشور است، ایندیپندنت فارسی • • شاهزاده رضا پهلوی «قرارداد ۲۵ ساله» ایران با چین را محکوم کرد، رادیو فردا • • شاهزاده رضا پهلوی: قرارداد ۲۵ساله با چین از موضع ضعف و خیانتی انکارناپذیر به منافع ملی ایران است، ایران اینترنشنال • • پیام رضا پهلوی در محکومیت قرارداد ۲۵ساله ایران با چین: این قرارداد، خیانتی انکارناپذیر به منافع ملی ایران‌است، رادیو بین‌المللی فرانسه • • شاهزاده رضا پهلوی شلیک نظامیان ایران به نیروهای خودی را نشانه بی‌کفایتی و بی‌مسئولیتی رژیم ایران دانست، صدای آمریکا • • شاهزاده رضا پهلوی: خامنه‌ای مسئول مستقیم سقوط هواپیمای اوکراینی است، ایران اینترنشنال • • شاهزاده رضا پهلوی: جوانان را در زمین و آسمان و دریا می‌کشند، سپس به خانواده‌های آنها توهین می‌کنند، ایران اینترنشنال • • رضا پهلوی سخنان خامنه‌ای درباره معترضان را بزدلانه خواند، دویچه وله فارسی • • «رضا پهلوی: انتخاب شکل حکومت آینده با مردم ایران است». وبگاه اختصاصی رضا پهلوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۱۳. • • "رضا پهلوی؛ از زندگی سیاسی تا پشت پرده خاطرات جوانی". Retrieved 2010-03-29. • • «گفتگو با رضا پهلوی». بی‌بی‌سی فارسی. • • رضا پهلوی: انتخاب شکل حکومت آینده با مردم ایران است، وبگاه اختصاصی رضا پهلوی، بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئیه ۲۰۱۱، دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۱۳ • • «شاهزاده رضا پهلوی و بنیادهای مشروطه ایران». ایندپندنت فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۶. • • «رضا پهلوی: نظام جمهوری را به سلطنت موروثی ترجیح می‌دهم». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۶. • • هشدار منتقدان و مخالفان سیاسی درباره برخورد حکومت با معترضان در ایران، بی‌بی‌سی فارسی • • واکنش فرح پهلوی به اظهارات خامنه‌ای درباره نقش خانواده پهلوی در اعتراضات ایران، رادیو فردا • • محمدی، مجید (۲۰۱۸-۰۱-۰۹). «تحلیل شعارهای حرکت اعتراضی دی ماه ۹۶ ایران» (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۱۶. • • صحرا (مقرب)، نسیم (۲۰۱۸-۰۱-۰۳). «شعارهای هفته اول تظاهرات سراسری چه می‌گویند؟» (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۱۶. • • سخنگوی سپاه: نتوانستیم در مورد حکومت پهلوی آگاهی‌بخشی کنیم، نسل جوان دچار شک شده‌است، رادیو فردا • • Iran’s leader ordered crackdown on unrest: 'Do whatever it takes to end it'، خبرگزاری رویترز • • این تحقیق در سال ۲۰۱۳ میلادی و با هدایت مرکز تحقیقات جامعه‌شناسی دانشگاه جرج میسون و از طریق مصاحبهٔ تلفنی انجام شده‌بود. • • «2013 NATIONAL PUBLIC OPINION SURVEY of IRANIAN AMERICANS» (PDF). اتحادیه روابط عمومی آمریکایی‌های ایرانی‌تبار با هدایت مرکز تحقیقات مطالعات جامعه‌شناسی دانشگاه جرج میسون. صص. ۱۰. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۶ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۹. • • گزارش نظرسنجی گرایش‌های سیاسی ایرانیان - خرداد ١٣٩٧ بایگانی‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine، مؤسسه گَمان • • در یک انتخابات آزاد به چه کسی رأی می‌دهید؟، رادیو زمانه • • https://en.wikipedia.org/wiki/Deborah_Solomon • • http://www.nytimes.com/2009/06/28/magazine/28fob-q4-t.html?_r=0 • • https://en.wikipedia.org/wiki/Reza_Pahlavi%23Religion • • رضا پهلوی: اگر زندگی دوباره داشتم، شاید کارگردان سینما می‌شدم، رادیو فردا • • «Ob ich die Krone tragen werde, hängt vom Willen des Volkes ab». FOCUS Online. ۶ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۴. • • اعتراض ایران به مصاحبه تلویزیون دولتی چین با رضا پهلوی، بی‌بی‌سی فارسی • • «مداخله چین در امور ایران»، اعتراض به مصاحبه با رضا پهلوی، رادیو فردا 100. • http://www.dw.de/ایران-مصاحبه-تلویزیون-چین-با-رضا-پهلوی-تبعات-دارد/a-16608403 ایران: مصاحبه تلویزیون چین با رضا پهلوی تبعات دارد، دویچه وله فارسی منابع و پیوند به بیرون در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ رضا پهلوی موجود است. مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به رضا پهلوی (دوم) در ویکی‌گفتاورد موجود است. • وبگاه شخصی رضا پهلوی • رضا پهلوی در اینستاگرام • رضا پهلوی در توییتر • متن کامل پیمان نوین، کیهان لندن • مصاحبهٔ رضا پهلوی با بنگاه خبری آسوشیتد پرس به مناسبت بیست و پنجمین سالگرد انقلاب اسلامی در ایران (انگلیسی) • نظرات رضا پهلوی از رهبران اصلی اپوزسیون ایران در مورد دمکراسی (انگلیسی) • یک شاه جدید برای ایران (انگلیسی) • سخنرانی رضا پهلوی در جمع استادان و دانشجویان دانشگاه جرج تان (انگلیسی) • رضا پهلوی برای همدردی با زندانیان سیاسی و دانشجویان ایرانی اعتصاب غذا کرد (انگلیسی) • پیام رضا پهلوی به مناسبت نوروز ۱۳۸۵ و آغاز سال نو خورشیدی • متن مصاحبهٔ مطبوعاتی رضا پهلوی در کلوب ملی مطبوعات آمریکا (انگلیسی و فارسی) • گفتگوی تفصیلی رضا پهلوی با وب‌سایت صبح امروز بخش اول | بخش دوم • ویدئوی سخنان رضا پهلوی در برابر دادگاه کیفری لاهه و نشست رسانه‌ای در این شهر (شبکه ایرانیان هلند) • ن • ب • و دودمان پهلوی داده‌های کتابخانه‌ای رده‌ها: • نام کاربری توییتر یکسان با ویکی‌داده • افراد ایرانی مازندرانی‌تبار • افراد زنده • اهالی بتزدا، مریلند • اهالی پتوومک، مریلند • اهالی تهران • اهالی استان مازندران • پادشاهی‌خواهان اهل ایران • تبعیدشدگان مربوط به انقلاب ۱۳۵۷ ایران در ایالات متحده آمریکا • تبعیدشدگان مربوط به انقلاب ۱۳۵۷ ایران در باهاما • تبعیدشدگان مربوط به انقلاب ۱۳۵۷ ایران در پاناما • تبعیدشدگان مربوط به انقلاب ۱۳۵۷ ایران در مراکش • تبعیدشدگان مربوط به انقلاب ۱۳۵۷ ایران در مصر • تبعیدشدگان مربوط به انقلاب ۱۳۵۷ ایران در مکزیک • خلبانان نظامی اهل ایران • دانش‌آموختگان دانشگاه کالیفرنیای جنوبی • دانش‌آموختگان دانشگاه کالیفرنیای‌جنوبی • دانش‌آموختگان کالج ویلیامز • دریافت‌کنندگان نشان پهلوی • دودمان پهلوی • دور از وطن‌های اهل ایران در ایالات متحده آمریکا • زادگان ۱۳۳۹ • زادگان ۱۹۶۰ (میلادی) • سکولارهای اهل ایران • شاهزادگان پهلوی • شخصیت‌های اپوزیسیون جمهوری اسلامی • شیعیان ایران • فعالان حقوق بشر اهل ایران • فعالان دموکراسی در ایران • فعالان سیاسی اهل ایران • گیرندگان ستاره بزرگ از نشان‌های افتخار و خدمت اتریش • محمدرضا پهلوی • مدعیان تاج و تخت ایران از دودمان پهلوی • ملی‌گرایان اهل ایران • منتقدان اسلام‌گرایی • مهاجران ایرانی به ایالات متحده آمریکا • نویسندگان سده ۲۰ (میلادی) اهل ایران • نویسندگان سده ۲۱ (میلادی) اهل ایران • نویسندگان سده ۲۱ (میلادی) • نویسندگان سیاسی اهل ایران • نویسندگان و شاعران مخالف جمهوری اسلامی ایران • این صفحه آخرین‌بار در ‏۱۷ ژانویهٔ ۲۰۲۳ ساعت ‏۲۳:۳۹ ویرایش شده‌است.