سنه سنه دژ سنندج

سَنَندَج (دربارهٔ این پرونده تلفظ راهنما•اطلاعات) (به کردی: سنه یا سنه دژ[۱۰]) مرکز استان کردستان و بیست و یکمین شهر بزرگ ایران است. سنندج در ارتفاع ۱۵۰۰متری از سطح دریا و در منطقهٔ کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوایی سرد و نیمه‌خشک دارد. این شهر از سوی غرب به کوه آبیدر، از شمال به کوه شیخ معروف از جنوب به کوه سراج‌الدین و از شرق به کوه خاتون شیشه‌ری و گردنه لیلاخ محدود شده است و در منطقه‌ای به وسعت ۷۳٫۶۸۸ هکتار گسترده است.[۱۱] جمعیت این شهر بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵، برابر با۴۱۲٬۷۶۷ نفر بوده است. سنندج به عنوان پایتخت دف جهان[۱۲][۱۳] پایتخت نوروز جهان[۱۴][۱۵][۱۶]شهر خلاق موسیقی[۱۷][۱۸] شهر مساجد[۱۹] شهر هزار تپه و پایتخت کتاب ایران شناخته میشود.[۲۰] [۲۱]سنندج در جمع ۲۴۵ شهر شبکهٔ شهرهای نوآور جهانی یونسکو و همچنین ۲۸ شهر نوآور موسیقی جهان نیز قرار دارد.[۲۲][۲۳] سنندج به لحاظ موقعیت جغرافیایی و فعالیت‌های شهرسازی عصر صفوی و قاجار، از بافت شهری سنتی باارزشی برخوردار است که سازه‌های مسکونی و عام‌المنفعهٔ متعددی مانند حمام، مساجد و بازار در آن باقی مانده است؛ این شهر دارای محدودهٔ بافت تاریخی-فرهنگی با گستردگی‌ای برابر ۱۱۲ هکتار است.[۲۴][۲۵] در این شهر، زبان کردی به‌عنوان زبان مادری و زبان فارسی به‌عنوان زبان آموزش و مکاتبات رسمی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. نام شهر سنندج را به علت واقع شدن در دامنهٔ کوه، در گذشته سنه می‌خواندند و چون دژ آن از لحاظ نظامی اهمیت زیادی داشته، آن را سنه‌دژ (دژی در پای کوه) می‌نامیدند که کم‌کم به سنندج بدل شد. ژاک دمورگان که در اواخر پادشاهی ناصرالدین‌شاه به ایران آمده، همه‌جا از این شهر با نام سنه یاد کرده است.[نیازمند منبع] بابا مردوخ روحانی در کتاب خود درباره ریشه نام سنندج می نویسد: خود کردها سنندج را‌ «سنه» می خوانند و نام اصلی آن گویا همین بوده است؛ اما بعد از بنای برج و باروی حکومتی آن را «سنه‌دژ» گفته اند که سنندج تحریف و تعریبی از آن است. برخی معتقدند که اصل آن «سانان دژ» بوده به معنی قلعه و محل سانها، زیرا سان در لهجه کردی گورانی، معنی سلطان می بخشد چنانکه «کانی سانان» نیز به معنی محل سلاطین است.[۲۶] سابقهٔ سکونت در محل کنونی شهر سنندج (سنه یا سنه‌دژ) به گذشته‌های دور بازمی‌گردد. با این وجود شهر جدید سنندج در دورهٔ صفوی و در روزگار شاه‌صفی در سال ۱۰۴۶ هجری قمری توسط سلیمان‌خان اردلان پایه‌گذاری شده است. نام سنه به احتمال زیاد از ریشهٔ اوستایی گرفته شده است. تا پیش از دورهٔ قاجار از این شهر به‌عنوان سنه یاد می‌شده است اما پس از این دوره به سنندج تغییر نام یافت.[۲۵][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱] تاریخچه‌ای از منطقهٔ سنندج دژ سنندج در زمان گذشته پس از نابودی دژ حسن‌آباد در سال ۱۰۴۶ هجری قمری در زمان حکومت شاه‌صفی، سلیمان‌خان اردلان پسر تیمورخان اردلان از بستگان مورد اعتماد شاه‌صفی به کردستان آمد، مرکز ایالت کردستان را از حسن‌آباد به سنندج انتقال داد و شهر سنندج را در محل روستای سینه پی نهاد و دژ حکومتی را بر بالای تپه‌ای به بلندای ۲۰ متر در کنار روستای سینه (که امروزه به باشگاه افسران معروف است) ساخت و در بیرون و پیرامون دژ؛ خانه، گرمابه، بازار و مسجدی ساخت و رشته کاریزی نیز در دشت «سرنوی» پی نهاد و آب آن را به شهر و میان دژ آورد. دژی را که «سلیمان‌خان» بنا نهاد «سنه‌دژ» نامیدند که بر اثر گذشت زمان و تلفظ‌های گوناگون به «سنه‌دج» و سپس «سنندج» دگرگون شد. سازهٔ اصلی آن از زمان خسروخان اول تا امان‌الله‌خان اول طول کشید. حسنعلی‌خان اردلان، والی سنندج در سال ۱۱۱۶ هجری قمری درمیان دژ حکومتی چند تالار و عمارت بنا می‌کند و سپس مسجد و مدرسه‌ای بزرگ در شهر سنندج بر پا می‌کند که دو منار بلند داشته است. این دو منار یکصدسال پابرجا بود تا اینکه «امان‌الله‌خان اردلان» والی کردستان که مردی سخت مذهبی و تندرو بود، آن را ویران کرده و به جایش مسجد و دو منار و باغی به نام فردوس ساخت. وضعیت طبیعی جغرافیا آبیدر سنندج، مرکز استان کردستان با مساحت ۶/۳۶۸۸ هکتار در غرب ایران و در بخش جنوبی استان کردستان قرار دارد. پارک ملت آب و هوا آب و هوای شهر سنندج سرد و نیمه خشک و متمایل به مرطوب است. در فصل بهار و تابستان هوای معتدل دارد. متوسط دمای سنندج در بهار ۱۵٬۲۰، در تابستان ۲۵٬۲۰، در پاییز ۸٫۴۰ و در زمستان ۳٫۲۰- درجهٔ سانتی‌گراد است. حداکثر دمای ثبت شده در تیر ماه حدود °۴۴ و حداقل آن در دی ماه، °۳۱٫۰- درجهٔ سانتی‌گراد است. بارندگی سالانه به‌طور متوسط ۵۰۰ میلی‌متر بوده و حداکثر روزانه، ۷۷ میلی‌متر است. داده‌های اقلیم Sanandaj (1959-2010) ماه ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر سال سابقهٔ بیش‌ترین °C (°F) ۱۷٫۵ (۶۴) ۲۱٫۴ (۷۱) ۲۷٫۶ (۸۲) ۳۲٫۸ (۹۱) ۳۶٫۶ (۹۸) ۴۰٫۴ (۱۰۵) ۴۴٫۰ (۱۱۱) ۴۳٫۰ (۱۰۹) ۳۹٫۴ (۱۰۳) ۳۲٫۳ (۹۰) ۲۶٫۰ (۷۹) ۲۲٫۹ (۷۳) ۴۴ (۱۱۱) میانگین بیش‌ترین °C (°F) ۵٫۵ (۴۲) ۷٫۹ (۴۶) ۱۳٫۷ (۵۷) ۱۹٫۵ (۶۷) ۲۵٫۵ (۷۸) ۳۲٫۷ (۹۱) ۳۷٫۰ (۹۹) ۳۶٫۵ (۹۸) ۳۱٫۸ (۸۹) ۲۴٫۳ (۷۶) ۱۵٫۴ (۶۰) ۸٫۹ (۴۸) ۲۱٫۵۶ (۷۰٫۹) میانگین روزانه °C (°F) ۰٫۱ (۳۲) ۲٫۰ (۳۶) ۷٫۱ (۴۵) ۱۲٫۲ (۵۴) ۱۷٫۰ (۶۳) ۲۲٫۷ (۷۳) ۲۷٫۲ (۸۱) ۲۶٫۶ (۸۰) ۲۱٫۲ (۷۰) ۱۵٫۲ (۵۹) ۸٫۴ (۴۷) ۳٫۲ (۳۸) ۱۳٫۵۷ (۵۶٫۵) میانگین کم‌ترین °C (°F) −۵٫۳ (۲۲) −۳٫۹ (۲۵) ۰٫۵ (۳۳) ۴٫۹ (۴۱) ۸٫۵ (۴۷) ۱۲٫۶ (۵۵) ۱۷٫۵ (۶۴) ۱۶٫۶ (۶۲) ۱۰٫۶ (۵۱) ۶٫۲ (۴۳) ۱٫۴ (۳۵) −۲٫۵ (۲۸) ۵٫۵۹ (۴۲٫۲) سابقهٔ کم‌ترین °C (°F) −۲۸٫۰ (−۱۸) −۳۱٫۰ (−۲۴) −۱۶٫۰ (۳) −۷٫۰ (۱۹) −۲٫۰ (۲۸) ۳٫۰ (۳۷) ۷٫۰ (۴۵) ۵٫۰ (۴۱) ۱٫۰ (۳۴) −۴٫۶ (۲۴) −۱۴٫۰ (۷) −۲۳٫۶ (−۱۰) −۳۱ (−۲۴) بارندگی میلی‌متر (اینچ) ۶۲٫۰ (۲٫۴۴) ۶۰٫۷ (۲٫۳۹) ۷۷٫۱ (۳٫۰۴) ۷۱٫۷ (۲٫۸۲) ۳۶٫۵ (۱٫۴۴) ۲٫۲ (۰٫۰۹) ۰٫۹ (۰٫۰۴) ۰٫۴ (۰٫۰۲) ۰٫۹ (۰٫۰۴) ۲۶٫۷ (۱٫۰۵) ۵۶٫۸ (۲٫۲۴) ۵۴٫۰ (۲٫۱۳) ۴۴۹٫۹ (۱۷٫۷۴) میانگین روزهای برفی ۸٫۰ ۶٫۴ ۲٫۱ ۰٫۳ ۰٫۰ ۰٫۰ ۰٫۰ ۰٫۰ ۰٫۰ ۰٫۰ ۰٫۶ ۳٫۹ ۲۱٫۳ منبع: [۱] مردم جشن نوروز در استادیوم فوتبال ۲۲ گولان شهر سنندج مقر طوایفی از اردلان، جاف، مردوخی‌ها، صادق وزیری، ناهید، کامکارها، کمانگرها، نقشبندی، شیخ الاسلامی ، اردلان، وزیری، وکیل، تیمون، هاشمی، لله خانی، قطبی، میربابان، بابان، سروش، گله داری (گله خانی)، طلائی، بوده‌ است.[۳۲] ساکنان سنندج، کرد هستند که به زبان کردیسورانی به لهجه اردلانی تکلم می‌کنند. لهجه رایج در استان کردستان گویش سورانی لهجه اردلانی است که در سنندج و شهرهای اطراف رایج است اما مکریانی گویش دیگر از کردی است که در شهرستان‌های پیرانشهر، مهاباد، بوکان، بانه، سردشت و اشنویه (مکریان) رایج است. دین مردم سنندج اسلام و پیرو مذهب تسنن از شاخه شافعی می‌باشند. اقلیت‌های مسیحی (کاتولیک) و کلیمی نیز وجود داشته که طی چند سال گذشته از کشور مهاجرت کرده‌اند. در گذشته ارمنی‌ها و آشوری‌ها نیز در این شهر زندگی می‌کردند اما با گذشت زمان از سنندج مهاجرت کردند. مدارس آلیانس در سال ۱۳۱۶ هجری قمری در سنندج مانند شهرهای همدان، اصفهان، شیراز و کرمانشاه که بیشترین تعداد یهودیان را داشتند، تأسیس شدند.[۳۳] یک محله کامل برای یهودیان وجود داشته و قسمت اعظم تجارت منطقه را در دست داشتند. در زمان‌های قدیم، ۳ یا ۴ کنیسه وجود داشت ولی هم‌اکنون دو کنیسه فعال است. یک کنیسه قدیمی هم در سنندج وجود دارد که در حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد. در کنیسه سنندج، می‌توان قدیمی‌ترین نُسَخِ سفر تورات را یافت، که ناب‌ترین پوست آهو را دارا است و جوهر آن از جوهر چینی است. شغل یهودیان قدیمی در سنندج، پارچه‌فروشی و خرازی بوده‌است. همچنین، بعضی از بناهای قدیمی سنندج، کار یهودیان قدیمی سنندج است.[۳۴] [۳۵] Ethnic composition of Sanandaj Language percent Kurds   ۹۵% Persians   ۴٫۹۵% Arameans   ۰٫۰۵% زبان زبان مردم سنندج کردی سورانی و با لهجه اردلانی می‌باشد.[۳۶] جمعیت خیابان فردوسی جمعیت شهر سنندج در سال ۱۳۳۵ برابر با ۴۰٬۶۴۱ نفر با ۷٬۹۰۰ خانوار بوده‌ است.[۳۷] در سال ۱۳۴۵ جمعیت شهر به ۵۴٬۵۷۸ نفر و ۱۵٬۱۰۶ خانوار رسیده‌ است. نرخ رشد جمعیت در این دوره ۲٫۹۹ درصد بوده‌ است که در مقایسه با نرخ رشد سایر مراکز استان‌ها در کشور نرخ رشد بالایی می‌باشد. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت شهر سنندج در این سال بالغ بر ۳۳۱٬۴۴۶ نفر بوده که از این تعداد ۱۷۱٬۷۲۳ نفر مرد و ۱۷۱٬۷۲۳ نفر زن بوده‌اند. همچنین تعداد خانوارهای ساکن این شهر، ۸۱٬۳۸۰ خانوار بوده‌ است.[۳۸] جمعیت شهر سنندج در سرشماری‌ها از سال ۱۳۳۵ به بعد به صورت زیر بوده‌ است.[۳۹][۴۰] سال سرشماری جمعیت رتبه در کشور ۱۳۳۵ ۴۰٬۶۴۱ ۲۲ ۱۳۴۵ ۵۴٬۵۷۸ ۲۳ ۱۳۵۵ ۹۵٬۸۷۲ ۲۲ ۱۳۶۵ ۲۰۳٬۹۷۵ ۲۱ ۱۳۷۰ ۲۴۴٬۰۲۹ ۲۲ ۱۳۷۵ ۲۷۷٬۸۰۸ ۲۰ ۱۳۸۵ ۳۱۱٬۴۴۶ ۲۳ ۱۳۹۰ ۳۷۳٬۹۸۷ ۲۲ ۱۳۹۵ ۴۱۲٬۷۶۷ ۲۱ هرم جمعیتی سنندج در سال ۱۳۸۵[۴۱]مردان سن زنان ۸٬۳۴۹ ۶۵+ ۷٬۴۲۳ ۳٬۰۷۷ ۶۰–۶۴ ۳٬۱۲۱ ۴٬۳۷۵ ۵۵–۵۹ ۴٬۳۴۴ ۷٬۳۸۵ ۵۰–۵۴ ۶٬۳۳۹ ۸٬۵۸۳ ۴۵–۴۹ ۸٬۱۳۷ ۱۰٬۱۲۹ ۴۰–۴۴ ۹٬۷۲۹ ۱۲٬۳۲۸ ۳۵–۳۹ ۱۱٬۶۰۶ ۱۳٬۲۸۱ ۳۰–۳۴ ۱۲٬۷۵۱ ۱۶٬۸۴۹ ۲۵–۲۹ ۱۶٬۰۳۴ ۲۱٬۶۰۷ ۲۰–۲۴ ۲۲٬۴۷۱ ۲۰٬۷۲۰ ۱۵–۱۹ ۱۹٬۹۰۸ ۱۴٬۴۵۶ ۱۰–۱۴ ۱۳٬۷۴۸ ۱۰٬۵۲۴ ۵–۹ ۱۰٬۰۶۶ ۱۰٬۶۹۰ ۰–۴ ۱۰٬۰۶۱ نامداران محمد مردوخ کردستانی احمد مفتی‌زاده امان‌الله خان اردلان سنجرخان وزیری مستوره اردلان حسام‌الدین مجتهدی اسعد شیخ‌الاسلامی یحیی صادق وزیری جلال جلالی‌زاده فریدون معتمد وزیری عبدالحمید بدیع‌الزمانی کردستانی علاءالدین سجادی حسن امینی سید علی‌اصغر کردستانی علاءالدین باباشهابی فردین صادق ایوبی محی‌الدین حق‌شناس هادی ضیاءالدینی قطب‌الدین صادقی حسن کامکار بیژن کامکار هوشنگ کامکار اردشیر کامکار مریم بوبانی مظفر پرتوماه شهرام ایرانی یوحنا عیسایی هوتن شکیبا شبنم قلی‌خانی[۴۲][۴۳] وریا غفوری زبیر نیک‌نفس بیژن ذوالفقارنسب منوچهر الیاسی سیروان خسروی زانیار خسروی مظهر خالقی ناصر رزازی عباس کمندی شکرالله بابان فؤاد بابان مذهب مسجد جامع سنندج دین مردم سنندج اسلام با مذهب سنی شافعی است. همچنین در سنندج هنوز تعداد اندکی از یهودیان به جا مانده‌اند. همچنین تعدادی مهاجر اهل تشیع از شهرهای بیجار و قروه و کرمانشاه ‌و..... که به عنوان کارمند دولت به این شهر آمده‌اند.[۴۴] فرهنگ و هنر برخی از مکان‌های مهم شهر سنندج، شامل: مسجد دارالاحسان، عمارت سالار سعید (موزه سنندج)، عمارت آصف وزیری (خانه کرد)، میدان آزادی سنندج، نقش برجسته سنندج، نمایی از آبیدر، پارک ملت سنندج ثبت جهانی در یونسکو بر اساس اعلام شهرداری سنندج در تاریخ ۹ آبان ۱۳۹۸ این شهر به‌عنوان یکی از شهرهای خلاق بخش موسیقی از سوی یونسکو به ثبت جهانی رسید.[۴۵][۴۶][۴۷] جشن‌ها مردم سنندج نیز مانند دیگر مردمان کُرد جشن‌های چهارشنبه سوری و نوروز را به نام یک جشن ملی و باستانی جشن می‌گیرند.[۴۸] سینماها مقالهٔ اصلی: سینما در سنندج نمایش فیلم در سنندج پیش از افتتاح رسمی نخستین سالن، از سال ۱۳۲۰ در مکان «باغ ملی» (سه راه طالقانی کنونی) با دستگاه آپارات سیار بر روی زمین و بدون صندلی در کنار حوض باغ ملی آغاز شد. نخستین سینمای رسمی سنندج، «سینما فردوسی» بود که در زمین باشگاه قدیم ارتش (بان باشگاه) با آپارات زغالی، در سالنی با ظرفیت ۲۰۰ نفر، به نمایش فیلم‌های هندی و مصری به صورت صامت می‌پرداخت. قیمت بلیط این سینما تنها یک ریال بود.[۴۹] سینماهای فعال هم‌اکنون پردیس سینمایی بهمن سنندج وابسته به حوزه هنری با هفت سالن نمایش به‌عنوان بزرگترین پردیس سینمایی غرب کشور و یکی از مجهزترین سینماهای کشور درحال فعالیت می باشد. جشنواره دف، نوای رحمت یک جشنواره سالانه موسیقی و اختصاصی برای ساز کوبه‌ای دف است که دبیرخانه دائمی آن در شهر سنندج قرار دارد.[۵۰] این جشنواره از سال ۸۴ به صورت استانی کار خود را شروع کرد، در سال ۸۶ به صورت سراسری ادامه یافت اما در نیمه دولت اول محموداحمدی نژاد تا پایان دولت دوم وی حمایت از جشنواره قطع شد که این خود باعث توقف جشنواره شد، در سال ۱۳۹۳ جشنواره احیا شد و توانست به کار خود ادامه دهد.[۵۰] هفتمین دوره جشنواره در سال ۱۳۹۶ به یک جشنواره بین‌المللی تغییر یافت.[۵۱][۵۲] کتابخانه‌های عمومی کتابخانه عمومی شهید برهان عالی سنندج ردیف نام ۱ فردوسی ۲ هه‌ژار ۳ شهید مطهری ۴ امام رضا ۵ خاتم‌الانبیاء ۶ مستوره اردلان ۷ شهید برهان عالی[۵۳] مراکز گردشگری و تاریخی هتل‌ها ردیف نام درجه آدرس ۱ هتل بین‌المللی لاله (در دست ساخت) ۵ ستاره تکیه و چمن ۲ هتل پارسیان سنندج (در دست ساخت)[۵۴] ۵ ستاره[۵۵][۵۶] - ۳ هتل شادی ۴ ستاره بلوار پاسداران ۴ هتل شاهو (در دست ساخت) ۴ ستاره بلوار پاسداران ۵ هتل جهانگردی ۳ ستاره سه راه شالمان ۶ هتل فرهنگیان ۲ ستاره سه راه شالمان ۷ هتل آبیدر ۱ ستاره خ فردوسی ۸ هتل جبار ۱ ستاره میدان انقلاب ۹ هتل هدایت ۱ ستاره خ فردوسی ۱۰ هتل کاج ۱ ستاره خ فردوسی ۱۱ هتل ایثار ۱ ستاره بلوارارشاد شهر سنندج دارای ۱۱ هتل می‌باشد[۵۷] که یک هتل در حال ساخت ۵ ستاره به نام هتل بین‌المللی لاله دارد؛ که در بام سنندج و در آبیدر و رو به شهر در حال ساخت است. همچنین سنندج دارای یک هتل چهار ستاره به نام هتل شادی است که با تمامی امکانات رفاهی و گردشگری آماده پذیرایی و استقبال از گردشگران داخلی و خارجی خواهد بود. موزه‌ها موزه سنندج (عمارت سالار سعید)، خیابان امام خمینی. معماری و ساخت این ساختمان موزه خود نشان از معماری عصر قاجاریه دارد. زیر زمین موزه به شکل حوض خانه ساخته شده و دارای سقف گنبدی شکل با تزیینات و آئینه کاری است و در همین قسمت شاه نشین و حوض سنگی به شکل شش ضلعی ساخته شده‌است. جالب‌ترین قسمت موزه ارسی بزرگ تالار است که ۴سال صرف ساختن آن شده‌است. موزه سنندج بخش باستان‌شناسی و مردم‌شناسی است که در بخش باستان‌شناسی آن اشیای دوره‌های مختلف از ماقبل تاریخ تا دوره قاجار نگهداری می‌شود. در میان اشیای پیش از تاریخ، بخش پیه‌سوزهای مکشوفه از بانه بسیار قابل توجه هستند. موزه تاریخ طبیعی، خیابان فلسطین. این موزه وابسته به آموزش و پرورش استان کردستان می‌باشد. موزه در برگیرنده پیکره جانوران گوناگون منطقه کردستان است که به صورت علمی تاکسیدرمی (خشک) شده و در ویترین‌های مخصوص به نمایش درآمده‌اند.[۵۸][۵۹] عمارت و خانه‌های تاریخی از عمارت و خانه‌های تاریخی شهر سنندج می‌توان به عمارت خسروآباد، موزه سنندج، عمارت مشیر دیوان، عمارت امجدالاشراف، عمارت وکیل الملک، عمارت احمدزاده، عمارت فهیمی سردر فهیم، عمارت سرهنگ آزموده اردلان، عمارت ملا لطف‌الله شیخ‌الاسلام، عمارت ملک التجار، مجموعه عمارت شیخ محمد باقر غیاثی، عمارت سالار سعید (موزه سنندج)، عمارت آصف وزیری (خانه کرد)، خانه پیر مرادی، خانه معمار باشی، خانه آیت‌الله شیخ محمد مردوخ کردستانی، خانه گله داری و خانه مجتهدی اشاره کرد. بازارها مشهورترین و تاریخی‌ترین بازارهای سنندج عبارت اند از بازارتاریخی سنندج و بازار سرتپوله. بازار سنندج در دو طرف خیابان انقلاب قرار گرفته و در سال ۱۰۴۶ ه‍.ق هم‌زمان با مرکزیت شهر سنندج به‌عنوان مرکز حکومت اردلان‌ها ساخته شده‌است. پلان این بازار به صورت مستطیل بزرگی است که در اثر خیابان کشی دوران حکومت پهلوی به دو بخش تقسیم شده و بخش شمالی آن بازار سنندجی است و بخش جنوبی آن بازار آصف نام گرفته‌است.[۶۰] حمام‌ها از حمام‌های تاریخی سنندج می‌توان به حمام شیشه، حمام خان، حمام صلاحی، حمام عبدالخالق، حمام عمارت آصف، حمام عمارت ملالطف الله شیخ الاسلام، حمام وکیل الملک، اشاره کرد.[۶۱] دیگر آثار تاریخی پل تاریخی قشلاق واقع در شرق سنندج، بر روی رودخانه قشلاق ساخته شده که از آثار دوره صفویه و زندیه است. ساختمان شهرداری این ساختمان در زمان دولت دکتر مصدق و توسط «ابراهیم مختار پوریان» معمار سنندجی ساخته شده‌است. جاذبه‌های مذهبی سنندج بالغ بر ۱۴۰ مسجد دارد،[۶۲] بیشتر منابع از شهر سنندج به‌عنوان شهر مساجد ایران یاد می‌کنند.[۶۳] مساجد از مساجد تاریخی سنندج می‌توان به مسجد و زیارتگاه هاجره خاتون، مسجد امین، مسجد خورشید لقا خانم، مسجد دارالاحسان، مسجد دارالامان، مسجد رشید قلعه بیگی، مسجد وکیل، مسجد وزیر اشاره کرد. دارالقران بین‌المللی سنندج هم‌اکنون در حال ساخت است که به گفته سید محمد حسینی شاهرودی نماینده ولی فقیه در استان کردستان هدف آن را ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه فرهنگ قرآنی بیان کرده‌است.[۶۴] امامزاده‌ها از دیگر مکان‌های مذهبی اسلامی می‌توان به، امامزاده پیرعمر سنندج، امامزاده پیرمحمد، مقبره شرف الملک اردلان، مقبره شیخ محمد باقر غیاثی و مقبره هاجر خاتون خواهر علی بن موسی الرضا اشاره کرد.[۲۵] مکان‌های مذهبی دیگر ادیان از مکان‌های مذهبی دیگر ادیان که در حال حاضر پابرجا مانده‌است می‌توان به کلیسای سنندج و کنیسه یهودیان سنندج اشاره کرد.[۲۵] جشن‌های مذهبی از دیگر جاذبه‌های شهر سنندج مراسم عرفانی دراویش می‌باشد که به صورت هفتگی در برخی تکایای آن اجرا می‌گردد و گردشگرانی از این مراسم دیدن می‌نمایند. در استان کردستان دو فرقه عمده تصوف وجود دارد: قادریه و نقشبندیه[۶۵] اماکن تفریحی جاذبه‌های طبیعی استان کردستان از طبیعتی زیبا برخوردار است و جنگل بخشی از زیبایی‌های استان را شکل بخشیده‌است. جنگل‌های استان در اطراف شهرهای بانه و مریوان واقع شده و بعد از جنگل‌های شمال کشور در درجهٔ دوم اهمیت قرار دارد. معروف‌ترین درختان جنگلی این جنگل‌ها بلوط، گلابی، زبان گنجشک (ون)، گردو، سیب وحشی، پسته وحشی، زالزالک، آلبالو جنگلی، بادام تلخ، افرا و درخت‌هایی مانند گز و بید وحشی در کنار رودخانه‌است. از جاذبه‌های طبیعی می‌توان جنگل‌های اطراف سنندج که مساحت آن حدود ۷۸٬۰۰۰ هکتار است و در جنوب سنندج واقع شده‌اند، پارک جنگلی آبیدر، پارک ملت نام برد. مناظر اطراف جاده سنندج، کامیاران. باغ‌سازی نزد ایرانیان سابقه دیرینه‌ای دارد. در این میان چهار باغ به خاطر چهار عنصر مقدس و گردونه زندگی، از اهمیت خاصی برخوردار بود. باغ‌سازی در کردستان به دلیل علاقه‌مندی والیان کردستان به سبک معماری ایرانی و باغ‌سازی ایرانی، رونق و گسترش یافت. از چندین چهار باغ، اکنون فقط نام برخی از آن‌ها در کردستان باقی مانده‌است برخی از .. باغ‌های این شهر.. عبارت است ازباغ امیریه، باغ امانیه و چهارباغ خسروآباد که یکی از زیباترین چهار باغ‌هایی که در ایران پس از چهار باغ اصفهان ساخته شد بود. این باغ که دقیقاً به وسیلهٔ چهار خیابان به چهار قسمت تقسیم شده بود، تا حدود سال ۱۳۴۵ نیز موجود بود، اما شهرسازی جدید موجب شد تا به جای آن خانه‌هایی که اکنون پیرامون این عمارت وجود دارند، احداث شوند. جز درختان پیرامون عمارت و جوی آب مرکزی، دیگر عناصر چهار باغ از بین رفته و بسیاری از درختان و حوضچه‌ها نابود شده‌اند. قلل مرتفع به علت کوهستانی بودن منطقه هر ساله تعداد بسیاری از کوهنوردان به قلل مشهور و مرتفع سنندج صعود می‌نمایند. مهم‌ترین قلل این شهرستان عبارتند از: آبیدر، سلطان سراج الدین، آوالان در جنوب سنندج، شاه نشین در ژاوه رود، کوه کوچک در جنوب غربی و کوه چرخ لان در جنوب غربی سنندج.[۶۵] مجموعه پارک تفریحی آبیدر این مجموعه در غرب سنندج و در انتهای خیابان ابیدر بر دامنه کوه آبیدر قرار گرفته‌است. شهر سنندج از فراز این پارک چشم‌انداز بسیار زیبائی دارد. چندین باغ و چشمه طبیعی در این پارک وجود دارد. یکی از بزرگ‌ترین باغ‌های این مجموعه باغ امیریه می‌باشد که دارای سینما نیز می‌باشد. این مجموعه از قدیم‌الایام تفریحگاه مردم سنندج بوده و کوه آبیدر دارای محبوبیت خاصی میان مردم است.[۶۶] مجسمه‌ای در یادبود مقاومت مردم کردستان در جنگ در پارک آبیدر ساخته شده‌است که از آثار هادی ضیاءالدینی است. این مجسمه پدری کُرد را نشان می‌دهد که دو فرزندش را در آغوش کشیده و رو به سوی شهر سنندج دارد. این مجسمه ۱۵ متر ارتفاع دارد و بر روی فونداسیونی به ارتفاع ۷ متر قرار گرفته‌است و بلندترین مجسمهٔ ایران به‌شمار می‌آید.[۶۷][۶۸] بزرگترین سینمای روباز جهان سینمای پارک امیریه دامنه کوه آبیدر با پرده‌ای در ابعاد ۱۲×۲۵ متر، بزرگترین سینمای روباز جهان محسوب می‌شودو درفصل تابستان به ویژه، هزاران نفر از مردمانی که برای گردش به دامنه کوه آبیدر می‌روند می‌توانند بیننده فیلم‌های سینمایی و سایر برنامه‌ها در این سینما باشند.[۶۹] سینمای روباز آبیدر سد وحدت از دیگر جاذبه‌های سنندج می‌توان به سد وحدت اشاره کرد.[۷۰] محله‌ها از محلات رسمی شهری سنندج می‌توان به پل بند (نظام‌آباد)، چهارباغ، تازآباد، سرتپوله، آغه زمان، قطارچیان، قلعه چهارلان، میدان اقبال، پادگان، اکباتان، عباس‌آباد، مردوخ، شالمان، تختی، شهرک بهاران، پاسداران (۶ بهمن)، کلکه جار، جار نصرالله‌خان، مبارک‌آباد، جورآباد بالا و پایین، تقتان، شریف‌آباد، بردشت، گریاشان، گلشن، پیرمحمد و بهارمست اشاره کرد.[۷۱] از سایر محلات شهر که بعدها و با گسترش شهر به سنندج پیوستند می‌توان به فرجه، حاجی‌آباد، چم حاجی نسه، تپه شیخ محمد باقر، گردی گرول، غفور (زورآباد پیشین)، تقتقان، کانی کوزله، کمربندی، شهدا (فرح) و عباس‌آباد اشاره کرد.[۳۱] سیاست دفتر نمایندگی وزارت امورخارجه در تاریخ ۰۲–۰۷–۱۳۹۲ دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه در سنندج به افتتاح رسید.[۷۲] این دفتر در ساختمان استانداری کردستان واقع در خیابان امام خمینی واقع شده‌است.[۷۲] سنندج مهد پیدایش و گسترش حزب کومله و جریان چپ در کردستان است و اغلب رهبران و اعضای این حزب اهل سنندج هستند. شهرداری مقالهٔ اصلی: شهرداری سنندج لوگوی شهرداری سنندج شهرداری سنندج، مؤسسه عمومی غیردولتی است که در ۱۳۰۰ خورشیدی با نام بلدیه ایالت کردستان، تأسیس شد و اداره شهر سنندج را به عهده دارد. مسئولیت اداره این سازمان با شهردار سنندج است که پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب می‌گردید اما اکنون از طریق آرای شورای شهر سنندج انتخاب می‌شود. ساختمان شهرداری سنندج اولین ساختمان شهرداری سنندج به شیوه مدرن است که در زمان مصدق ساخته شده‌است. شهردار حشمت اله صیدی است.[۵۹][۷۳] صنعت شهر سنندج دارای نیروگاه سیکل ترکیبی[۷۴] و کارخانه‌های متعدد است. شرکت تراکتورسازی کردستان نیز که در سنندج مستقر است در تاریخ ۱۵/۴/۸۴ به ثبت رسیده‌است و در حال حاضر تراکتورهای موردنیاز استان‌های غرب ایران را تأمین می‌کند.[۷۵] صنایع کارخانه‌ای نساجی، کفاشی، چرم‌سازی، تولید شیر پاستوریزه، کاغذسازی، تولیدات شیمیایی، تولیدات برق و الکترونیک و فلزی، تولیدات کانی غیر فلزی، فراورده‌های غذایی و داروسازی از جمله صنایع شهرستان سنندج هستند. بسیاری این کارخانه‌ها به دلایل مختلف ورشکست و تعطیل شده‌اند و کارکنان آن‌ها نیز از کار بیکار شده‌اند. در این شهرستان معادن زیادی نیز وجود دارد که به علت مرغوبیت جنبه صادرات دارند.[۷۶] شهر سنندج یکی از مراکز مهم قالی‌بافی ایران است که قالی‌های آن به صورت بسیار ظریف و تک‌پود با گره متقارن بافته می‌شود.[۷۷] سد مخزنی وحدت (قشلاق)، که در ده کیلومتری شمال شهر بر رودخانه قشلاق احداث شده و دریاچه وحدت را به وجود آورده‌است، آب آشامیدنی اهالی سنندج را تأمین می‌کند.[۷۸] مجتمع پتروشیمی کردستان در جاده سنندج- کرمانشاه و در فاصله ۶ کیلومتری سنندج و در مجاورت روستای «سرنجیانه» سنندج واقع است و بزرگ‌ترین واحد صنعتی این شهر به‌شمار می‌رود. این مجتمع در اسفند ۹۵ به بهره‌برداری رسید. مجتمع پتروشیمی کردستان، یکی از ۸ مجتمع پتروشیمی‌است که در مسیر خط لوله اتیلن غرب، در استان‌های غربی ایران ساخته می‌شود.[۷۹] نیروگاه سیکل ترکیبی سنندج شامل چهار واحد گازی و دو واحد بخار با ظرفیت نامی ۹۵۶ مگاوات در هفت کیلومتری این شهر قرارداد. ترابری فرودگاه مقالهٔ اصلی: فرودگاه سنندج فرودگاه بین‌المللی سنندج در جنوب شرقی شهر سنندج و در ابتدای جاده سنندج – کرمانشاه قرار گرفته‌است.[۸۰] پرواز داخلی در حال حاضر در نوبت صبح روزانه یک پرواز از سنندج به تهران و بلعکس توسط شرکت آسمان و در نوبت بعدازظهر نیز یک پرواز توسط هواپیمایی قشم از سنندج به تهران و بالعکس انجام می‌شود.[۸۱] راه‌آهن طبق مصوبهٔ مجلس شورای اسلامی ردیفی مستقل تحت عنوان مطالعه و احداث راه‌آهن همدان - سنندج در در بودجهٔ سال ۱۳۸۲ ایجاد شد.[۸۲] طبق اعلام معاون ساخت و توسعهٔ راه‌ها وزارت راه و شهرسازی در تاریخ ۱۹ آبان ۱۳۹۸ این پروژه ۳۲ درصد پیشرفت داشته‌است،[۸۳] طبق گفتهٔ محمدباقر نوبخت که با اتمام این طرح تا پایان سال ۱۳۹۹ سنندج به شبکهٔ سراسری ریلی ایران متصل خواهد شد.[۸۴] پایانه سنندج دارای دو پایانهٔ مسافربری مرکزی و شمال‌غرب است. در این دو پایانه ۲۴ تعاونی فعال هستند که ۱۳ تعاونی اتوبوسرانی، شش تعاونی مینی‌بوسرانی و پنج تعاونی سواری آمادهٔ خدمت‌رسانی به مسافران هستند.[۸۵] تاکسی بیش از ۳۲۰۰ تاکسی در سنندج فعالیت دارند.[۸۶] شهرهای خواهرخوانده عراق سلیمانیه، عراق اتریش وین، اتریش[۸۷][۸۸] نگارخانه نمایی از سنندج نمایی از سنندج جستارهای وابسته Flag of Kurdistan.svgدرگاه کردستان فهرست جاذبه‌های مذهبی سنندج فهرست حمام‌های قدیمی سنندج حکومت اردلان کردستان ایران منابع «نام‌های قدیمی سنندج». فرمانداری سنندج. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ اکتبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۹ اوت ۲۰۰۹. «سال شهر شدن سنندج». پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه هنری استان کردستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۰۹. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۴. «زبان کردی». وبگاه چهل چشمه. «مذهب کردها». وبگاه کردستان توریسم. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۰۹. تاریخ وارد شده در |بازبینی= را بررسی کنید (کمک) «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۶ سپتامبر ۲۰۱۴. «پیش‌شماره کد تلفن شهر و شهرستان‌های استان کردستان». «معرفی کردستان». وبگاه رسمی استانداری کردستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۸ فوریه ۲۰۱۶. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۰۹. تاریخ وارد شده در |بازبینی= را بررسی کنید (کمک) «سنندج به روایت تاریخ». وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. farhang.gov.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲ فوریه ۲۰۲۲. «مساحت محدوده شهر سنندج». وبگاه رسمی شهرداری سنندج. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۰۹. تاریخ وارد شده در |بازبینی= را بررسی کنید (کمک) «سنندج پایتخت دف جهان معرفی شد. - پایگاه خبری بانک مسکن». www.hibna.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۲. «خبرگزاری شبستان». خبرگزاری شبستان. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۲. «سنندج پایتخت نوروز جهان». خبرگزاری ایلنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۲. «سنندج پایتخت نوروز جهان». ایسنا. ۲۰۲۲-۰۳-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۲. آموزش، گروه (۲۰۲۲-۰۳-۱۸). «عنوان پایتخت نوروز جهان برازنده و شایسته سنندج است». کمیسیون ملی یونسکو ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۲. «سنندج؛ شهر خلاق موسیقی». www.softinja.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۲. «سنندج شهر خلاق موسیقی». کمیسیون ملی یونسکو ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۲. «شهر مساجد کجاست؟». ایسنا. ۲۰۱۲-۱۱-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۲. «سنندج پایتخت کتاب ایران شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۱-۱۲-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۲. «سنندج پایتخت کتاب ایران شد- اخبار کردستان - اخبار استانها تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۲. https://www.irna.ir/news/83536578/سنندج-به-عنوان-شهر-خلاق-موسیقی-ثبت-جهانی-شد https://en.unesco.org/creative-cities/events/unesco-designates-66-new-creative-cities «محدودهٔ بافت تاریخی فرهنگی سنندج ابلاغ شد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰ مارس ۲۰۱۴. http://kurdistan.ichto.ir بایگانی‌شده در ۹ سپتامبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine? روحانی، بابا مردوخ. تاریخ مشاهیر کرد. ج. سوم. ص. ۲۳۹. «iranicaonline.articles/diakonoff-igor-mikhailovich-1914-1999-russian-orientalist-of-international-standing». «//encrypted-tbn0.gstatic/images?q=tbn:ANd9GcSW7NWVy9VQAfLwIhzUgWkwPaTq1lUm9Z2COsdcnSrdDcfRR8iw». خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب ref‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ReferenceA وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). «https://www.ilna.ir/قدمت شهر سنندج». پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک) قرخلو، مهدی - عبدی ینگی‌کند، ناصح - زنگنه شهرکی، سعید: تحلیل سطح پایداری شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی (مورد: شهر سنندج). در نشریه: «پژوهش‌های جغرافیای انسانی»، تهران: پاییز ۱۳۸۸ - شماره ۶۹ (علمی-پژوهشی). (از صفحه ۱ تا ۱۶). [تاریخ مردوخ، مردوخ، ج ۱، ص ۷۶ـ۱۱۶] وبگاه انجمن کلیمیان یا روز قتل در سنندج عاشورا یا روز قتل در سنندج[پیوند مرده] "Language distribution: Kordestan Province". Iran Atlas. Retrieved 25 September 2021. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/521720/Sanandaj «ارزیابی اجمالی ظرفیتهای تراکمی شهر». وبگاه فرمانداری سنندج. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳۰ اکتبر ۲۰۰۹. تاریخ وارد شده در |بازبینی= را بررسی کنید (کمک) «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». وبگاه مرکز آمار ایران. رئیس‌دانا، فریبرز، بررسی‌های کاربردی توسعه و اقتصاد ایران، جلد دوم، تهران: چشمه، چاپ اول: ۱۳۸۰؛ صص ۷۴۹–۷۴۸. بولتن‌نیوز: شهرهای ایران هر کدام چقدر جمعیت دارند؟، نوشته‌شده در ۲۷ خرداد ۱۳۹۲؛ بازدید در ۲۰ خرداد ۱۳۹۹. «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران. دریافت‌شده در ۱۳ مارس ۲۰۱۰. «آپارات - سرویس اشتراک ویدیو». آپارات - سرویس اشتراک ویدیو. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۲۸. «شبنم قلی خانی در لباس کوردی | شبنم قلی خانی کورد است؟». پیشنهاد ویژه. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۲۸. https://mohajertranslate.com/دارالترجمه-رسمی-سنندج/ «سنندج به عنوان شهر خلاق موسیقی در یونسکو ثبت جهانی شد». خبرگزاری مهر. «یونسکو موسیقی سنندج را به فهرست میراث جهانی افزود». خبرگزاری تسنیم. «UNESCO celebrates World Cities Day designating 66 new Creative Cities». UNESCO. http://www.hamshahrionline.ir/details/205794 آیینه سنندج ۰, ۱۳۷۱–۰۸–۰۱ https://www.mehrnews.com/news/4011796/فراخوان-نخستین-دوره-بین-المللی-جشنواره-دف-نوای-رحمت-اعلام-شد https://www.mehrnews.com/news/4075635/لوح-ثبت-ملی-ساختن-ونواختن-دف-به-نام-کردستان-رونمایی-شد «هفتمین دوره جشنواره «دف نوای رحمت» در سنندج». خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا). ۳ فروردین ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۲۳ مارس ۲۰۱۸./ [www.kordestanpl.ir «پرتال اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان کردستان»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۹. «معاون عمرانی استاندار کردستان از پروژه احداث هتل پارسیان سنندج بازدید کرد». خبرگزاری پانا (PANA). دریافت‌شده در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۹. «معاون عمرانی استاندار کردستان از پروژه احداث هتل پارسیان سنندج بازدید کرد». وبگاه رسمی استانداری کردستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۹. «بیشترین سهم تسهیلات گردشگری به استان کردستان اختصاص یافته‌است». خبرگزاری کردپرس. دریافت‌شده در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۹. «تعداد و مشخصات هتل‌ها در استان کردستان». اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کردستان. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۹.[پیوند مرده] «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۶ سپتامبر ۲۰۱۴. http://www.e-sanandaj.ir/HomePage.aspx?TabID=4623&Site=DouranPortal&Lang=fa-IR «توانمندی‌های استان کردستان در زمینه‌های میراث فرهنگی و گردشگری». وب سایت استانداری کردستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۴. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۶ سپتامبر ۲۰۱۴. «سهم دوبرابری اهل سنت از مساجد ایران/ تهران محرومترین شهر از مسجد». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۹. «سنندج شهر مساجد / استان کردستان از لحاظ دارا بودن مسجد، مقام اول کشور دارد». دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۹. «ساخت دارالقرآن بین‌المللی سنندج از محل اعتبارات سفر رهبری». خبرگزاری فارس. ۳ فروردین ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۲۳ مارس ۲۰۱۸./ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۴. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۴. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): نصب بزرگترین مجسمه در سنندج با موضوع مقاومت مردم کردستان، نوشته‌شده در ۹ اردیبهشت ۱۳۹۹؛ بازدید در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۹. همشهری آنلاین: نصب اثر جدید هادی ضیاءالدینی در پارک جنگلی آبیدر، نوشته‌شده در ۹ اردیبهشت ۱۳۹۹؛ بازدید در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۹. http://www.yjc.ir/fa/news/5052282/بزرگترین-سینمای-روباز-جهان-در-آبیدرسنندج «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۶ سپتامبر ۲۰۱۴. پورتال شهرداری سنندج، بازدید: ژوئیه ۲۰۱۲. http://www.ilna.ir/news/news.cfm?id=107183 http://www.mazaheb.ac.ir/page/18 شانا بایگانی‌شده در ۱۱ مه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine، بازدید «مارس ۲۰۰۹. پی‌تی‌اس، بازدید: مارس ۲۰۰۹. روزنامهٔ آفرینش، تاریخ خبر ۱۳۸۶/۰۹/۲۰ بایگانی‌شده در ۱۱ مه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine، بازدید: مارس ۲۰۰۹. ماهنامه خبری سازمان صنایع دستی ایران، شمارهٔ ۱۴، ص ۲۴ فرهنگ جغرافیائی آبادی‌های کشور، ج ۳۵، ص ۱۹۵. ایران پترونت بایگانی‌شده در ۳ ژوئن ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine، بازدید: مارس ۲۰۰۹. «آشنایی با فرودگاه سنندج». دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۹. http://snjairport.ir/FlightSchedule.aspx «قانون مطالعه و احداث راه‌آهن همدان - سنندج». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۹. «پروژه راه‌آهن همدان- سنندج ۳۲ درصد پیشرفت داشته‌است». پایگاه خبری ریل نیوز. ۱۰ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۹. «320 میلیارد تومان اعتبار به راه‌آهن سنندج تخصیص یافت». ایسنا. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۹. https://www.mehrnews.com/news/4816746/یک-میلیون-نفر-مسافر-از-طریق-پایانه-های-مسافربری-سنندج-جابجا-شد https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/07/08/2078668/سنندج-شهر-تاکسی-ها/photo/1 «موسیقی سنندج ظرفیت توسعه ارتباطات بین ایران و اتریش است». farsnews.ir. خبرگزاری فارس. دریافت‌شده در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۲. «خواهرخواندگی سنندج و وین». hamshahrionline.ir. همشهری آنلاین. دریافت‌شده در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۲. مختصات و ارتفاع قصری، کامبیز. «سنندج دارالایاله کردستان ایران» ، انتشارات دانشگاه کردستان، ۱۳۸۱. پیوند به بیرون مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به سنندج در ویکی‌گفتاورد موجود است. ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای سنندج دارد. در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ سنندج موجود است. پورتال شهرداری سنندج فرمانداری سنندج نبو سنندج نبو محله‌های شهر سنندج دوران صفویه دوران زند دوران قاجار دوران پهلوی سنندج امروزی روستاهای درون شهر سنندج نبو ایران شهرستان سنندج نبو استان کردستان نبو مراکز استان‌های ایران نبو پرجمعیت‌ترین شهرهای ایران Iran map vector.svg نبو لهجه‌های کردی سورانی نبو عشایر ایران نبو راه کاروانی اکباتان بابل رده‌ها: سنندج شهرستان سنندج شهرها و روستاها در شهرستان سنندج شهرهای شهرستان سنندج مراکز استان‌های ایران مناطق مسکونی آشوریان مناطق مسکونی بنیان‌گذاری‌شده در ۱۶۳۶ (میلادی) مناطق مسکونی کردنشین در استان کردستان این صفحه آخرین‌بار در ‏۵ فوریهٔ ۲۰۲۳ ساعت ‏۲۰:۳۷ ویرایش شده‌است.