ریاض الشعرا تذکره

تذکره ریاض الشعراء مهم‌ترین اثر واله داغستانى است که به زبان فارسی، در زمان حضور وى در هندوستان نگارش یافته است. واله انگیزه تألیف کتاب را ضبط احوال و احیاى نام اسلاف و معاصرین نوشته است. علاوه بر این، او به تصریح خودش، نوعى نقد و تتبع ادبى را نیز در نظر داشته و بر آن بوده است که تذکره‌اش براى طالبان فضل و هنر مفید افتد. ساختار کتاب مشتمل بر مقدمه مصحح؛ آقاى سید محسن ناجى نصرآبادى است. ریاض الشعرا با مقدمه واله آغاز مى‌شود، با بیست و هشت روضه (براى هر یک از حروف الفباى عربى یک روضه) ادامه مى‌یابد و با یک خاتمه پایان مى‌پذیرد. گزارش محتوا مطالب با شرح حال شیخ ابوالحسن خرقانى آغاز شده و با شرح حال یحیى بن خان یکتا در روضه بیست و هشتم، به پایان مى‌رسد. ضمن آن‌که واله در خاتمه، به شرح حال و نمونه‌اى از اشعار خود مى‌پردازد. واله احوال شاعران را به ترتیب حروف الفبا آورده و در ترتیب اسامى آن‌ها رعایت تخلص کرده و اگر تخلصى نبوده، رعایت اسم و اگر آن هم نبوده، رعایت کنیه و لقب را کرده است و اگر احیانا کسى به کنیه یا لقبى مشهور بوده، در مورد او همان مشهورتر را رعایت کرده است. واله شرح حال شاعران را به اختصار بیان کرده و حتى شاعرانى چون اوحدى، حافظ و سنایى را در چند سطر معرفى مى‌کند، به این دلیل که این افراد بین مردم مشهورند و نیاز به تعریف و توصیف ندارند. اما شرح حال برخى از شاعران بسیار گسترده و مفصل است. در ذکر اشعار، به بیان غزل، قصیده، قطعه و رباعى اکتفا شده و از مثنوى‌هاى بلند نمونه‌اى نیاورده شده است؛ مگر به جهت تحفگى. نویسنده از مآخذ متعددى بهره برده است. به برخى از این مآخذ در مقدمه اشاره مى‌کند و از تعدادى از آنها در لابلاى کتاب نام مى‌برد. در برخى از موارد که منابع با همدیگر اختلاف دارند، وى به ذکر اختلاف یا به جرح و تعدیل آن اقوال مى‌پردازد و قول صحیح را بیان مى‌کند. مؤلف براى فایده خوانندگان، برخلاف آیین تذکره‌نویسى، رساله‌هایى را در کتاب گنجانده است. از جمله دو رساله بلاغى از شمس‌الدین فقیر با نام‌هاى «وافیة فی علم العروض و القافیة» و نیز «خلاصة البدیع در صنایع شعر» و همچنین در ذیل شرح حال شیخ محمد على متخلص به حزین، بخشى از رساله «تنبیه الغافلین فی اعتراض على اشعار الحزین»، نوشته خان آروز اکبرآبادى و نیز بخشى از نقد میر محمد عظیم ثبات بر 500 بیت حزین را آورده است. این تذکره، حاوى اطلاعات سودمندى درباره روابط مهاجران ایرانى با هندیان، ادبیات و فرهنگ، مشاغل و پیشه شاعران، اوضاع و احوال تاریخ سیاسى اجتماعى فرهنگى در پایان عصر صفویه است. همچنین حاوى حکایات و خاطرات خواندنى درباره شعر و شاعران است. نویسنده در پایان، در یک رباعى سال به پایان رسیدن کتاب را نشان مى‌دهد. وضعیت کتاب وجود بیش از پنجاه دست‌نویس از تذکره ریاض الشعراء در فاصله حدود دو قرن، نشان از مقبولیت و اهمیت آن دارد. گزیده این کتاب به تصحیح پروفسور شریف حسین قاسمى در هندوستان منتشر شده است. در تصحیح نسخه حاضر در برنامه که توسط آقاى سید محسن ناجى نصرآبادى انجام یافته، از نسخه مذکور بهره برده شده است. فهرست مطالب در ابتداى کتاب آمده است. در پاورقى‌ها به نسخه بدل‌هاى موجود اشاره شده است. منابع مقاله مقدمه و متن کتاب. نخجوانى، حسین، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانى تبریز، شماره 42، پاییز1336 ش. فتوحى، محمود، دانشنامه زبان و ادب فارسی، ج3، ص467-469. وابسته‌ها رده‌ها: کتاب‌شناسیزبان و ادبیات فارسیادبیات فارسیشکل‌های خاص ادبی این صفحه آخرین‌بار در ‏۲۳ ژانویهٔ ۲۰۲۳ ساعت ‏۲۰:۳۲ ویرایش شده‌است.