غریبه و مه

غریبه و مه فیلمی به کارگردانی و نویسندگیِ بهرام بیضایی است که در سالِ ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ ساخته شد و سالِ ۱۳۵۳ به نمایش درآمد. داستان در یک آبادیِ پرت‌افتاده کنارِ دریا اهالی قایقی می‌بینند که به سوی ساحل می‌آید. قایق را از آب می‌گیرند و در آن غریبه‌ای خسته و زخمی می‌یابند که نامش آیت (خسرو شجاع‌زاده) است و نمی‌داند چه بر سرش آمده. فقط به یاد می‌آورد که کسانی بر سرش ریخته بوده‌اند و او توانسته بگریزد. آیت در آبادی می‌ماند و می‌کوشد خود را بشناسد و بداند که از کجا آمده‌است؛ امّا همواره نگران است که مبادا ناشناسانی که زخمیش کرده‌اند بازش یابند. زنی به نامِ رعنا (پروانه معصومی) که دریا شوهرِ ماهیگیرش را به کامِ مرگ کشیده و پس‌نداده‌است، دورادور کنجکاو احوال آیت است. او داسی خونین از قایق آیت می‌یابد که علامتِ عجیبی بر رویش نقش شده؛ و اهالی آیت را به محاکمه می‌کشند. آیت داس را خاک می‌کند. اهل آبادی برای آن که آیت با ایشان محرم باشد، وامی‌دارندش که دختری از دختران روستا به زنی بگیرد. آیت که رعنا را برمی‌گزیند درگیری و دودستگی می‌افتد؛ ولی رعنا نیز نمی‌پذیرد که تا آخر عمر تنها بماند. کنجکاوی رعنا نسبت به آیت دشمنی خانوادهٔ شوهر رعنا را برمی‌انگیزد. برادرانِ شوهر روبروی خانهٔ رعنا نگهبانی می‌دهند تا آیت را دستگیر کنند، ولی آیت پیش‌تر به درون خانه رفته و با رعنا کتابی بر زمین نهاده و دست رویش گذاشته و ازدواج کرده‌اند. بامدادان که آیت از خانهٔ رعنا بیرون می‌آید، کشتنش را بیهوده می‌بینند، و به جایش عاقد خبر می‌کنند تا بی‌درنگ عروسی بگیرند. هم‌زمان با جشنِ عروسی گرگی به آبادی می‌زند، و شامگاهان دو ناشناس راهِ آیت را می‌گیرند و می‌خواهندش که همراهشان برود. آیت نمی‌پذیرد، و چندی بعد با ناشناسی می‌جنگد که سراغ رعنا را می‌گیرد تا با خود ببرد. آیت او را می‌کشد. رودخانه نعش را به دریا برده و دریا به ساحل افکنده و روزهنگام جسد را از ساحل برمی‌گیرند. رعنا و اهل آبادی بازگشتن جسد را نتیجهٔ شومِ ازدواجی می‌دانند که با طبیعت سازگاری نداشته‌است. اینک آیت درمی‌یابد که مرد ناشناس شوهر گم‌شدهٔ رعنا بوده‌است، و این را به رعنا می‌گوید. همه سوگواری می‌کنند. شبی رعنا پنهانی قایقِ آیت را خاک می‌کند. آیت همچنان نگران کسانی است که در پی اویند و در شگفت که قایقش چه شده. او با پسرک چلاق ده دوست می‌شود و می‌خواهد برایش خانه‌ای بسازد. روزی مردی بلندبالا با جامهٔ سیاه با قایق از میانِ مهِ دریا به آبادی می‌آید، در آن جا گشتی می‌زند و پس از خریدنِ داس راهِ آمده را بازمی‌گردد. آیت هراسان و پریشان است. اهالی می‌گویند که مردِ سیاهپوش مشتریِ بازار بوده و در پیِ او نبوده. رعنا می‌گوید که گم شدنِ قایق کارِ او بوده، از ترسِ آن که آیت نیز مانندِ مرد پیشینش به دریا بزند و زنده برنگردد. آیت و رعنا آرامش می‌یابند از این که بیگانه در پیِ آیت نبوده‌است و گم شدن قایق کار دیگرانی نبوده‌است. روزِ بعد پنج سیاهپوشِ بیگانه سوار بر پنج قایق به آبادی می‌آیند و با داس در پی آیت می‌دوند. اهالی نیز با وحشت به کمک او می‌آیند، ولی دست خالی کاری نمی‌توانند. هر پنج مرد را آیت و رعنا از پا درمی‌آورند، و سپس آیت که زخم‌های فراوانی برداشته سوار بر قایق می‌رود تا بداند که در آن سوی آب چه خبر است؛ و رعنا از نو جامهٔ سیاه می‌پوشد.[۲] فیلمنامه بیضایی این فیلمنامه را سالِ ۱۳۵۱ پیش از کارگردانیِ سفر نوشت، ولی هرگز به صورتِ کتاب منتشر نکرد. نسخهٔ «اصل» ِ فیلمنامه در موزهٔ سینمای ایران نگهداری می‌شده است.[۳] ساخت این فیلم در اسالم فیلمبرداری شد. چندین تعطیلی ناخواسته در جریانِ ساخت پیش آمد و کارِ فیلمبرداری به درازا کشید: شرکت سینماتئاتر رکس از تأمینِ مخارجِ فیلم ناتوان شد و بیضایی از وزارتِ فرهنگ و هنر وام گرفت.[۴] سالِ ۱۳۵۲ فیلمبرداری به انجام رسید. جایزه‌ها به تعبیری ساده این قصه تمثیلی از زندگی است از ناشناخته آمدن، با اضطراب حیات سرکردن و به ناشناخته رهسپار شدن. جواد مجابی، پاییزِ ۱۳۵۳[۵] غریبه و مه . . . دست کم یک «سینما»ی فوق‌العاده قوی است، که بیش از این در ایران هرگز نداشته‌ایم. . . . هیچ دینی به تئاتر ندارد. سینمای محض است، تصویر ناب است. جمشید اکرمی، پاییزِ ۱۳۵۳[۶] انگار که بهرام بیضایی فیلمش را خواب دیده است و بعد خوابش را مجسم کرده است. بهزاد عشقی، بهارِ ۱۳۵۴[۷] جایزۀ ویژۀ جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم قاهره (۱۹۷۶) نفرتی‌تی نقره در اولین جشنواره فیلم قاهره برای بهترین فیلمبرداری به مهرداد فخیمی (۱۳۵۵) فیلم برجستهٔ سال در نهمین جشنواره فیلم لندن (انگلستان) ۱۳۵۴ عوامل واروژ کریم‌مسیحی، دستیارِ کارگردان بازیگران پروانه معصومی و خسرو شجاع‌زاده در نمایی از فیلم. در اخبارِ آبانِ ۱۳۵۱ آمده بود که نقشِ مقابلِ معصومی با منوچهر فرید خواهد بود.[۸] ولی خسرو شجاع‌زاده این نقش را بازی کرد. بازیگر گوینده نقش خسرو شجاع‌زاده جلال مقامی آیت پروانه معصومی ژاله کاظمی رعنا منوچهر فرید حسین عرفانی عصمت صفوی عصمت صفوی ولی شیراندامی احمد رسول‌زاده اسماعیل پوررضا ظفر گرایی سامی تحصّنی رضا یاقوتی محمّد پورستّار علی ژکان غریبه حمید طاعتی مردی با جامه‌ی سیاه ایرج رامین‌فر غریبه مجید مظفّری محسن محمّدباقر پرویز مهرام مهدی بهمن‌پور شوهر رعنا قاسم پورشکیبا غریبه مهدی منتظر غریبه مرتضی سروش غریبه نمایش جلال ستّاری خبر داده که به میانجی‌گریِ او بود که این فیلم از دولتِ وقت اجازهٔ نمایش گرفت.[۹] با این همه، فروشِ خوبی نداشت. ۳۰ ژوئن و ۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۳ میلادی[۱۰] نسخه‌ای ترمیم‌شده از این فیلم در جشنوارهٔ سینما ریترواتوی بولونیا به نمایش درآمد و بیضایی نوشتهٔ کوتاهی به این مناسبت منتشر کرد.[۱۱] جستارهای وابسته سایه‌های بلند باد پانویس ممیز، مرتضی. حرف‌های تجربه. ۴۳. «غریبه و مه». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مارس ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۳ ژانویه ۲۰۲۰. -، «مرمت و برپایی»، ۱۲۹. محمودی، «سرمایه زمینی سندباد بحری»، ۱۲. مجابی، ««غریبه و مِه» جشنواره را نجات داد»، ۱۸. اکرمی، «غنچه‌ها گل نشدند . . .»، ۲۴. عشقی، «دربارهٔ: غریبه و مه»، ۳۳. زن روز، آبانِ ۱۳۵۱، شمارهٔ ۳۹۵، ص. ۵۸ ستاری، جلال (۱۳۹۸). «جلال ستاری؛ روایت اسطوره‌ای». در فاضلی، نعمت‌الله؛ کلانی، مانی. چشم‌اندازهای فرهنگ معاصر ایران. ج. اول: از تمنای اسطوره تا تقلای جامعه. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات. ص. ۹۴. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۴۵۲-۱۱۱-۶. https://festival.ilcinemaritrovato.it/en/proiezione/gharibeh-va-meh-2/ غفوری آذر، بابک. ««کابوس‌های جان‌گرفته انقلاب»؛ نمایش نسخه‌های ترمیم شده «چریکه تارا» و «غریبه و مه» بیضایی». رادیو فردا. منابع - (مهر ۱۳۸۱). «مرمت و برپایی». صنعت سینما (۲): ۱۲۷-۱۲۹. اکرمی، جمشید (آبان−آذر ۱۳۵۳). «غنچه‌ها گل نشدند . .». رودکی (۳۷ و ۳۸): ۲۱−۲۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک) حسینی، حسن, ویراستار (۱۳۹۹). راهنمای فیلم سینمای ایران. تهران: روزنه کار. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۷۸۷۶-۵۰-۳. رامین‌فر، ایرج (۱۳۷۹). طراحی فیلم. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی. شابک ۹۶۴-۵۷۹۹-۰۰-۷. شاه‌سیاه، عبدالله (۱۳۸۰). امیرهوشنگ الله‌وردی، ویراستار. خیره به فانوس خیال: جستاری در نمادها و اسطوره‌های چهار فیلم بهرام بیضایی. اصفهان: انتشارات نقش خوشید. شابک ۹۶۴-۶۹۴۱-۳۴-۶. عشقی، بهزاد (خرداد ۱۳۵۴). «دربارهٔ: غریبه و مه». رودکی (۴۴): ۳۱−۳۳. علیرضائی، وحید (۱۴۰۲). فرهنگ سینمای فارسی: ۱۳۰۹−۱۳۵۷. ج. ۲. تهران: عنوان. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۷۵۰۱-۳۴-۶ مقدار |شابک= را بررسی کنید: checksum (کمک). مجابی، جواد (۱۴ آذر ۱۳۵۳). ««غریبه و مِه» جشنواره را نجات داد». اطّلاعات (۱۴۵۷۷): ۱۸. محمودی، علیرضا (دی ۱۳۸۰). «سرمایه زمینی سندباد بحری». سینمای نو (۸): ۱۲-۱۳. مظفری، طناز (۲۶ مهر ۱۴۰۲). «غریبه و مه؛ یادآور سینمای پازولینی، تارکوفسکی و کوروساوا!». اعتماد (۵۶۰۵): ۱۰. مهرابی، مسعود, ویراستار (۱۳۹۳). صدوپنج سال اعلان و پوستر فیلم در ایران. تهران: چاپ و نشر نظر. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۵۲-۰۴۶-۴. ناطقی، بهنام (۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۴). ««غریبه» اما، در «مه» می‌ماند». آیندگان (۲۲۱۶): ۶. پیوند به بیرون مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به غریبه و مه در ویکی‌گفتاورد موجود است. غریبه و مه در بانک جامع اطلاعات سینماى ایران عبدی، محمد. انتشار نسخه ترمیم شده «غریبه و مه» اثر بهرام بیضائی؛ پیشگویی شگفت‌انگیز انقلاب. ۱۰ آبانِ ۱۴۰۲. "In a Strange Land" By Imogen Sara Smith on October 4, 2023 "The Stranger and the Fog" BY JULIA GUNNISON نبو بهرام بیضایی فهرست‌ها آثـار فیــلمنـامه‌ها (فهرست) فیـــلم‌‌ها (فهرست) عمو سیبیلو (۱۳۴۹)رگبار (۱۳۴۹، فیلمِ ۱۳۵۰)سفر (۱۳۵۱)غریبه و مه (۱۳۵۱، فیلم ۱۳۵۲)کلاغ (۱۳۵۵)چریکه‌ی تارا (۱۳۵۴، فیلمِ ۱۳۵۷)مرگ یزدگرد (۱۳۶۰)باشو، غریبه‌ی کوچک (۱۳۶۴)شاید وقتی دیگر (وقت دیگر، شاید . . . ۱۳۶۴، فیلمِ ۱۳۶۶)مسافران (۱۳۶۸، فیلمِ ۱۳۷۰)گفتگو با باد (۱۳۷۷)سگ‌کُشی (۱۳۶۸، فیلمِ ۱۳۸۰)قالی سخنگو (۱۳۸۵)وقتی همه خوابیم (۱۳۸۶، فیلمِ ۱۳۸۷) فیــلمنـامه‌های دیـگر عیّار تنها (۱۳۴۹)حقایق درباره‌ی لیلا دختر ادریس (۱۳۵۴)چشم‌انداز (۱۳۵۵، بازنویسیِ ۱۳۷۵)آهو، سلندر، طلحک و دیگران (۱۳۴۹)قصه‌های میرِ کفن‌پوش (۱۳۵۸)شب سمور (۱۳۵۹)اِشغال (۱۳۵۹)آینه‌های روبرو (۱۳۵۹)روز واقعه (۱۳۶۱)داستانِ باورنکردنی (۱۳۶۱)زمین (۱۳۶۱)عَیّارنامه (۱۳۶۳)پرونده‌ی قدیمی پیرآباد (۱۳۶۳)کفش‌های مبارک (۱۳۶۳)تاریخ سرّی سلطان در آبسْکون (۱۳۶۳)قلعه کولاک (۱۳۶۴)طومار شیخ شرزین (۱۳۶۵)گیل‌گمش (۱۳۶۵)دیباچه‌ی نوین شاهنامه (۱۳۶۵)پرده‌ی نئی (۱۳۶۵)«آقای لیر» (۱۳۶۷)برگی گمشده از اوراق هویت یک هموطن آینده (۱۳۶۷)سفر به شب (۱۳۶۸)فیلم در فیلم (۱۳۶۹)چه کسی رییس را کشت؟ (۱۳۷۱)یوانا یا نامه‌ای به هیچ‌کس (۱۳۷۱)گبر گور یا گفتگو با خاک (۱۳۷۲)سیاوش‌خوانی (فیلمنامه/نمایشنامه) (۱۳۷۲)آوازهای ننه آرسو (۱۳۷۳)حورا در آینه (۱۳۷۴)مقصد (۱۳۷۵)اعتراض (۱۳۷۵)«گفتگو با آب» (۱۳۷۸)«گفتگو با آتش» (۱۳۷۸)«گفتگو با خاک» (۱۳۷۸)ایستگاه سلجوق (۱۳۷۹)اتفاق خودش نمی‌افتد! (۱۳۸۱)سند (۱۳۸۳)ماهی (۱۳۸۳)لبه‌ی پرتگاه (۱۳۸۵) نمایشنـامه‌ها (فهرست) نمایـش‌ها (فهرست) تلویزیون عروسکها (۱۳۴۶) ضیافت و میراث (۱۳۴۶)سُلطان مار (۱۳۴۸)مرگ یزدگرد (۱۳۵۸)کارنامه‌ی بُندارِ بیدَخش (نوشتهٔ ۱۳۳۸ و ۱۳۷۴، نمایشِ ۱۳۷۶ و ۱۳۷۷) از نمایشنامه‌های دیگران بانو آئویی (۱۳۷۶ و ۱۳۷۷) شب هزارویکُم (۱۳۸۲)مجلس شبیه؛ در ذکر مصایب استاد نوید ماکان و همسرش مهندس رُخشید فرزین (۱۳۸۴)اَفرا، یا روز می‌گذرد (۱۳۸۶)جانا و بلادور (۱۳۹۱)آرش (۱۳۹۲)گزارش ارداویراف (۱۳۹۴)طرب‌نامه (۱۳۹۵)چهارراه (۱۳۹۷) نمایشنامه‌های دیـگر مترسک‌ها در شب (۱۳۴۱)غروب در دیاری غریب (۱۳۴۱)قصّه‌ی ماه پنهان (۱۳۴۲)پهلوان اکبر می‌میرد (۱۳۴۲)هشتمین سفر سندباد (۱۳۴۳)دنیای مطبوعاتی آقای اسراری (۱۳۴۴)چهار صندوق (۱۳۴۶)ساحل نجات (۱۳۴۷)دیوان بلخ (۱۳۴۷)در حضور باد (۱۳۴۷)گُمشدگان (۱۳۴۸)راه توفانی فرمان پسر فرمان از میان تاریکی (۱۳۴۹)ندبه (۱۳۵۶)نوشته‌های دیواریخاطرات هنرپیشهٔ نقش دوم (۱۳۶۰)فتحنامه‌ی کلاتپرده‌خانهجنگنامه‌ی غلامان (۱۳۶۷)چاقو در پشت (۱۳۷۳)سهراب‌کُشیمجلس بساط برچیدنمجلس قربانی سِنِمّارمَجلس ضَربت زدن (۱۳۷۹)تاراج‌نامه (۱۳۸۸)داش آکُل به گُفته‌ی مرجان (۱۳۹۸) مجموعه‌ها مترسکها در شب و عروسکها (۱۳۴۱)سه نمایشنامه‌ی عروسکی (۱۳۴۲)ضیافت / میراث (۱۳۵۵)سه بَرخوانی (۱۳۷۶)دیوان نمایش (۱۳۸۲) داستان و روایت «نقاش»«اژدهاک» (۱۳۳۶ و ۱۳۴۰)حقیقت و مرد دانا«هدایت» مقاله و پژوهش نمایش در ژاپن (۱۳۴۳)نمایش در ایران (۱۳۴۴)نمایش در چین (۱۳۴۹)ریشه‌یابیِ درخت کهن (۱۳۸۳)هِزاراَفسان کجاست؟ (۱۳۹۱) گفتارها و گفتگوها (فهرست) «در موقعیت تئاتر و سینما» (۱۳۵۶)هیچکاک در قاب (۱۳۷۰)گفت‌وگو با بهرام بیضایی (۱۳۶۵ و ۱۳۶۷)جدال با جهل (۱۳۷۰) شـعر «مردمِ خُوشباورِ پنجاه‌وهفت» (۱۴۰۱) دیـگر بـدایـع (فهرست) برخوانی شخصیت‌های آثار محمود شیرزادباشو آثارِ دیگران رده سخن‌ها عکس رده‌ها: فیلم‌ها به زبان فارسی فیلمنامه‌های بهرام بیضایی فیلم‌های ۱۳۵۳فیلم‌های ایرانی فیلم‌ها به کارگردانی بهرام بیضایی فیلم‌های موج نوی سینمای ایران این صفحه آخرین‌بار در ‏۱ نوامبر ۲۰۲۳ ساعت ‏۲۰:۰۹ ویرایش شده‌است.