لاری زبان

زبان لاری که با نام‌های اچمی و خودمونی نیز خوانده می‌شود، زبان مردم ساکن در جنوب فارس، غرب هرمزگان و شرق بوشهر است. این زبان همچنین در میان جوامع مهاجر ایرانی کشورهای حاشیهٔ خلیج فارس نیز رواج دارد.[۴] لاری زبان غالب شهرستان‌های لارستان، خنج، گراش و اوز در فارس و شهرستان بستک در هرمزگان است. این زبان به جاماندهٔ پارسی میانه است و دستور زبان خاص خود را دارد.[۵][۶] امروزه این زبان به خاطر تفاوت‌های زیادش با زبان پارسی معیار به عنوان یک زبانِ مستقل از شاخهٔ زبان‌های ایرانی‌تبار جنوب غربی قلمداد می‌شود.[نیازمند منبع] گویش‌های زبان لارستانی همانند فارسی و لری، نوادهٔ پارسی میانه محسوب می‌شوند. این زبان به خاطر نگه داشتن واژگان بسیاری از پارسی میانه، از فارسی نو خالص‌تر است و حتی هنوز ارتباط نزدیکی با پارسی باستان دارد.[۷] پراکندگی جغرافیایی[ویرایش] پراکندگی گویشوران بیشتر ساکنان جنوبی استان فارس و غرب هرمزگان شامل شهرستان‌های لارستان، گراش، بستک، اوز و خنج بدین زبان سخن می‌گویند. لاری در شهرها و روستاهای لار، گراش، اوز، خنج، بستک، فداغ، خور ، اسیر(استان فارس)، لطیفی، جناح، ارد، جویم، بنارویه، شرفویه، دهتل، دهفیش، براک، بیدشهر، بست قلات، بیغرد، کوره، لاغران و کاریان، احمدمحمودی، بلغان، چاه طوس، و بخش‌هایی از بریز، دهکویه، بندرلنگه، گاوبندی (پارسیان)، بندر خمیر، رویدر، بردستان، نهند، کوهیج، گلار و… رایج است.[نیازمند منبع] واج‌شناسی[ویرایش] واکه‌ها[ویرایش] لاری دارای ۱۰ واکه ساده است که از این نظر با فارسی تفاوت چشمگیری دارد. واکه‌های ساده a، ā، e، ē، o، ō، u، ū، I و Ī هستند. ۴ واکه مرکب ey، ow، oy و ay نیز در این زبان یافت می‌شوند.[۸] همخوان‌ها[ویرایش] همخوان‌های لاری همانند فارسی است با این تفاوت که واج /h/ در این زبان وجود ندارد و افزون بر واج /v/، واج /w/ هم در آن یافت می‌شود.[۸] همخوان‌های لاری لبی لثوی پساکامی کامی نرم‌کامی زبانکی چاکنایی خیشومی م m ن n انسدادی واک‌دار ب b د d گ g ق q بی‌واک پ p ت t ک k ء ʔ انسایشی واک‌دار ج d͡ʒ بی‌واک چ t͡ʃ سایشی واک‌دار و v ز z ژ ʒ بی‌واک ف f س s ش ʃ خ x لرزشی ر r ناسوده و w ل l ی j لهجه‌ها[ویرایش] زبان لارستانی دارای چندین لهجه است.[۹] تفاوت این لهجه‌ها بیشتر در تلفظ واژگان است.[۱۰] برای نمونه «رفتم» در برخی از مناطق رفتُم و در برخی دیگر چِدُم تلفظ می‌شود. لاری، گراشی، خنجی، اوزی، بستکی،اَرَدی، فداغی، کوخردی، بیدشهری و بیخویه‌ای از مهم‌ترین لهجه‌های لاری هستند. عمدۀ کلماتی که در لهجه‌های لاری به کار برده می‌شود، بر اساس مناطق مختلف دارای تلفظ‌های متفاوت است. مثلاً در برخی روستاها و شهرها به اول افعال حرکت اَ و برخی با حرکت اُ و دیگر مکانها با صدای اِ تلفظ می‌گردد. حال ممکن است این اصوات در پایان یا میانه‌های یک کلمه نیز وجود داشته باشد. برای مثال همین کلمه اچم را می‌توان به صورتهای زیر مشاهده نمود: اَچَم، اَچُم، اُچَم، اُچُم، اَچِم یا در برخی موارد ممکن است تلفظ برخی از حروف نیز تغییر یابد مانند: اَشِم یا اَشَم که همان معنی برویم را می‌دهد.[نیازمند منبع] یکی از خواص زبان لاری دارا بودن یک صدا در برخی گویش‌های آن همانند گویش فداغی است. این تلفظ میانه گ و ن است که به صورت غنه (تلفظی در ادای کلمات عربی) ادا می‌گردد همانند فَلَزِئنگ که نوعی نان محلی است که با مهیاوه درست می‌شود. در گویش بیدشهری حرف-ُ-در کلمه اَچُم به صورت اَچام تلفظ می‌شود که حرف ا بینُ و آ بیان می‌گردد.[نیازمند منبع] عمدهٔ این گویش‌ها مربوط به ایالت ایراهستان قدیم بوده‌است. این گویش‌ها در جای‌جای منطقه جنوب به شکل‌های متنوعی خود را نشان داده و نمود کرده‌است که بیشتر این تفاوت‌ها در تلفظ واژگان است. زبان اچمی لهجه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد که در بسیاری از مناطقی که به این گویش صحبت می‌کنند، کلمات و واژگانی خاص نسبت به بقیه مناطق اطراف خود به کار می‌برند. این کلمات در بعضی موارد تأثیر گرفته از زبانهای هندی، انگلیسی، پرتغالی و عربی است که به علت مراودات گستردهٔ مردم این مناطق با کشورهای مختلف شکل گرفته‌است. گویش لاری به علت حضور تاریخی یهودیان دارای پیچ و خم‌های زبان عبری نیز هست.[نیازمند منبع] پژوهش‌ها[ویرایش] احمد اقتداری و لطفعلی خنجی بر دستور این زبان پژوهش‌های مبسوطی انجام داده‌اند.[۱۱] امیرحسین خنجی نیز در پژوهشی مجموعۀ واژگان، متون نثر و نظم و دستور زبان لاری را گرد آوردی و بازشناسی کرده است. [۱۲] همچنین ما لچانوا، زبان‌شناس معاصر روس، عقیده دارد که کومزاری نیز یکی از لهجه‌های لاری است.[۱۳] منابع[ویرایش] 1. ↑ "larestani". EveryTongue. 22 March 2014. Retrieved March 22, 2014. 2. ↑ "Ethnologue report for language code: lrl". Ethnologue. 3. ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Larestani". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help) 4. ↑ Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western, Southwestern 5. ↑ Anonby, E. J. 2003b. Update on Luri: How many languages? Journal of the Royal Asiatic Society 13.2:171–197. 6. ↑ Ethnologue report for language code: lrl 7. ↑ D. N. Mackenzie, R. E. Emmerick, Dieter Weber (1991) "Corolla iranica", 1991, Published by P. Lang, ISBN 3-631-43589-4, 9783631435892 8. ↑ پرش به بالا به:۸٫۰ ۸٫۱ لیلا دیانت. «فرایند همگونی در زبان لاری» (PDF). دوفصلنامه زبان‌شناسی گویش‌های ایرانی دانشگاه شیراز. 9. ↑ Rahimi, Ali; Tayebeh Mansoori (2016). "A Study of Personal Pronouns of Achomi Language as an Endangered Iranian Language". doi:10.13140/RG.2.1.1342.0566. 10. ↑ "ICEHM: International Centre of Economics, Humanities and Management" (PDF). icehm.org. doi:10.15242/icehm.ed0115115. Retrieved 2020-12-10. 11. ↑ دارالحدیث، موسسه علمی فرهنگی. «نگرش تفصیلی بر زبان لارستانی و گویش خنجی (خنجی لطفعلی)». کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی (ع). بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۸-۳۱. 12. ↑ وب‌سایت ویستا نیوز. «گویش لارستانی: واژه‌نامه، متن‌های نثر و نظم، دستور زبان، تلاشی برای بازشناسی یک گویش کهن ایرانی». Vista News Hub. 13. ↑ Moridi, Behzad (2009). "The Dialects of Lar (The State of Research)". Iran and the Caucasus (به انگلیسی). Brill Academic Publishers. 13 (2): 335–340. doi:10.1163/157338410x12625876281389. Retrieved 2015-08-31. • فرهنگ فولکلور مناطق جنوبی ایران، فرید ج. محقق فرهنگهای بومی • بالود، محمد. (فرهنگ عامه در منطقه بستک) ناشر همسایه، چاپ زیتون، انتشار سال ۱۳۸۴ خورشیدی • حبیبی، احمد. (ادبیات فولکلور جنوب) نشر قلم، قم، انتشار ۱۳۷۸ خورشیدی گسترش • ن • ب • و زبان لارستانی گسترش • ن • ب • و زبان‌های ایران رده‌ها: • زبان‌های ایرانی جنوب غربی • زبان اچمی • زبان‌های ایران • این صفحه آخرین‌بار در ‏۲۸ دسامبر ۲۰۲۳ ساعت ‏۱۵:۲۴ ویرایش شده‌است.