احمد پژمان

احمد پژمان که اکنون ۸۹ سال دارد در لس آنجلس زندگی می‌کند؛ منطقه‌ای که بزرگترین جامعه ایرانی در بیرون از مرزهای ایران را در خود جای داده است. از سال ۲۰۲۲ «ارکستر ایرانشهر» در لس آنجلس شکل گرفته که هدف اصلی آن اجرای آثار آهنگسازان ایرانی در سبک‌های گوناگون است. رهبر این ارکستر، شهاب پارنج، آهنگساز ایرانی مقیم لس آنجلس است ولی نوازندگان ارکستر همگی غیر ایرانی‌اند. «دیورتیمنتو» - یکی از آخرین ساخته‌های احمد پژمان - از جمله آثارِ اجرا شده در این برنامه بود؛ اثری برای سازهای زهی که با الهام از موسیقی نواحی گوناگون ایران آفریده شده است. رضا والی، استاد آهنگسازی دانشگاه کارنِگی مِلون که یکی از آثارش به نام «کنسرتو کمانچه‌» در این برنامه اجرا شد می‌گوید: «در دیورتیمنتو احمد پژمان با یک بیان ساده، یک قطعه‌ پیچیده آفریده است. آهنگساز با زیربنای اروپایی کار کرده و سازهای ارکستر هم همگی غربی هستند ولی اثر رنگ آمیزی ایرانی دارد. این رویکردی است که احمد پژمان در گذشته هم داشته ولی اکنون به پختگی بیشتری رسیده است.» شهاب پارنج نیز که در کنسرت اخیر، رهبری «دیورتیمنتو» را به عهده داشته معتقد است: «احمد پژمان بر خلاف بسیاری از دیگر آهنگسازان، روی کاغذ پیچیدگی به وجود نمی‌آورد.» آغاز کار آهنگسازی با ساخت یک اپرا احمد پژمان از اُپرا متنفر بود اما همین قالب موسیقایی عامل شهرت او در موسیقی ایران شد. در سال ۱۳۴۶ پس از سالها تلاشِ بی‌سرانجام، ایران صاحب یک تالار اپرا با استانداردهای جهانی شد: تالار رودکی. برای مراسم گشایش تالار به یک اپرا با نقش‌ مایه‌های ایرانی نیاز بود. وزارت فرهنگ و هنر در نهایت تصمیم گرفت با توجه به محدودیت زمانی، به سه آهنگساز سفارش ساخت اپرا دهد: توماس کریستین داوید، آهنگساز اتریشی و استاد دانشگاه تهران؛ ثمین باغچه‌بان،‌ استاد آهنگسازی در هنرستان عالی موسیقی و احمد پژمان، دانشجوی آهنگسازی در آکادمی موسیقی وین. داوید در موعد مقرر ساخت «اپرای آتوسا» را با الهام از تاریخ ایران باستان به پایان برد ولی اثرش از برنامه‌ افتتاحیه حذف شد. سعدی حسنی در «مجله موسیقی» دلیل آنرا طولانی بودن برای مراسم ذکر می‌کند ولی برخی دیگر دلیل اصلی را متفاوت‌بودنش با سلیقه‌ مسئولان برشمرده‌اند. ثمین باغچه‌بان بر پایه‌ یکی از آثار گذشته‌اش تابلوی موزیکالی به نام «زال و رودابه» آفرید که با کارگردانی منیر وکیلی روی صحنه رفت. در نهایت این احمد پژمان بود که با اپرای «جشن دهگان» - با اشعار منوچهر شیبانی و به کارگردانی عنایت رضایی - موسیقیِ اثری را نوشت. او می‌گویدبه بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: «در وین اگر گاهی مجبور می‌شدم به اپرا بروم تنها به بخش سازی دقت می‌کردم و از خود اپرا اصلا خوشم نمی‌آمد. با اینحال زمانی که از من خواستند به زبان خودمان اپرا بنویسم، موضوع برایم جالب شد.» از این اثر تاریخی امروزه نه نُت در دسترس است و نه نمونه‌ صدا. پژمان - به گفته خودش - بارها از تالار جویا شده ولی گفته‌اند «نیست!». در بایگانی شخصی او نیز ظاهرا این اثر مفقود شده؛ سرنوشت غم‌انگیزی که برای ساخته‌های بسیاری از دیگر آهنگسازان معاصر ایران هم رخ داده: مفقود شدن آثار بدون ضبط صدا و ثبت شدن در یک کتابخانه یا بایگانی. موفقیت «جشن دهگان» موجب شد که در سال‌های بعد ساخت دو اپرای دیگر هم به پژمان سفارش داده شود: دلاور سهند (۱۳۴۷) و سمندر (۱۳۵۵). از سازمان باله ملی ایران هم به موسیقی پژمان علاقه‌مند شدند و او در فصل هنری ۵۳-۱۳۵۲ موسیقی برای «باله روشنایی» را نوشت که با طراحی مجید کاشف در تالار رودکی به روی صحنه رفت. حضور احمد پژمان در عرصه موسیقی فیلم نیز به مرور پُررنگ شد. موسیقی برای فیلم‌های «شازده احتجاب» و «سایه‌های بلند باد» به کارگردانی بهمن فرمان آرا از جمله آثار مشهور او در دهه پنجاه خورشیدی هستند. پژمان همزمان در هنرستان موسیقی ملی و دانشگاه تهران نیز به تدریس پرداخت. از نی‌زارهای جنوب ایران تا آکادمی موسیقی وین احمد پژمان در سال ۱۳۱۴ در لار متولد شد. سال‌های کودکی را بیشتر در مناطق جنوبی ایران گذارند و از همان زمان با تلاش برای ساخت نِی شیفتگی‌اش به موسیقی نمایان شد. از دوران دبیرستان همراه با مادرش در تهران اقامت گزید و به گفته‌ خودش، در دورانی که «دبیرستانی‌ها یا مصدقی بودند یا توده‌‌ای» او به جبهه ملی و هواداران دکتر مصدق گرایش پیدا کرد. از آنچه رادیو تهران پخش می‌کرد، ویلنِ مهدی خالدی و صدای دلکش از آثار مورد علاقه‌ او بودند. برای یافتن شغل در رشته زبان انگلیسی تحصیل کرد ولی به نوازندگی ویلن علاقه داشت. در آموزشگاه برادران معارفی به یادگیری موسیقی ایرانی با این ساز پرداخت ولی به مرور، موسیقی کلاسیک اروپایی او را مجذوب خود کرد. استاد اصلی پژمان در این زمینه حشمت سنجری (رهبر وقت ارکستر سمفونیک تهران) بود. پس از چند سال به عنوان نوازنده با ارکسترهای اداره هنرهای زیبا و ارکستر سمفونیک به همکاری پرداخت ولی هم‌زمان به هارمونیزه کردن نغمه‌های ایرانی دست زد و به مرور دریافت که علاقه‌ اصلی او در موسیقی، آهنگسازی است. یادگیری تئوری و آهنگسازی، پژمان را روانه کلاس‌های پرویز منصوری و حسین ناصحی کرد. در نهایت یک اورتور برای ارکستر سمفونیک نوشت که در تلویزیون اجرا و موجب شد پهلبد ترتیب اعطای بورس به او برای تحصیل آهنگسازی در اتریش را بدهد. به گفته احمد پژمان «تنها شرط وزیر برای این بورس، بازگشت آهنگساز به میهن برای ادامه کار بود». انقلاب و دگرگونی‌ها: «خاک من، ایران من کو...» در آلبوم «منظومه‌های سمفونیک از ایران» علی رهبری سه اثر از مشهورترین ساخته‌های احمد پژمان را با ارکستر سمفونیک نورنبرگ ضبط کرد.منبع تصویر،COLOSSEUM توضیح تصویر، در آلبوم «منظومه‌های سمفونیک از ایران» علی رهبری سه اثر از مشهورترین ساخته‌های احمد پژمان را با ارکستر سمفونیک نورنبرگ ضبط کرد فعالیت‌های احمد پژمان در دهه پنجاه خورشیدی به گستردگی در زمینه‌های آهنگسازی و تدریس در جریان بود تا اینکه در سال ۱۳۵۵ (۱۹۷۶) تصمیم گرفت برای تحصیل در دوره دکترای دانشگاه کلمبیا راهی نیویورک شود. در زمستان ۱۳۵۷ که ایران ملتهب‌ترین روزهای انقلاب را سپری می‌کرد، در آلمان غربی سه اثر از مشهورترین آثار پژمان با ارکستر سمفونیک نورنبرگ به رهبری علی رهبری به ضبط رسید؛ در آلبومی با عنوان «منظومه‌های سمفونیک از ایران». در پی انقلاب و محدودیت‌های اِعمال شده برای موسیقی، از اوایل دهه شصت خورشیدی احمد پژمان در کالیفرنیا به فعالیت‌هایش ادامه داد. در این دوره او با بسیاری از خوانندگان ایرانی در تبعید مانند حمیرا، عارف، هایده و داریوش برای آهنگسازی یا تنظیم همکاری داشت. «خاک من کو» با شعری از هما میرافشار از مشهورترین آثار او در این دوره است که در سال ۱۹۸۶ توسط گروهی از خوانندگان ایرانی در لوس آنجلس اجرا شد. احمد پژمان در اوایل دهه ۷۰ خورشیدی به ایران بازگشت. مدت کوتاهی مدیر هنری ارکستر سمفونیک تهران شد ولی روحیه‌ هنری او با کارهای اداری همخوانی نداشت. پژمان در کنار آهنگسازی و به ویژه حضور پر رنگ در عرصه موسیقی فیلم، تدریس در دانشگاه را هم از سر گرفت. در زمینه‌ موسیقی ارکسترال ایران، او از آهنگسازان خوش اقبال به شمار می‌رود. بر خلاف بسیاری از آهنگسازان هم‌دوره‌اش، بسیاری از ساخته‌هایش با ارکسترهای بزرگ اجرا و ضبط شده و همچنین نت تعدادی از آنها در داخل و خارج از ایران به چاپ رسیده‌اند. با این‌حال، همچنان بخش قابل توجهی از کارهایش در بایگانی‌های اداری و خصوصی پراکنده و امکان نشر نیافته‌اند. اخیرا در شهر لس‌آنجلس، مراسمی به پاس شش دهه خدمت احمد پژمان برگزار شد که در آن، «ارکستر ایرانشهر» به رهبری شهاب پارنج آثاری از این آهنگساز سرشناس را اجرا کرد.