در خدمت و خیانت روشنفکران

در خدمت و خیانت روشنفکران کتابی است از جلال آل احمد که در سال ۱۳۴۳ خورشیدی نوشته [۱] و نخستین بار در سال ۱۳۴۷ خورشیدی منتشر شد.[۲] آل احمد در این کتاب به بررسی مفهوم روشن‌فکری، پایگاه‌های طبقاتی آن در ایران، و بررسی عملکرد روشنفکران ایرانی پرداخته است.[۳] جلال آل احمد در این کتاب به ذکر مصادیق روشنفکری از دیدگاه خویش نیز پرداخته است. وی در این راستا، ابتدا پیامبران را در سرلوحه لیست روشنفکران قرار می‌دهد و در مراتب بعدی، از کسانی همچون سیاوش، شخصیت اساطیری ایران که خونش بیگناه ریخته شد، گئومات، زرتشت، مانی، مزدک، بزرگمهر و خاندان برمکی نام می برد و بعد در دورهٔ اسلامی هم به شخصیت‌هایی مثل فردوسی، ابوریحان بیرونی، (رازی!) ابوعلی سینا، ناصرخسرو، خیام، حسن صباح و مولوی اشاره می‌کند و این لیست را ادامه می‌دهد تا برسد به سید جمال اسدآبادی، قائم مقام فراهانی و میرزا تقی خان امیرکبیر. البته آل احمد افرادی مثل سعدی، عنصری، فرخی و قاآنی را هم مستعد روشنفکر شدن می‌داند، ولی معتقد است که آن‌ها از برخی از صفات لازم برخوردار نبوده‌اند و در نتیجه، نمی‌توانند در لیست مربوطه جایی داشته باشند. در این لیست، اسامی شخصیت‌های غیرایرانی مثل ژان پل سارتر، برتراند راسل، آندره ژید، آنتونیو گرامشی و ریمون آرون هم دیده می‌شود. علاوه بر این، شخصیت‌هایی مثل ملک‌المتکلمین، کسروی، ملک الشعرای بهار، دهخدا، دکتر مصدق، نیما و خلیل ملکی هم در لیست روشنفکران ایرانی جلال آل احمد قرار دارند.[۴] پیشینه آل احمد در این کتاب به نقل سخنرانی از خمینی در سال ۱۳۴۳ پرداخته است و پس از اشاره به این موضوع که هرگاه روشنفکر و روحانی همراه هم بوده‌اند به پیروزی دست یافته‌اند، انگیزهٔ اصلی نوشتن کتاب را ادای دین به خونی که در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ از مردم تهران ریخته شد دانسته است.[۵] به‌گفتهٔ حسین شیخ رضایی، در خدمت و خیانت روشنفکران پس از سه مقاله دیگر و غرب‌زدگی، سومین کتاب نظری آل احمد است که از دو اثر پیشین مفصل‌تر است.[۶] جستارهای وابسته حرف‌هایی برای دانشجویان دانشگاه شیراز پانویس J. W. Clinton, “Al-E Ahmad, Jalal,” Encyclopædia Iranica, I/7, pp. 745-747; an updated version is available online at http://www.iranicaonline.org/articles/al-e-ahmad-jalal-1302-48-s (accessed on 14 May 2014). گرجی‌زاده، رضا (۱۳۸۰). «کتاب‌شناسی جلال آل‌احمد». کیهان فرهنگی. تهران: مؤسسه کیهان (۱۸۰): ۷۵. شیخ رضایی، نقد و تحلیل و گزیده داستانهای جلال آل احمد، ۳۹. دوبرادر، خاطرات محمد حسین دانایی، انتشارات اطلاعات، چاپ دوم، 1393، تهران شیخ رضایی، نقد و تحلیل و گزیده داستانهای جلال آل احمد، ۴۲. شیخ رضایی، نقد و تحلیل و گزیده داستانهای جلال آل احمد، ۳۹. منابع شیخ رضایی، حسین (۱۳۸۵). نقد و تحلیل و گزیده داستانهای جلال آل احمد. تهران: روزگار. صص. ۴۹۳. شابک ۹۶۴-۳۷۴-۰۱۴-۵. نبو جلال آل‌احمد تألیف داستان و رمان دید و بازدید (۱۳۲۴)از رنجی که می‌بریم (۱۳۲۶)سه تار (۱۳۲۷)زن زیادی (۱۳۳۱)سرگذشت کندوها (۱۳۳۷)مدیر مدرسه (۱۳۳۷)نون والقلم (۱۳۴۰)نفرین زمین (۱۳۴۶)پنج داستان (۱۳۵۰)سنگی بر گوری (۱۳۶۰) مقالات گزارش‌ها (۱۳۲۵)حزب توده سر دو راه (۱۳۲۶)هفت مقاله (۱۳۳۳)پیرمرد چشم ما بود (۱۳۴۰)غرب‌زدگی (۱۳۴۱)سه مقاله دیگر (۱۳۴۱)کارنامه سه ساله (۱۳۴۱)یک چاه و دو چاله و مثلاً شرح احوالات (۱۳۴۳)ارزیابی شتاب‌زده (۱۳۴۳)در خدمت و خیانت روشنفکران (۱۳۴۷)اسرائیل، عامل امپریالیسم (۱۳۵۷)نیما چشم جلال بود (۱۳۷۶) تک‌نگاری اورازان (۱۳۳۳)تات‌نشین‌های بلوک زهرا (۱۳۳۷)جزیرهٔ خارک درّ یتیم خلیج فارس (۱۳۳۹) سفرنامه خسی در میقات (۱۳۴۵)سفر به ولایت عزرائیل (۱۳۶۳)سفر روس (۱۳۶۹)سفر فرنگ (۱۳۷۶)سفر آمریکا (۱۳۷۸) دیگر نامه‌های جلال آل‌احمد (۱۳۶۴)مکالمات: مجموعه گفت و شنیدها (۱۳۷۴)نامه‌های سیمین دانشور و جلال آل‌احمد (۱۳۸۳) مرتبط سیمین دانشور (همسر)شمس آل‌احمد (برادر)سید محمود طالقانی (پسرعمو)مصطفی آل احمدبینش آل احمد (جملات قصار)خانه جلال آل احمدبزرگراه جلال آل‌احمدجایزه ادبی جلال آل‌احمددو برادر رده‌ها: جستارهای جلال آل احمدکتاب‌های جلال آل احمدکتاب‌های فارسی این صفحه آخرین‌بار در ‏۱۳ مهٔ ۲۰۲۳ ساعت ‏۰۹:۵۳ ویرایش شده است.