پایگاه وحدتی

پایگاه وحدتی. در پژوهش های خوزستان شناسی موجود ،یکی از سکونتگاه های بسیار پر اهمییت و استراتژیک معاصر که تا کنون درباره چگونگی پیدایش و گسترش آن تحقیق مستقلی صورت نگرفته است، پایگاه هوایی وحدتی ،در میانه دو شهر دزفول و اندیمشک ، می باشد. با توجه به اینکه اکنون در سال ۱۳۹۹ ، در آستانه هشتادمین سالگرد شکل گیری این مکان می باشیم ، در این نوشتار می کوشیم تا علل شکل گیری این پایگاه بسیار مهم جنوب غرب کشور و نیز گسترش آن را در دو مقطع کلی پیشا – انقلاب و پسا – انقلاب به اختصار تشریح کرده و به ابعادی از اعتبار و اهمییت تاریخی آن اشاره کنیم. امید است با توجه به وجود نیروهای پرتوان علمی دانشگاهی خوزستان و آمادگی آنان برای انجام تحقیقات جامع تاریخی درباره این سکونتگاه نظامی، فرماندهی پایگاه وحدتی ترتیباتی اتخاذ کنند تا در راستای تاریخنگاری محل و مستند سازی جانفشانی های نیروهایی که در این هشتاد سال در این پایگاه به کشور خدمت کرده اند ، این مهم به مرحله اجرا درآید. مقدمه وقتی درآغازین روزهای شهریور ۱۳۲۰ با کشیده شدن شعله های جنگ جهانی دوم به مرزهای ایران بی طرفی ایران نقض شد ، نیروهای متفقین (آمریکا و انگلیس باهمراهی نیروهای مستعمراتی هندی) وارد خرمشهر و آبادان شدند. این نیروها با استقرار هزاران سرباز در این دو شهر و کنترل هردوبندر و پالایشگاه آبادان اقدام به راه اندازی دو کارخانه مونتاژ خودرو و هواپیما در خرمشهر نموده تا بتوانند خودروهای نظامی بزرگ و هواپیما ها را آماده ارسال به شوروی برای رویارویی با ارتش نازی هیتلر کنند. افزون بر این ، متفقین با ارسال نیروهای نظامی به دیگر مناطق نفت خیز خوزستان مانند بندرشاهپور ، اهواز ،نفت سفید، و مسجد سلیمان، شماری از نیروهای خود را نیز به شمال خوزستان (دزفول و اندیمشک) گسیل داشتند. این نیروهای نظامی چند صد نفره عمدتا در دو محل مستقر شدند : یکی ، در محل کشتزارهای دیم بین اندیمشک و دزفول در مکانی حدودا ۶ هزار هکتاری به نام تپه چرمه که متعلق به یکی از ملاکان عمده دزفولی به نام “آبره قطب” بود ، و دوم ، در محلی در شمال شهر کوچک اندیمشک آن زمان که در مجاورت تاسیسات شرکت نفت اندیمشک قرار داشت. تپه چرمه محل استقرار نیروهای پیاده و زرهی متفقین بود ، و اندیمشک محل عمده تاسیسات دوم کارخانه بزرگ مونتاز خودرو برای اعزام به شوروی. در اهمییت این کارخانه که صدها نیرو در آن شبانه روز مشغول مونتاژ خودرو بودند همین بس که بدانیم در منابع تاریخی ارتش آمریکا از اندیمشک به عنوان “دیترویت کوچولو” نام می برند چرا که در آن زمان شهر دیترویت در آمریکا مرکز عمده خودرو سازی به شمار می آمد. در کنار همین کارخانه، یک اردوگاه بزرگ استقرار نیروهای متفقین ، یک فرودگاه ، یک واحد تولید روغن موتور و بنزین هواپیما و یک باشگاه تفریحی و سینما نیز راه اندازی شد. با طولانی شدن جنگ ، متفقین اقدام به برپایی تاسیساتی موقت اما مدرن برای نیروهای خود در اراضی تپه چرمه در حاشیه و امتداد رود دز تا کنار شهر دزفول می کنند، از جمله ساخت سوله هایی بزرگ برای استقرار بسامان تر نیروهایشان، تاسیسات بهداشتی،آشپزخانه و غذاخوری چند صدنفره، استخر، مقداری خیابان بندی و غیره ، یعنی در کل محوطه بسیار وسیعی که امروزه شامل پایگاه هوایی وحدتی و پادگان تیپ ۲ زرهی دزفول می باشد(به نقل از آقای سید رضا قطب نوه مرحوم آبره قطب که اکنون حدود ۸۰ ساله هستند). زمانی که از سال ۱۳۲۴ به بعد نیروهای متفقین ، ایران و از جمله دزفول و اندیمشک را تخلیه می کنند ، ارتش ایران به تدریج در محل جایگزین نیروهای متفقین می شود. سال ها صرف حل و فصل خرید اراضی از صاحب ملک می شود اما قضیه حل و فصل حقوقی نهایی نمی شود ولی با توجه به قدرت و اقتدار ارتش و پشتیبانی دربار، نیروهای مسلح اندک اندک طی سال ها به استقرار بیشتر خود در محل ادامه داده و تصمیم قطعی ساخت پایگاه در محل را عملی می کنند. (سال ۱۳۲۳، اندیمشک) روی تابلوی بالای سر افراد نوشته شده “باشگاه نیروهای مسلح متفقین دراندیمشک” سال های پیشا-انقلاب اسلامی در فاصله سال های ۱۳۲۶ تا ۱۳۳۷ با گسترش دامنه جنگ سرد و پیدایش پیمان سنتو( همپیمانان غرب در خاورمیانه علیه گسترش نفوذ شور وی) و جهت گیری ناسیونالیستی عربی و سوسیالیستی حکومت عراق ، دولت شاهنشاهی وقت ایران در هماهنگی با آمریکایی ها تصمیم می گیرند تا به طور قطع در این مکان یک پایگاه هوایی پیشرفته برپا کنند تا هم در برابرحکومت چپگرا و سوسیالیست عراق به صورت یک سپر دفاع هوایی عمل کند ، و هم در کل منطقه جنوب غرب ایران از نیروهای زمینی ارتش درمواقع لزوم پشتیبانی هوایی کند. در نتیجه ، ساخت و سازها شتاب بیشتری گرفته و دو شرکت تاسیساتی بزرگ آمریکایی به نام “MKO” و ایرانی با عنوان “اسد ” طرح های اولیه گسترش و توسعه پایگاه را با به کار گیری ماشین آلات سنگین مدرن و هزاران نیروی کار انسانی به پیش می برند. کیلومترها محدوده پایگاه با دیوار سیم خاردار مشخص می شود ، باند بزرگ فرودگاه ساخته شده،آشیانه هایی متعدد برای حفاظت از هواپیماهای جنگنده ساخته می شود و ده ها واحد مسکونی و اداری ساخت و آماده بهره برداری می شوند. در این گیر ودار ، با طرح ادعاهای واهی سرزمینی رژیم چپگرای ژنرال عبدالکریم قاسم در عراق علیه خوزستان ، روز به روز بر اهمییت استراتژیک این پایگاه افزوده شد. به گفته تیمسار سرتیپ جلال آرام و تیمسار سرتیپ محمد غلامحسینی ( هردو از خلبانان پیشکسوت سال های دفاع مقدس که در این پایگاه خدمت کرده اند) با ادامه این روند، تقریبا در سال ۱۳۳۷ خورشیدی پایگاه ساختار رسمی یک پایگاه هوایی به خود می گیرد و برای نخستین بار اسم رسمی آن “پایگاه دوم” تعیین می شود. در ادامه ، در سال ۱۳۳۸ چندین فروند هواپیمای جنگنده F-84 و F-86 در آن مستقر می شوند. با ورود به سال های آغازین دهه ۱۳۴۰ ، پایگاه شاهد دو تحول عمده می شود: نخست ، خروج تدریجی جنگنده های قبلی و استقرار جنگنده های مدرن تر فانتوم F5 ، و دوم گزینش نام جدید “پایگاه وحدتی” برای این پایگاه. علت گزینش این نام برای پایگاه نیز آن بود که با کشته شدن دو برادر خلبان نیروی هوایی ( به نام های احمد وحدتی و مهدی وحدتی )در دو سانحه جداگانه در اطراف تهران ، از تاریخ ۲۱ اسفند ۱۳۳۹ این پایگاه به افتخار نام آن دوبرادر خلبان رسما “پایگاه وحدتی” نامیده شد. لازم به ذکر است که برادر بزرگتر به نام سرگرد احمد وحدتی استاد پرواز و خلبان هواپیمای ترابری C-47 داکوتا بود که در سال ۱۳۳۸ جان خود را از دست داد ، و برادر کوچکتر سروان مهدی وحدتی خلبان F-84 تاندرجت بود که در سال ۱۳۳۹ دچار سانحه شد و فوت کرد (پورتال اطلاع رسانی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی اسران). با گذشت زمان ، ماموریت های پایگاه وحدتی گسترده تر شده ، نیروهای مستقر در آن افزایش چشمگیری یافته، و فناوری های مورد استفاده در آن روز به روز پیشرفته تر گردید. پایگاه در سال ۱۳۴۷به مرکز عمده آموزش جنگنده های مافوق صوت F-5 ( F-5A و (F-5Bتبدیل شد ،به گونه ای که حتی فرزند ارشد شاه برای آموزش پرواز با این جنگنده ها دوره آموزش پروازی خود را در این پایگاه سپری می کند. تیمسار سرتیپ آرام یادآور می شوند که وقتی در سال ۱۳۴۷ رییس جمهور عراق حسن البکر ادعاهای پوچی درباره خوزستان و اروند رود مطرح و حتی تهدید نمود که کشتی های ایرانی بایستی با پرچم عراق از دهانه فاو به بعد وارد آب های عراق شوند ،ایران با اقتدار کامل کشتی ابن سینا را در آن مسیر به حرکت درآورد و ضمنا برای پوشش امنیتی آن کشتی، ۸ فروند هواپیمای F-86 به فرماندهی تیمسار نادر جهانبانی( جانشین وقت پایگاه وحدتی) بر فراز کشتی ابن سینا مانور دادند و عراق نتوانست هیچ گونه واکنشی از خود نشان دهد، و همین امر بازتاب های ملی و بین المللی مثبت بسیاری برای ایران به همراه داشت. در هر حال،ارتقای سریع و رو به رشد جایگاه نظامی پایگاه وحدتی در میانه دهه ۱۳۴۰ به گونه ای است که در خوزستان همپای لشگر ۹۲ زرهی خوزستان می شود ، و به همین دلیل فرماندهی آن همواره در اختیار یک سرتیپ قرار داده می شود ، مانند تیمسار سرتیپ محمود نعیمی راد که سال ها فرماندهی پایگاه را برعهده داشت . خلبان شهید مهدی وحدتی تیمسار نادر جهانبانی از تحولات عمده پایگاه وحدتی در دهه ۱۳۴۰، مشارکت در برپایی رزمایش چند ملیتی “دلاور”(Exercise Delawar) در سال ۱۳۴۶ می باشد. این رزمایش در واقع پیامی بود از آمادگی ایران برای مقابله با بلند پروازی های زمامداران ضد ایرانی عراق آن روزگار . در این رزمایش بسیار گسترده ۴ روزه ( ۱۲ تا ۱۵ آوریل ۱۹۶۴) که با شرکت هزاران نیروی نظامی هوایی،دریایی، و زمینی آمریکایی و ایرانی صورت گرفت ، ده ها فروند هواپیمای ترابری،جنگنده، هلیکوپتر ، و نیروهای پیاده واکنش سریع مشارکت داشتند. فرماندهی نیروهای آمریکایی رزمایش با سرلشگر کلاید باکس (Clyde Box) بود ، و نیروهای ایرانی زیرفرماندهی رییس ستاد ارتش سرلشگر خسین حجازی. شخص شاه و چندین تن از سفرای خارجی مقیم ایران نیز در محل از مراحل اجرایی رزمایش دیدن می کردند. در اهمییت این رزمایش همین بس که چندماه بعد مجله نیروی هوایی آمریکا با عنوان Air University Review(Vol. 15, No. 6, Sept. – Oct. 1964) در سه مقاله مفصل به قلم فرماندهان عال رتبه نظامی به ارزیابی جنبه های گوناگون آن می پردازد. این سه مقاله عبارتند از : US Strike Command- Stateside and Global by Major Gen. Clyde Box (pp. 2-14). Exercise Delawar, USSTRICOM, by Lt. Col. Clay T. Buckingham (pp. 15-28). Exercise Delawar, MATS, by Major Gen. Joseph A. Cummingham (pp. 29-35). دهه ۱۳۵۰، شاهد رشد،گسترش، و ارتقای هر چه بیشتر قابلیت ها و جایگاه پایگاه وحدتی در نیروی هوایی کشور است.مهمترین تحول در آغاز این دهه در پایگاه وحدتی ، استقرار جنگنده های فوق مدرن F5-E و F5F(موسوم به Tiger-2) در سال ۱۳۵۱ بود که استقرار این هواپیماهای فوق پیشرفته آن زمان ، کلا معادلات برتری هوایی و پشتیبانی ایران نسبت به عراق را دگرگون کرد. اولین دسته ۸ فروندی تقریبا مونتاژ شده کامل این هواپیماها در درون یک فروند هواپیمای ترابری فوق پهن پیکر C5-GALEXY که در پایگاه وحدتی فرود آمد تحویل نیروی هوایی ایران شد . این اقدام در زمینه ترابری هوایی آن دوره یک اقدام بیسابقه بود که ۸ فروند هواپیمای تقریبا کامل از قاره ای به قاره دیگر جابجا شوند. همچنین، استقرار توپ های پیشرفته ضدهوایی سویدی موسوم به “اورلیکن” از دیگر تحولات مثبت پوشش هوایی منطقه بود. (سال ۱۳۵۱ پایگاه وحدتی) تخلیه ۸ فروند هواپیمای جنگنده F5 از درون هواپیمای پهن پیکر C5-Galexy همزمان با تجهیز پایگاه به تجهیزات پیشرفته تر و جنگنده های مدرن روز، نیروی انسانی شاغل نیز از تخصص های بالاتری برخوردار می شوند و ده ها خلبان،استاد خلبان ، همافر ، و افزارمند امورات مختلف پایگاه را انجام می دهند. تعداد منازل مسکونی در تیپ های مختلف و برای رسته های گوناگون نظامی و اداری به حدود ۵۰۰ واحد می رسد، یک بیمارستان نظامی ، یک سینما ، یک باب زورخانه، استخر، یک درمانگاه ، یک واحد آتش نشانی ، یک باشگاه تفریحات بزرگ، یکی دو سوپر مارکت بزرگ راه اندازی می شود ،و ورود و حضور همین نیروهای نظامی فنی- تخصصی و خانواده های آنان باعث نوعی تحول فرهنگی در شهرهای اندیمشک،دزقول،و شوش می شود. همچنین ، در این دهه تیم های ورزشی پایگاه ،بویژه تیم های فوتبال آن ، جزء تیم های مطرح شمال خوزستان می شوند . به هرحال ، در پایان دهه ۱۳۵۰ با نقش محوری پایگاه وحدتی در کنار یگان های اقماری آن (از جمله یگان راداری جاده دهلران، یگان موشکی پدافندهوایی سه راه اندیمشک – دهلران، یگان پدافندهوایی موشک های هاگ محمدبن جعفر دزفول)، شبکه سامانه دفاع هوایی منطقه به شکلی اطمینان بخش در می آید. از جنبه کارآفرینی برای مردم شهرهای دزفول و اندیمشک نیز ده ها نفر از اهالی این دو شهر و مناطق پیرامون آن ها در رده ها و رسته های گوناگون نظامی و غیرنظامی در پایگاه وحدتی شاغل به کار شدند، از جمله چندین خلبان اندیمشکی و دزفولی. تردیدی نیست که در پایان دهه ۱۳۵۰ ، پایگاه وحدتی در اوج پیشرفت فنی – تخصصی و در عین حال انجام ماموریت های نظامی محوله بود، و از دیگران فرماندهان پایگاه در آن دوران می توان از تیمسار قندهاری ( سازنده مسجد پایگاه) ، تیمسار روحانی ، تیمسار خامنه ای را نیز می توان نام برد( نقل قول از تیمسارسرتیپ جلال آرام وتیمسار سرتیپ محمد غلامحسینی،هردو از خلبانان اندیمشکی پیشکسوت سال های دفاع مقدس). از سوی دیگر، با شکل گیری انقلاب اسلامی و گسترش آن ،بویژه در سال های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷، نظامیان پایگاه وحدتی نیز به صفوف مردم و انقلابیون پیوسته و برخی درجه داران ،همافران، افسران، و خلبانان با تشکیل هسته های انقلابی به تقویت انقلاب و پیشبرد اهداف آن کمک می کنند ، و بخصوص در تحولات سیاسی دو شهر اندیمشک و دزفول نقش آفرینی می کنند. سال های پسا-انقلاب اسلامی در ماه های نخست پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ ، نام پایگاه به “پایگاه دکتر مصدق” برگردانده می شود، اما اندکی بعد دوباره تابلوی “پایگاه چهارم شکاری” و نیز “پایگاه وحدتی” در درب ورودی پایگاه نصب می شوند و پایگاه نام اصلی سازمانی خود را حفظ می کند. در نخستین ساعات شروع تجاوز نیروهای صدام به ایران در روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، در ساعت ۱۳ و ۳۰ دقیقه بمب افکن های عراقی به پایگاه وحدتی نیز حمله کردند و باعث شهادت چندتن گردیدند. اما، این یورش باعث بروز دلاوری هایی بیادماندنی در عملکرد دفاعی پرسنل نظامی پایگاه شد ؛ دلاوری هایی که تا پایان هشت سال دفاع مقدس ادامه یافت . دقیقا فردای همان روز ایران با به پرواز درآوردن ۱۴۰ هواپیما ( در عملیات کمان ۹۹) در تلافی چندین نقطه نظامی و تاسیسات حیاتی عراق را بمباران کرد و در این عملیات ۴۰ فروند از جنگنده های پایگاه وحدتی مشارکت داشتند. در دو سال نخست جنگ ، در موارد بسیاری شورای عالی دفاع ملی کشور در پایگاه وحدتی تشکیل می شد و این نکته در خاطرات بنی صدر رییس جمهور وقت (در دوکتاب “نامه ها” و “خیانت به امید” ) و نیز آیت الله هاشمی رفسنجانی( “عبور از بحران”) و همچنین نشریات روز آن زمان ذکر شده است. کارنامه افتخار آفرین پایگاه وحدتی در طول سال های دفاع مقدس ، انجام هزاران سورتی پرواز در بمباران های برون مرزی در خاک عراق و نیز مشارکت در پشتیبانی عملیات های نظامی گوناگون در درون خاک کشور بود. طبعا، در این نقش آفرینی گسترده و ظفرنمون خود پایگاه نیز بارها بمباران شد ، و در نتیجه چه در خود پایگاه و چه در عملیات های گوناگون هوایی ده ها تن از فرزندان رشید این مملکت به شهادت رسیدند. یکی از منابع مربوطه (اطلس جغرافیای حماسی، صص ۲۴۳-۲۴۴) تعداد شهدای پایگاه وحدتی را ۴۵ شهید،جانباز و آزاده خلبان، و ۵۴۳ شهید،جانباز، و آزاده غیر خلبان عنوان کرده است . از فرماندهان پایگاه وحدتی در زمان دفاع مقدس می توان از این افراد نام برد: سرهنگ خلبان تابش فر، سرهنگ خلبان دهنادی ، سرهنگ خلبان افشار ، سرهنگ خلبان بهمن فرقانی ، سرهنگ خلبان عباس عابدین(۱۳۶۰-۱۳۶۲)، سرهنگ خلبان علی گیلانی (۱۳۶۲-۱۳۶۴). بخشی از اهمییت نقش پایگاه هوایی وحدتی در طول سال های دفاع مقدس نیز در کتاب های خاطرات خلبانان این پایگاه، فرماندهان نظامی عالی رتبه ارتش و سپاه پاسداران، و نیز مسوولین سیاسی کشور در دوران جنگ باز تاب یافته داست. برای نمونه، نگاه کنید به مقاله ای از اینجانب با عنوان “خلبانان اندیمشکی دفاع مقدس” سایت خبرگزاری ایسناخوزستان به تاریخ ۱۸/۱۱/ ۱۳۹۶با این لینک https://www.isna.ir/news/khouzestan-104597)/) . از شهدای پایگاه وحدتی در طول سال های دفاع مقدس می توان از این بزرگان نام برد : شهید سرگرد یونس خوش بین، شهید ستوان یکم تورج یوسف ، شهید ستوان منصور ناظریان، شهید ستوان حسینی، شهید سرگرد بهنیا، شهید سرگرد سپهر ، شهید ستوان جورکی، شهید سرگرد شهاب سلطانی، شهید ستوان بزرگی، شهید سروان منصوری، شهید سروان منصور آزاد، شهید سروان حاتمی، شهید تیمسار لشگری، شهید سروان زارع نعمتی، شهید سروان حسن باستانی، شهید ستوان شیخ حسنی، شهید سرگردغلامرضایی، شهید سرگرد برتوان ، شهید سروان فرزین، شهید سروان توکلی، شهید سروان مظفری، شهید ستوان اسد زاده، شهید سروان بازرگان، شهید سروان بیژن هارونی، شهید سروان حسین بهرام، شهید سرگرد حق شناس، شهید سروان امرالله اسعدی، شهید سرگرد شوقی، شهید ستوان فضیلت، شهید سروان فیلی، شهید سروان اصغر صدری نوشاد، و شهید سروان محمود یزدان پناه . در دوران صلح و سازندگی پس از اعلان آتش بس نیز پایگاه وحدتی دوباره به انجام ماموریت های محوله در فضای جدید پرداخت ، از جمله آموزش پرواز با هواپیماهای سازمانی جنگنده بمب افکن فانتوم F-5 . در این دوران ، با ارتقای سطح آموزش های پروازی از سامانه های راداری شناسایی به صورت شبیه سازی (Simulation) استفاده شده و می شود. از دیگر فعالیت های پایگاه در سال های صلح برپایی نمایشگاه نیروی هوایی در تعطیلات نوروز و راهیان نور است که تا کنون بیش از ۲۵۰ هزار نفر مردم عادی از آن بازدید کرده اند و با توانایی های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی از نزدیک آشنا شده اند. فراتر از یک شهر دکتر عباس امام (نویسنده،مترجم، و خوزستان پژوه)