رساله بیماری قند

رسالة بیماری قند مولف :عبد الطیف بغدادی؛ مترجم :دکتر علی خواجه دهی؛ ناشر: ستوده، تبریز؛ چاپ اول 1389؛ شابک: 8-46-5003-600-978؛ 110 صفحه. معرفی و بررسی رسالة بیماری قند درآمد: کتاب حاضر با نامه ایرج افشار به عنوان تقریظ کتاب و با مقدمة دکتر غلامرضا بنابی با عنوان “مقدمه ای بر رساله الدیابیطس” شروع شده است. در این مقدمه در مورد شیوع بیماری دیابت در جوامع انسانی آماری به طور متوسط از کشورهای متعدد می دهد “واینکه کشورهای خاورمیانه از جمله ایران در لیست کشورهایی قرار خواهد گرفت که احتمالا در 25 سال آینده بیش از ده درصد از جمعیت کل آن مبتلا به دیابت خواهند بود”(ص7) سپس مباحثی در مورد بیماری دیابت در زنان باردار بسط داده شده است . در قسمت “تاریخچه بیماری ” نگاهی به تاریخ استفاده انسان ازقند در زندگی روزمره می کند وبه اینکه در اوایل زندگی انسانها در دشت ها غذای مورد نیاز فقط از طریق شکار وگوشت حیوانات تامین می شده است و از آنجایی که بخشی از اندام های اساسی وحساس بدن نظیر مغزفقط از طریق مواد قندی قادر به تامین انرژی خود هستند ومواد چربی وپرتیین در صورت لزوم در کبد آنها باید تبدیل به مواد قندی شود تا به مصرف سلولهای مغزی برسد وسلولهای مغزی وعصبی نیاز مبرم به مواد قندی دارند (ص5) در ادامه بحث اشاره به اینکه آغاز دیابت از چه مرحله ایی اززندگی انسان بوده است و چرا بیماری قند را بیماری اغنیا نامیده شده :شاید جالب باشد مختصری به آن اشاره شود برخی از دانشمندن اعتقاد دارند که شاید یکی از دلایل افزایش حجم مغز انسانها در آن مرحله از تکامل به خاطر پدیده مقاومت انسولین بوده که در کتاب به آن اشاره شده است” اگرچه این پدیده انسانها را میلیونها سال از دالانها تنگ وتاریک طبیعت با سختی وکمبودهای آن گذر داده وبه مرحله یخبندان رسانده است اما بعداز عصر یخبندان با آغاز کشاورزی ودامداری رژیم غذایی انسانها تغییر کرده ومواد قندی وارد زندگی انسان شده است وشروع مرحله کشاورزی مقدمه .آغاز گربیماری دیابت در انسانها می باشد” (ص9)وبه مرور زمان با تغییر ساختار اجتماعی در زندگی انسان طبقات خاصی در جامعه بدون فعالیت عضلانی از دسرنج دیگران استفاده می کردند و این باعث شد این گروه از افراد مستعد ابتلا به بیماری دیابت شوند وبه اینعلت آن را بماری اغنیا نامیدند. واولین سند پیدا شده در مورد بیماری دیابت از کشور مصر مربوط به 3560 سال پیش است ودرادامه نگاهی به تاریخ این بیماری شده است. در مورد زندگی عبداللطیف بغدادی شرح کاملی در مقدمه آورده شده است که تعداد رساله ها وکتاب های پزشکی البغدادی 53 عنوان ذکر شده است ابن وابی اصیبه تعدادکل نوشته های وی را 173عنوان آورده است. (ص13کتاب) درمورد بیماری قند واین که عبدالطیف اعتقاد دارد که دیابت یک بیماری گرمی است وتمام اندیشه ودرمان خود را بر محور گرمی می گذارد ودرمان بیماری را سرد کردن مزاج این بیماران قرار می دهد می گوید”پس در حالی که این بیماری از سو مزاج گرم کلیه عارض می شود باید باچیزهای سرد ورطوبت دهنده وپوشاننده وخنک کننده با آن مقابله شود” سپس متعاقب آن پیشنهادی در مورد تعدیل گرمی به سردی وهمچنین برطرف کردن حالت خشکی بدن می دهد ومی گوید “باید روشی اتخاذ گردد که بدن چاق ومرطوب شده واز حالت پژمردگی به حالت شکفتگی تغییر وضعیت بدهد ودرمان و داروی پیشنهادی وی برای این کار دوغ شیر گاو است “پس برای این بیماری دوایی بهتر از دوغ باشد نمی یابیم واز امتیازات این است که خون را سرد وغلیظ می کند وضد قوه جاذبه است ” . ودرجایی دیگرکه مهمترین بخش رساله ذکر شده است با بیانی از قلهمان که از پزشکان صاحب نام بوده ورازی در الحاوی به عنوان قلهمان یاد می کند که وی پیشنهاد می کند “عدس از چیزهایی است که ادرار را کم می کند وجریان آن تقلیل می دهدوآن را نگه می دارد واین خواص به خاطر این است که خون را غلیظ می کند (ص17) در بخشی از نظریات رازی در مورد علاج دیابت در جاهای مختلف این رساله آمده است مبنی برتسکین تشنگی وغلیظ کردن خون وسرد کردن مزاج می باشد وقرصی را که رازی ساخته و به بیماران دیابتی می داده اشاره شده که همان است که در الهدایه به وسیله اخوینی آمده است . نظرپزشکان دیگری تیاذوق طبیب در مورد درمان پرادراری همراه با تشنگی با پخته حب آس ونظر اهرن که اوهم از پزشکان اواسط قرن هفتم میلادی است به اینکه درمان دارویی دیابت را دراج پخته شده با سرکه و”به وشراب عرق کشمش می داند ودر ادامه این درمان ها اشاره ایی به پیشنهاد جالب جبرییل ابن بختیشوع کرده است که وی از پزشکان دانشگاه جندی شاپور بوده وبعدا طبیب هارون الرشید وپسرش مامون شده است وی ضمن شمردن داروهای خوراکی متعدد پیشنهاد می کند که : “خوردن آب دراین بیماری بهتر از خودن شراب است ” واین در حالی ست که نظر اهرن “از پزشکان قرن هفتم میلادی ” در بالا اشاره یی به آن شد که درمان دارویی دیابت همراه با شراب عرق کشمش می داند. بعد از خلاصه نظرات وشرح مفصلی از پیشنهادات دارویی که آمده است این بخش از رساله با گفتاری از رازی درمورد معنای دیابت پایان می یابد .عبدالطیف می گوید “همین قدر اشتشهاد از گفتاردانشمندان وتایید اقوالشان در مورد بیماری دیابت کافی است وزاید بر این تکرار مکرر است واگر این اطاله از کلام از آوردن آن سر باز زدیم او را قانع نخواهد کرد”(ص19). ابن سینا نیز در در کتاب قانون ضمن تعریف وشرح بیماری دیابت آن را با لغزش روده ها مشابه دانسته است واین همان است البغدادی درآغاز رساله آورده ست که پیدایش بیماری دیابت را مربوط به ناتوانی کلیه ها دانسته ومی گوید “کلیه ها قادر نیستند آب را چندان که لازم است نگه دارند وتا وقت مناسب که طبیعت می خواهد آن را بیرون ندهند”وبعد به تفضیل به علل بوجود آمدن این حالت در کلیه ها می پردازد. در ادامه این رساله از فواید “بِه ” گفته شده است، اما ضرورت آوردن “بِه “به این دلیل بوده است که در صفحه 21و22 این کتاب آمده “به “خاصیت سرد کنندگی وتغلیظ خون وباریک نمودن مجاری ادراری پس اگر علت یک بیماری شدت وازدیاد گرمی باشد “به”برای آن مرض سودمند خواهد بود .زیرا سرد کننده وتسکین دهنده تشنگی است . قوه ماسکه رازیاد وقوه جاذبه را بخاطر سرد کنندگی که دارد تضعیف خواهد کرد وگقتیم که این بیماری “دیابت “نیرو وگرمای قوه جاذبه در حد اعلای آن است وقوه ماسکه ضعیف شده است ومصرف “به “در این بیماری بسیار مفید است و می گوید :”عده ای از دانشمندان رب وشراب آن را توصیه کرده اند وگروهی نیز خام ونپخته آن را …ولی هیچ دسته ای خوردن “به “ونظایر آن را در این بیماری نهی نکرده اند. در جایی از کتاب به اینکه عبدالطیف در رساله خود با بیانی عناد گونه برعلیه ابن سینا ونظر وی در مورد “به”ومقایسه آن با نظرات سایر دانشمندان پرداخته است وتا مدتها عطش انتقاد وی از ابن سینا فروکش نکرده است.(ص25) در اواسط کتاب به نقل از مترجم عبداللطیف بغدادی ،یک عالم وپزشک قرن ششم وهفتم هجری است واین رساله باب پنجم از کتابی است موسوم به “مقالتان فی الحواس ومسائل طبیعییه ،تالیف عبداللطیف البغدادی .دراسه وتحقیق :الکتور بول غلیونجی والدکتور سعید عبده” که از طرف وزارت فرهنگ کویت در سال 1392قمری (1972میلادی) چاپ شده است. از درمانهای دیگر بیماری دیابت به نظریات پزشکان دیگری همچون تیاذق طبیب که از این کتاب اشاره یی به مفصل نبودن شرحی که از کتاب قانون ابن سینا آورده شده، می کند. “دکتر غلامرضا بنابی ” در این کتاب ضمن شرح حال عبدالطیف بغدادی بیان تالیفات طبی وغیر طبی وی رساله مربوط به دیابت نیز آمده است. در صفحة 37 کتاب بحثی با عنوان «شرح حال عبدالطیف بغدادی» وجود دارد که در آن می‌خوانیم که موفق الدین عبداللطیف بغدادی که اصل خاندان او از موصل بود، در سال 557هجری قمری .در بغداد زاده شد، نام عبداللطیف بغدادی ولقب ابن اللباد اشتهار یافت . در ادامه شرح حال وی از زبان ابن ابی اصیبعه یکی از مشهور ترین پزشکان خاندان ابی اصبیعه که از نزدیکان صلاحدین ایوبی بوده، بسط داده می شود ودر انتهای شرح احوالش از 173 عنوان آثار او را نام برده است. در صفحه 56 کتاب روشهای درمان درمورد بیماری دیابت وشرح مفصل آمده است و برای شهادت وتائید گفته های خود از قول اطبا دیگر در مانهایی را می آورد وعلاج کامل دیابت را هم از زبان خود ودیگران به تفضیل بیان می کند نقدی که به این کتاب می‌توان وارد کرد این است که در صفحات 81 کتاب تحت عنوان حواشی وتعلیقات رساله دیابیطس بنا به شماره گذاری داخل کتاب اطلاعات مفید بر مطالعه آن به خواننده نمی دهد؛ بلکه آن کلمه یا اصطلاح را ارجاع به منابعی خارج از کتاب می دهد؛ به عنوان نمونه در (ص 82کتاب) “اسپرزه یا اسفرزه (بزرقطورنا plantago psyllium نک:معارف گیاهی ،حسین میر حیدر،جلد 6،صفحه 346” که البته یک مخاطب مبتدی اگر بخواهد از این کتاب بهره گیرد، باید هم زمان چند کتاب دم دستش باشد تا بتواند مثلاً بفهمد که اسپرزه چیست؟! تقریباً همة ارجاعات به همین منوال است و بنفسه هیچ کمکی به خواننده نمی‌کند، مگر به کتابهای مورد ارجاع رجوع کند.