اسنا. [ اِ ] (اِخ )
۞ شهریست به اقصای صعید، و پس از آن جز ادفو و اسوان و بلاد نوبه شهری نیست . و آن بر ساحل رودنیل است از جانب غربی و در اقلیم دوم است . طول وی از مغرب
45 درجه و
14 دقیقه و عرض آن
14 درجه و
40 دقیقه است و آن شهری آباد و پاکیزه است و نخلها و بستان های بسیار و تجارت آن رونق دارد. (معجم البلدان ). نسبت بدان اسنوی است . مؤلف قاموس الاعلام ترکی گوید:
1- اسنا، نام شهری است در صعید مصر که مرکز مدیریت میباشد،در ساحل یسار نیل در
41 هزارگزی خرابه های شهر قدیمی تیبه ، در
25 درجه و
17 دقیقه و
38 ثانیه ٔ عرض شمالی و
30 درجه و
10 دقیقه و
15 ثانیه ٔ طول شرقی . و عدّه ٔ نفوس آن به
5000 نفر بالغ گردد و آن یکی از بلاد قدیمه ٔ دنیاست . نام باستانی آن در زبان قبطی سنا بوده ،بطلیموس بمناسبت پرستش اهالی ماهی موسوم به لات را، اسم لاتوپولیس را به این شهر اطلاق کرد. صعید مهمترین و زیباترین شهر مصر بود. کویهای قسمت جنوبی منتظم و ابنیه و ساختمانهای آن زیباست . مصنوعات آن عبارت است از یک نوع شال موسوم به ملائة و پارچه های مخصوص آبی رنگ و ظروف سفالی و نظائر اینها. تجارتش بارونق است وسرمنزل قافله های حامل عاج و پشم شتر و غیره از سودان و نوبه میباشد. معبدی بسیار جسیم و باتکلف از یادگارهای باستانی در اینجا وجود دارد و مدتهای مدید این پرستشگاه را به مزبله مبدل ساخته بودند. محمدعلی پاشا به تنظیف و تجدید این بنای تاریخی همت گماشت . در داخل این عبادتگاه نقوش و خطوط هیروگلیفی بسیار مرتسم در شکل بروج السماء مشاهده میشود که اکثر آنها در زمان بطالسه و امپراطوران روم بوجود آمده و در زمان فتوحات اسلامی این شهر بمصالحه تسلیم شد و چون قبطیان در اطاعت و تبعیت کوتاهی و قصوری بخرج ندادند لذا شهرمزبور را به مرکز روحانیت قبطیان تبدیل کردند. در قرون اولیه ٔ اسلام علما و مشاهیر بسیار از این شهر ظهور کردند.
2- اسنا، نام مدیریت (بخشداری ) است در صعید مصر و سه ناحیه در بر دارد:
1- اسنا
2- اسوان
3- حلفا. مساحت سطح آن به
861 هزار گز مربع و شماره ٔ نفوس وی به
237961 تن بالغ می شود. دو قصبه ٔ ادفو و دندره ، نیز خرابه های شهر باستانی تیبه ، معروف به ابو، در داخل این مدیریت واقع است - انتهی .
دمشقی گوید: و کورة اسنا خمس قری . (نخبةالدهر ص
232). و هم او گوید: و من ابنیة مصرالعجیبة القدیمة البرابی و هی بیوت حکماءالقبط و یقال انه کان بکل کورة من کور مصر بربا یجلس بها کاهن علی کرسی ّ للتعلیم و الموجود منها الیوم فی بلاد اسوان بربا... و باِسنا بربا. (نخبةالدهر ص
35). و رجوع به ص
233 نخبةالدهر شود. ابن بطوطه گوید: شهریست بساحل روم بجنوب ارمنت .