برتافتن

برتافتن . [ ب َ ت َ ] (مص مرکب ) پیچیدن و برگردانیدن . (ناظم الاطباء). برگرداندن .
تاکردن . کج کردن . پیچاندن . خماندن . خمانیدن . بسوی دیگر کژ کردن . (یادداشت مؤلف ). برگردانیدن چنانکه دم کارد یا چنگال یا نوک میخ و امثال آن را. قسمتی از چیزی متصل را بجهتی دیگر میل دادن . بجهتی مخالف جهت طبیعی خمانیدن :
پیلی چو درپوشی زره شیری چو برتابی کمان
ابری چو برگیری قدح ببری چو در یازی بزین .

فرخی .

آرام دلم بستدی و دست شکیبم
برتافتی و پنجه ٔ صبرم بشکستی .

سعدی .

- بهم برتافتن ؛ بهم پیچیدن . بهم تابیدن :
صدهزاران خیط یک تا را نباشد قوتی
چون بهم برتافتی اسفندیارش نگسلد.

سعدی .

- پشت برتافتن ؛ پشت دادن . پشت برگرداندن . روی گرداندن و گریختن :
یلان سپه پشت برتافتند
زپس دشمنان تیز بشتافتند.

اسدی (گرشاسب نامه ).

- پنجه برتافتن ؛ سوی پشت دست خم کردن آن . (یادداشت مؤلف ).
- چشم برتافتن ؛ برگرداندن آن :
یل پهلوان چون شنید این زخشم
گره زد بر ابرو و برتافت چشم .

اسدی (گرشاسب نامه ).

برآشفت گرشاسب از کین و خشم
بزد بر بهو بانگ و برتافت چشم .

اسدی (گرشاسب نامه ).

- دامن برتافتن ؛ برپیچیدن دامن . درنوردیدن دامن :
سبک دامن داد برتافتی
گذشته بجستی و دریافتی .

فردوسی .

این نفس جان دامنم برتافته ست
بوی پیراهان یوسف یافته ست .

مولوی .

- سرکسی برتافتن ؛ پیچاندن :
زگیتی همه کام دل یافتی
سر دشمن از تخت برتافتی .

فردوسی .

مسلسل یک اندر دگر بافته
گره برزده سرش برتافته .

فردوسی .

|| اعراض کردن . پشت کردن . رو گردان شدن :
ز ناکردنی کار برتافتن
به از دل باندوه و غم یافتن .

فردوسی .

عنانش گرفتند و برتافتند
بدان ریگ آموی بشتافتند.

فردوسی .

از که بگریزیم از خود این محال
از که برتابیم از حق این وبال .

مولوی .

- روی برتافتن ؛ اعراض کردن . دوری کردن . سرپیچیدن . سرپیچی کردن . پشت کردن :
ز یزدان مگر روی برتافتی
کزینگونه گفتارها بافتی .

فردوسی .

بگویش که عیب کسان را مجوی
جز آنگه که برتابی از عیب روی .

فردوسی .

که من با جوانی خرد یافتم
ز کردار بد روی برتافتم .

فردوسی .

به یزدان بدین ره توان یافتن
که کفراست ازو روی برتافتن .

اسدی (گرشاسب نامه ).

چو شیرین کیمیای صبح دریافت
از آن سیمابکاری روی برتافت .

نظامی .

بیچاره پدر چو زو خبر یافت
روی از وطن و قبیله برتافت .

نظامی .

بدین تندی زخسرو روی برتافت
ز دست افکند گنجی را که دریافت .

نظامی .

چندانکه قرار عهد یابم
از عهد تو روی برنتابم .

نظامی .

ای دریغا مرغ کارزان یافتم
زود روی از روی او برتافتم .

مولوی .

زاهد را این سخن قبول نیفتاد و روی برتافت . (گلستان سعدی ).
- سر برتافتن ؛ سرپیچی کردن . روی برتافتن . اعراض کردن . دوری کردن . پشت کردن . روی گرداندن :
ز تو لختکی روشنی یافتند
بدینسان سر از داد برتافتند.

فردوسی .

کسی کوسر از جنگ برتافتی
چو افراسیاب آگهی یافتی .

فردوسی .

سر ز شکر دین از آن برتافتی
کز پدر میراث مفتش یافتی .

مولوی .

گر این دشمنان تربیت یافتند
سر از حکم و رایت نه برتافتند.

سعدی .

سرش برتافتم تا عافیت یافت
سر از من لاجرم بدبخت برتافت .

سعدی .

- عنان برتافتن ؛ سرپیچی کردن . روی برگرداندن . اعراض کردن :
هرکه برتافت عنان از تو و عصیان آورد
از در خانه ٔ او دولت برتافت عنان .

فرخی .

از اول هستی خود را نکو بشناس و آنگاهی
عنان برتاب ازین گردون وزین بازیچه ٔ غبرا.

ناصرخسرو.

صرصر عنان از مسابقت او برتافتی و برق خاطف دواسبه غبار او را درنیافتی . (سندبادنامه ).
|| انعطاف . (یادداشت مؤلف ). عطف . (یادداشت مؤلف ). || تابیدن . پرتوافکندن :
گل کبود که برتافت آفتاب بر او
ز بیم چشم نهان گشت در بن پایاب .

خفاف .

|| برداشتن . (غیاث اللغات )(آنندراج ). || متحمل شدن . (یادداشت مؤلف ). تحمل کردن . بردن . (یادداشت مؤلف ) :
زمین آن سپه را همی برنتافت
بر آن بوم کس جای رفتن نیافت .

فردوسی .

چندان لشکر جمع شدند که کوه وهامون برنتافت . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
ناوک غمزه بر دل سعدی
مزن ای جان که برنمی تابد.

سعدی .

|| پذیرفتن . (آنندراج ). || از عهده برآمدن . توانستن . (یادداشت مؤلف ). تاب آوردن . طاقت داشتن . توانائی یافتن :
ز گوهرکه پرمایه تر یافتند
ببردند چندانکه برتافتند
ز کافور و عنبر کجا یافتند
ببردند هرچند برتافتند.

اسدی .

از آن مقفا سر کردم این غزل طالب
که دوش قافیه ام برنتافت بار ردیف .

طالب آملی (آنندراج ).

|| سوراخ کردن که از طرف مقابل راه یابد. || سفتن . (ناظم الاطباء).