چین

چین . (اِخ ) در مآخذ اسلامی صین قسمت مرکزی و شرقی آسیا که بیش از یک دوم این قاره را اشغال کرده است بر طبق مآخذ سازمان ملل متحد، از حیث وسعت سومین مملکت کره ٔ زمین است (اولی اتحاد جماهیر شوروی و دومی کانادا) پرجمعیت ترین ممالک زمین . نیز هست از شمال به سیبریه و جمهوری مغولستان ، از مغرب بر ترکستان روس ، پامیر، روسیه ، افغانستان ، و هند؛ از جنوب به هند، نپال ، بهوتان ، برمه ، لائوس . ویتنام شمالی و دریای چین جنوبی و از شرق به سیبریه و کره ٔ شمالی و دریای زرد و دریای چین شرقی محدود است . بیشینه ٔ طول آن از غرب به شرق در حدود 4800 هزار گز و و بیشینه ٔ عرضش در حدود3200 هزار گز است مساحت زمینلاد چین 9700300هزارگزی مربع و مساحت فرمز (تایوان ) و جزایر پنگهو (پسکادورس ) 35960 هزار گز مربع میباشد. جمهوری چین [ به چینی چونگ هوامینکوئو ] در سال 1911م . تأسیس شد و از 1949م . منقسم به دو واحد سیاسی مجزاست یکی جمهوری خلق چین با (009،9761 هزار گز مربع) (جمعیت در حدود 000،000،640) که عملاً همه ٔ زمینهای چین و بعضی از جزایر ساحلی را در دست دارد، و پایتختش پکن است ؛ و دیگر چین ملی که فرمز را در دست دارد و پایتختش تایپه است .
تقسیمات سیاسی : در 1956 م . کشور چین منقسم بود به 22 ایالت و سه ناحیه ٔ خودمختار (مغولستان داخلی ، سینکیانگ - اویغور و تبت )، و سه شهر ویژه (پکن ، تین تسین ، و شانگهای ). ناحیه ٔ معروف به «چین خاص » در قسمت جنوب شرقی چین واقع و مساحتش 3557000 هزار گز مربع (حدود 36/7% خاک چین ) است . مرز شمالی آن تقریباً مطابق دیوار بزرگ چین میباشد. شهرهای عمده ٔ چین عبارتند از: پکن ، تین تسین ، چانگچون ، چنگتو، چونگ کینگ ، چینگتائو، سیان ، شانگهای ، کانتون ، لوتا. (یورت آرتور، و ایرن )، موکدن ، نانکینگ ، ووهان و هاربین . خاک چین تقریباً به دو قسمت منقسم است : یکی اراضی پست قسمت شرقی ، که مشتمل بر 25% خاک چین است و دیگر فلاتها و کوههای غربی . عمده ترین اراضی پست آن عبارتند از: 1 - دشت منچوری . 2 - دشت چین شمالی ، که مسیر سفلای رود زرد از آن میگذرد. 3 - دره و دلتای رود یانگ تسه . 4 - دلتای رود سی کیتانگ که بر کانتون احاطه دارد. شیب عمومی خاک چین از جبال مرتفع سینکیانگ و تبت در مغولستان در غرب به طرف نواحی پست ساحلی در شمال است . مغولستان فلاتی است مرتفع، با فرازای تقریبی 11520 گز که جبال رفیعی بر آن احاطه دارد، بیابان گربی در مرکز این فلات است . پهنه های وسیعی در سینکیانگ را بیابانها یا کوههای مرتفع اشغال کرده اند. رشته ٔ تین شان این ناحیه را به دو قسمت منقسم میسازد: حوضه ٔ دزونگاری در شمال است . و شبکه ٔ رودهای ایلی و ایرتیش آن را مشروب میکنند در جنوب تین شان بین تین شان و بیابان وسیع تاکلاماکان ،حوضه ٔ تاریم واقع است . جاده ٔ قدیم معروف به جاده ٔ ابریشم از سینکیانگ میگذشت . تبت فلات مرتفعی است که فرازای متوسط آن 4570 گز است . کوههائی که کناره ٔ این فلات را تشکیل میدهند از مرتفعترین کوههای جهانند. از آن جمله است کونلون در شمال ، هیمالایا در جنوب ، و رشته کوههائی در شرق که از سچوان به طرف جنوب در یون نان کشیده شده اند و عبور از آنها تقریباً غیرممکن است . رودهای سند، براهماپوترا، و سالوین ، هر سه در این فلات سرچشمه میگیرند. منچوری دو رشته جبال در امتداد شمال - جنوب دارد: یکی خینگان بزرگ در غرب و دیگری چانگپای در شمال . دره های وسیع و حاصلخیزی در میان این کوهها قرار دارد که رودهای آمور، سونگاری ، اوسوری ، یالو، و غیره آنها را مشروب میکند. از جنبه ٔ تاریخی ، چین چند کوه مقدس داشته است که از آن جمله تای یا تای شان (در شانتونگ ) را میتوان نام برد. چین را سه شبکه ٔرودهای عظیم : هوانگ (رود زرد) در شمال ، یانگ تسه در چین مرکزی ، و سی کیانگ (رود غربی ) در جنوب ، زه کشی میکند. دیگر از رودهای مهم چین آمور است و ریزابه هایش (سرنگاری و یالو) در منچوری پِی ، که بندر تین تسین بر آن واقع است ، هوای ، چینتانگ ، که هانگچو بر مصب آن قرار دارد، و بالاخره مین ، که در فوچو به دریا میریزد. و رودهای سند، سالوین ، مکونگ و برهماپوترا نیز در چین سرچشمه میگیرند، اما در برمه ، هند، و هندوچین جاری میشوند. رود تاریم در سینکیانگ مهمترین رود داخلی چین است . اگر چه چین دریاچه های بسیار دارد فقط معدودی از آنها وسعت قابل ملاحظه ای دارند از آن جمله است تونگتینگ ، در هونان ، پویانگ ، در کیانگسی ، و تای و هونگ تسه در کیانگسو. چون رودهای عمده در چین از غرب به شمال جاری است ، برای تسهیل ارتباط بین نواحی شمالی و جنوبی ، مخصوصاً در نواحی پرجمعیت جنوبی ، شبکه ای از کانالها تعبیه شده است که مهمترین آن کانال بزرگ پایون - هواست که هانگچو را به پکن مرتبط میسازد.
منابع طبیعی : چین از لحاظ کشاورزی متنوع است و میتوان آن را به ناحیه ای دارای رستنیها حیوانات مخصوص به خود تقسیم کرد. در جنوب ، دره ٔ سی کیالگ (رود غربی ) دارای رستنیهای مدارگانی است ، غلات سالی سه بار و سبزیجات تا سالی هفت بار محصول میدهند، برنج ، نیشکر، توتون ، بعمل می آید. در چین مرکزی در دره ٔ یانگ تسه و در نواحی جنوبی ، محصول عمده برنج است و چای و ابریشم این ناحیه مشهور میباشد. چین شمالی و منچوری جنوبی منطقه ای از جنگلهای درختان برگ ریز بوده است ، ولی پهنه های وسیعی از آن جنگل سترده شده است ، و مزارع گندم ،پنبه ، ارزن ، و ذرت خوشه ای جایگزین جنگلها شده است . منچوری شمالی یگانه منطقه ٔ سیاخاک پرمایه ٔ چین است ، این منطقه زمانی استپ بوده ، ولی اکنون در بیشتر آن گندم و سویا (گیاه یکساله است که دانه های آن شبیه به لوبیای کوچک است و از آن برای خوراک استفاده میکنند)زراعت می شود. جمعیت چین برابر سرشماری سال 1953 و 1954 م . 582584839 تن بود اما این رقم دائماً افزایش می یابد چنانکه اخیراً آن را حدود 650 میلیون نوشته اند.
صنایع: چین همیشه کشوری زراعتی بوده است و حتی در زمان حاضر نیز نیمی از سکنه ٔ آنها کشاورز هستند و بسبب کثرت جمعیت زمینی که قابل کشت و زرع ولی ناکشته باشد در چین وجود ندارد. پس از آمدن کمونیستها و اقدام به اصلاحات ارضی و تقسیم مجدد اراضی در 1950 - 52 نظام کشاورزی چین صورت تعاونی پیدا کرد. در 1956 م . 90% کشاورزان عضو شرکتهای تعاونی بودند. در سال 1958 اقدام به تبدیل نظام تعاونی به نظام اشتراکی شد. از جنبه ٔ زراعتی ، کوه چینلینگ چین را به دو ناحیه تقسیم میکند. محصولات عمده ٔ ناحیه ٔ شمالی گندم ، ارزن ، و ذرت خوشه ای است ، که عموماً به طور دیم کاشته میشود، ولی در مغولستان داخلی آبیاری هم معمول است ، فرآورده های عمده ٔ دیگر این منطقه جو، جو برهنه ،نخود، شاهدانه ، پنبه ، توتون ، پسته ٔ زمینی و غیره است . محصول عمده ٔ ناحیه ٔ جنوب ، برنج است . چای در تپه های منطقه ٔ مرز بین نوکین و کیانگسی در مغرب چکیانگ ، در شمال غربی کیانگسی ، و در سچوان بعمل می آید. در سال 1900 م . بیش از چهل درصد چای جهان را چین تولید نمود ولی در سالهای بعد این مقدار تقلیل یافت . دیگر از فرآورده های چین جنوبی ، خیزران ، نیشکر، توتون ، پنبه (در دره ٔ یانگ تسه ) و انواع سبزیها، و در نواحی ساحلی انواع مرکبات است . قبل از جنگ چین و ژاپن ، بیشتر کارخانه ها و کارگاههای صنعتی چین در شهرهای ساحلی و یا مناطق رود یانگ تسه تمرکز یافته بود. پس از توسعه یافتن مخاصمات چین و ژاپن در سال 1937م . قریب 640 کارخانه و کارگاه به ناحیه ٔ غربی منتقل شد. کارخانه های صنعتی چین تا سال 1949 م . در مالکیت خصوصی اشخاص بود. از آن به بعد، دولت برای تغییر دادن این وضع اقدام کرد و سرانجام در سال 1959 م . کارخانه ها تحت نظارت دولت درآمد. جنگ دوم جهانی باعث توسعه ٔ صنعتی چین گردید.
استفاده از راههای آبی از قدیم الایام در چین اهمیت داشته است و شبکه های عمده برای این منظور شبکه های هوانگ هو در شمال و یانگ تسه در جنوب بوده است . جهت جریان این رودها از غرب به شرق است و کانال های متعدد و شاخه های مختلف آنها را بهم متصل و ارتباط میان مناطق مختلف را تأمین میکند. بزرگترین کانال سرزمین چین ، کانال بزرگ یایون هو (بطول حدود 1600 کیلومتر) است ، که میان هانگچو و پکن ساخته شده است . از سال 1937م . اهمیت کشتیرانی در آبهای داخلی بیشتر شد. امروزه 1/4 حمل و نقل آبی کشور از طریق آبهای ساحلی انجام میگیرد. آغاز ساختمان راه آهن چین را باید از 1876 م . دانست ، که بازرگانان انگلیسی و امریکائی شانگهای خط کوتاهی بطول 16 کیلومتر ایجاد کردند، که دولت چین نابودش کرد. پس از شکست یافتن (1895 م .) چین از ژاپن ، دولت چین بفکر احداث خطوط راه آهن افتاد. در سال 1955 چین در حدود 29000 کیلومتر خط آهن داشته است . استفاده از راههای هوائی از سال 1929م . بوسیله ٔ چند شرکت امریکائی و آلمانی برای حمل و نقل مراسلات پستی میان چین و اروپا آغاز شد، و بتدریج با تشکیل شرکتهای ملی توسعه یافت ، چنانکه در سال 1953 م . بیشتر شهرهای بزرگ ارتباط هوائی داشتند. از نظر حکومت ، چین تاریخی کهنسال و طولانی دارد. قدیمترین حکومتی که از آن اطلاع داریم حکومت خاندان شانگ (1523 - 1027 ق .م .) است ، که در رأس دستگاه حکومتی خاقان قرار داشت ، امور جنگی و مذهبی زیر نظر او، و وظیفه ٔ دفاع از مملکت و تأمین آرامش و آسایش ملت بر عهده ٔ وی بود. سلسله ٔ چو (1027 - 256 ق .م .) نظام ملوک الطوایفی را برقرار کرد. سرانجام ملوک الطوایف سبب انقراض آن گردیدند (256 ق .م .) و پس از مدتی هرج و مرج ، خاندان چین بر همه ٔ ایالات مستولی شد، و امپراتوری چین را بنا نهاد که تا دوران ما دوام یافت و در 1911 - 1912 م . در برابر سیستم حکومتی جدیدی که ره آورد مغرب زمین بود؛ یعنی حکومت جمهوری ، از هم پاشید. پس از 15 سال آزمایش و خطا، در سال 1926 تا 1928 م . حکومت جدیدی روی کار آمد که در برابر حزب کوئومینتانگ مسئول بود و تا سال 1946 زمام امور را در دست داشت ، و در این سال با یک انقلاب نظامی از چین خاص بیرون رانده شد، و اداره ٔ امور مملکت به دست کمونیستها افتاد و جمهوری خلق چین تأسیس گردید (اول اکتبر 1949م .). نخستین امپراتوری چین بوسیله ٔ سلسله ٔ چین تأسیس گردید، و در این دوره ملوک الطوایفی برافتاد، و ساختمان دیوار بزرگ چین آغاز گردید، و نظام حکومتی این سلسله تا قرن 20م . دوام یافت . پس از چندی هرج و مرج سلسله ٔ هان سلطنت یافت . در این دوره ، چین در جهت غرب گسترش یافت ، هونهای فلات مغولستان دفع شدند و چین با آسیای مرکزی و غربی و حتی دولت روم ارتباط یافت . در دوره های اخیر، دین بودائی وارد چین شد. دوره ٔ معروف به سه پادشاهی مقدمه ٔ چهار قرن ملوک الطوایفی و جنگ بین ممالک کوچک و تاخت و تاز هونها در قسمتهای شمالی بود. در این دوره ٔ نامساعد، ترقی فرهنگی سریعی در چین روی داد. آیین بودا و تائو رواج یافت ، و آیین کنفوسیوس را به مخاطره انداخت . پیشرفتهای علمی هندیان در طب ، ریاضیات ، نجوم ، معماری اقتباس شد، و هنر رونق یافت . در دوره ٔ سلسله ٔ تسین ملوک الطوایفی تا حدی تجدید گردید، و قدرت مرکزی ضعیف شد. در دوره ٔ سلسله های سوئی و تانگ ، بار دیگر امپراتوری وحدت یافت ، و ساختن کانال بزرگ آغاز گردید. از پیشرفتهای عمده ٔ این عصر درخشان برقرار شدن روش امتحان ازمستخدمین دولت و تجدید حیات آیین کنفوسیوس بود. بالاخص اشعار آبدار و جاندار این دوره جالب است . با ضعف دولت تانگ دگربار چین تجزیه شد، و دوره ٔ معروف به سلسله های پنجگانه و ده مملکت مستقل آغاز گردید. فن چاپ در این دوره پیشرفت کرد و رسم بستن پای زنان ، که زنان چینی را هزار سال در بدبختی نگاه داشت ظاهراً از آثار این دوره است . در طی سه قرن بعد چین دستخوش تجزیه بود، سلسله ٔ سونگ در چین مرکزی و جنوبی سلطنت داشت . و در عین حال اقوام وحشی قراختای ، جرجن ۞ و تانگوت ۞ [ یا تنگغوت یا تنغوت ] در چین شمالی و غربی دولتهائی تأسیس کردند، که سرانجام به دست چنگیزخان برافتاد. دولت قراختای از سال 916 تا 1125م . دوام یافت ، در جناح غربی ، نزدیک انتهای دیوار بزرگ چین ، سرزمین چین تحت اشغال قومی تبتی به نام تانگوت بود که در حدود سال 990م . دولتی تشکیل دادند، که در سال 1032م . به دست چنگیزخان برافتاد. عصر سونگ با رواج ادب و فلسفه ، اختراع حروف قابل انتقال ، باروت ، و قطب نما ممتاز است . مغولها سرانجام مقاومت چین جنوبی را هم در هم شکستند (1279)، و بدین طریق ، برای نخستین بار سراسر چین تحت استیلای سلسله ٔ خارجی یوان درآمد، که بوسیله ٔ قوبلای قاآن تأسیس شده بود، پس از سلسله ٔ یوآن سلسله ٔ چینی مینگ سلطنت کرد. در این دوره پایتخت از نانکینگ به پکن منتقل گردید (1421 م .). در همین دوره پای اروپائیها به چین باز شد. پرتقالیها در سال 1557 م . در ماکائو مهاجرنشین دایر کردند و مواجه با سیاست ضدخارجی چین شدند. اسپانیائیها در سال 1557 م . هلندیها در 1606 م . و انگلیسیها در 1637 م . به چین راه یافتند. مقارن این احوال منچوها در سال 1644 م . سلسله ٔ چینگ یا منچو را تأسیس کردند. برای اطلاع از انقلابات نیم قرن اخیر و حکومت کنونی چین رجوع به دائرة المعارف فارسی شود.