دیدن . [ دی دَ] (مص )
۞ مصدر دیگر آن به قیاس بینیدن و اسم مصدرش بینش است . (از یادداشت مؤلف ). نگریستن . رؤیت کردن . نگریدن . نگاه کردن . نظر انداختن . عیان . معاینه . مقابل آگهی یافتن و خبر. ابصار. لحاظ. ملاحظه . رؤیة. رؤیان . مشاهده . (یادداشت مؤلف ). رؤیت آنچه برابر چشم است . عمل قوه ٔ بینائی و بیننده در منعکس ساختن مُبصَر در مُبصِر
: تا کی دوم از گرد در تو
کاندر تو نمی بینم چربو
ایمن بزی اکنون که بشستم
دست از تو به اشنان و کنشتو.
شهید.
ای چون مغ سه روزبگور اندر
کی بینمت اسیر به غور اندر.
منجیک .
مهر دیدم بامدادان چون بتافت
از خراسان سوی خاور می شتافت .
رودکی .
در راه نشابور دهی دیدم بسی خوب
انکشبه ٔ او را نه عدد بود و نه مره .
رودکی .
اندی که امیر ما باز آمد پیروز
مرگ از پس دیدنش روا باشد و شاید
پنداشت همی حاسدکو باز نیاید
باز آمد تا هر شفکی ژاژ نخاید.
رودکی .
پوپک دیدم بحوالی سرخس
بانگک بر برده به ابر اندرا.
رودکی .
چادرکی دیدم رنگین بر او
رنگ بسی گونه بر آن چادرا.
رودکی .
به چشمت اندر بالار ننگری تو بروز
به شب بچشم کسان اندرون ببینی کاه .
رودکی .
ستاره ندیدم ندیدم رهی
بدل زاستر ماندم از خویشتن .
ابوشکور.
ناهید چون عقاب ترا دید روز صید
گفتا درست هاروت از بند رسته شد.
دقیقی .
آن ریش پر خدو بین چون ماله ٔ پت آلود
گویی که دوش بر وی تا روز گوه پالود.
عماره .
تا همی آسان توانی دید
آسمان بین و آسمانه مبین .
عماره .
بدیدن فزون آمد از آگهی
هی یافت زو فر شاهنشهی .
فردوسی .
مرا دیده ای روز ننگ و نبرد
بمیدان کین با دلیران مرد.
فردوسی .
اگر سیرنامد ز پیکار من
ببیند دگر باره دیدار من .
فردوسی .
مرا از هنر موی بد در نهان
که آن راندیدی کس اندر جهان .
فردوسی .
چنین گفت جمشید روشن روان
ندیدم چو ضحاک من پهلوان .
فردوسی .
چو نزدیک تخت سیاوش رسید
بگفت آنچه گفتند و دید و شنید.
فردوسی .
یکی مرد بینی تو با دستگاه
رسیده کلاهش به ابر سیاه .
فردوسی .
بدیدن کنون از شنیدن بهست
گرانمایه و شاهزاده مهست .
فردوسی .
ز خوبی و دیدار و فر و هنر
بدانم که دیدنش بیش از خبر.
فردوسی .
آن خوشه بین چنانکه یکی خیک پر نبید
سربسته و نبرده بدو دست هیچکس .
بهرامی .
ای حورفش بتی که چو بینند روی تو
گویند خوبرویان ماه مناوری .
خسروی .
مکن امید دور و آز دراز
گردش چرخ بین چه کرمند است .
خسروی .
سوی باغ گل باید اکنون شدن
چه بینیم از باغ و از پنجره .
بونصر (از فرهنگ اسدی ).
یکی خانه کرده ست فرخاردیس
که بفروزد از دیدن او روان .
فرخی .
بینی آن زلف سیاه از بر آن روی چو ماه
که بهر دیدنی از مهرش وجد آرم و حال .
فرخی .
مرا آن گوی کانرا دیده باشی
نه آن کز دیگری بشنیده باشی .
(ویس و رامین ).
اعیان و مقدمان را بخواندند و خوارزمشاه را بدیدند و بازگشتند. (تاریخ بیهقی ).
زلف در رخسار آن دلبر چو دیدم
۞ بیقرار
می بیندازم در آتش جان و دل چون داربوی .
کشفی (از فرهنگ اسدی ).
اگر بس بدی دیدن آشکار
ز بن نامدی دیدن دل بکار.
اسدی .
شنیدن چو دیدن نباشد درست .
اسدی .
هنرهام هرکس شنیده ست و دید
تو آن ابلهی چون کنی ناپدید.
اسدی .
چشمی همیت باید و گوش نو
از بهر دیدن ملک الاکبر.
ناصرخسرو.
دیدن ز ره چشم و شنیدن ز ره گوش
بوی از ره بینی چو مزه کام وزبان را.
ناصرخسرو.
دو سه دانه دیدند آنجا نهاده برداشتند و پیش تخت شاه شمیران آوردند، شاه نگاه کرد دانه سخت دید. (نوروزنامه ).
همه اندر بدی بهی دیده
همه از باد فربهی دیده .
سنائی .
آنکه او نیست گشت هستش دان
و آنکه خود دید بت پرستش دان .
سنایی .
دیدن آفتاب را در خواب
پادشه گفته اند از هر باب .
سنائی .
اگر سلطان در بازار عرض بیافتی به پنجاه هزاردینار مسترخص دیدی . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
آنچه اندر آینه بیندجوان
پیر اندر خشت بیند بیش از آن .
مولوی .
می پنداری که جان توانی دیدن
اسرار همه جهان توانی دیدن
هرگاه که بینش تو گردد بکمال
کوری خود آن زمان توانی دیدن .
عطار.
هرکه با بدان بنشیند هرگز روی نیکی نبیند.
سعدی .
چشم دل باز کن که جان بینی
آنچه نادیدنی است آن بینی .
هاتف .
-
از پهلوی کسی چیزی دیدن ؛ کنایه از منفعت یافتن از وی . (بهار عجم ).
-
بدیدن شدن ؛ به تماشا رفتن . به نظاره رفتن
: هیونان بهیزم کشیدن شدند
همه شهر ایران بدیدن شدند.
فردوسی .
شه ورا دید خشمناک و درشت
بانگ برزد چنانکه او را کشت .
نظامی .
چو چشم صبح در هر کس که دیدی
پلاس ظلمت ازوی درکشیدی .
نظامی .
-
در زمین دیدن ؛ به زمین نگاه کردن . سر برنداشتن . چشم بر چشم یا روی کسی ندوختن شرم را
: ز شرم اندر زمین میدید و میگفت
که دل بی عشق بود و یار بی جفت .
نظامی .
گفت و از شرم در زمین میدید
آنچه زآن کس نگفت و کس نشنید.
نظامی .
-
در کس دیدن ؛ بادقت به او نگریستن . در حالات و حرکات و اندیشه ٔ او دقیق شدن
: هر که در من دید چشمش خیره ماند
زآنکه من نور تجسم دیده ام .
خاقانی .
هیچ مبین سوی او بچشم حقارت
زانکه یکی جلد گربز است نونده .
یوسف عروضی .
مادر چو ز دور در پسر دید
الماس شکسته در جگر دید.
نظامی .
-
دیدن در کسی یا در چیزی ؛ بدو نگریستن . (یادداشت مؤلف )
: چو دید اندر اوشهریار زمن
بر افتاد از بیم بر وی جشن .
سهیلی (از فرهنگ اسدی نخجوانی ).
-
دیدن دل ؛ بینایی و بصیرت . به نیروی خرد دریافتن چیزی
: اگر بس بدی دیدن آشکار
ز بن نامدی دیدن دل بکار
همی دیدن دل طلب هر زمان
که از دیدن دل فزاید روان .
اسدی .
-
دیدن کردن ؛ تماشا کردن
: فغان که غمزه بی باک او نداد امان
که آن دو نرگس بیمار را کنم دیدن .
مخلص کاشی .
|| نگریستن . نگاه کردن . دقت کردن
: دختر تختی داشت گفتی بوستانی بود... بار آن انواع یواقیت چنانکه امیراندر آن بدیدو آن را سخت بپسندید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
403). || دیدار. مرئی . منظر. (یادداشت مؤلف ). رؤیت . شکل . هیأت . چهره . رخسار
: ورا پنج دختر بد اندر نهان
همه خوب و زیبای تخت شهان
برفتن تذرو و به دیدن بهار
سراسر پر از بوی و رنگ و نگار.
فردوسی .
زمینی همه روی او سنگلاخ
به دیدن درشت وبه پهنا فراخ .
عنصری .
فضل طبرخون نیافت هرگز سنجد
گرچه بدیدن چو سنجد است طبرخون .
ناصرخسرو.
|| ملاقات کردن . (غیاث ) (آنندراج ). لقاء. ملاقات . زیارة
: بارگی خواست شاد
۞ بهر شکار
برنشست و بشد بدیدن شار.
عنصری .
-
دیدن کردن از کسی ؛ عیادت کردن از او. زیارت کردن او. (یادداشت مؤلف ). بملاقات او رفتن . (از آنندراج ).
-
دیدن و وادیدن . رجوع به دید و وادید شود.
|| اندیشیدن . بفکر افتادن . (یادداشت مؤلف ). تدبیر کردن
: مردمان گفتند فرمان تراست و صواب آن است که تو دیدی و همه با وی [ بهرام چوبینه ] بیعت کردند. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
نگر تا نبینید بگریختن
نگر نا نترسید از آویختن .
فردوسی .
پس منصور خالد را گفت چه می بینی در این کار، گفتا چون دست بدان فراز کردی تمام بر باید گرفتن . (مجمل التواریخ والقصص ). || بردن . کشیدن . یافتن . رسیدن به ... چشیدن . متحمل شدن . (یادداشت مؤلف )
: گاو مسکین ز کید دمنه چه دید
وز بد زاغ بوم را چه رسید.
رودکی .
اینهمه رنج و غم از خویشتنم باید دید
تا چرا طبع و دلم مایه ٔ هر ذهن و ذکاست .
مسعودسعد.
دید ز سختی تن و جان آنچه دید
خورد ز تلخی دل و جان آنچه خورد.
مسعودسعد.
-
بلا دیدن ؛ رنج و تعب و الم دیدن . بلا کشیدن . (یادداشت مؤلف )
: پس از جنگ این میکائیل ... بسیار بلاها دید و محنتها کشید. (تاریخ بیهقی ).
-
رنج دیدن ؛ تحمل رنج و تعب الم کردن . با رنج و تعب و غیره متألم شدن . (یادداشت مؤلف ). رنج کشیدن
: بسا رنجها کز جهان دیده اند
ز بهر بزرگی پسندیده اند.
فردوسی .
بسی رنج دیدی تو از بند و چاه
نبایدت بودن بدین رزمگاه .
فردوسی .
چندان رنج دید که جز سنگ خاره بمثل آن طاقت ندارد. (تاریخ بیهقی ).
-
عذاب دیدن ؛ رنج و تعب کشیدن . رنج دیدن . رنج بردن . (یادداشت مؤلف )
: چندیت
۞ مدح گفتم و چندی عذاب دید
گر سیم نیست باری
۞ جفتی شمم فرست .
منجیک .
-
غم ورنج دیدن ؛ رنج کشیدن
: ز پیوند وز بند آن روزگار
غم و رنج بیند بفرجام کار.
فردوسی .
-
کیفر دیدن ؛ کیفر یافتن . به کیفر رسیدن . (یادداشت مؤلف ).
-
ملامت دیدن ؛ سرزنش رسیدن به وی . تحمل ملامت کردن
: پارسایی را دیدم بمحبت گرفتار... چندانکه ملامت دیدی و غرامت کشیدی ... (گلستان ).
|| توجه کردن
: ببین که میرمعزی چه خوب میگوید
حدیث هیأت پینو و شکل کعب غزال .
انوری .
|| دریافتن . احساس کردن . حس کردن . درک کردن . ادراک کردن . فهمیدن . درک . (یادداشت مؤلف ). متوجه شدن . ادراک . (منتهی الارب ). احساس . (زوزنی ) (ترجمان القرآن )
: هیچ راحت می نبینم در سرود و رود تو
جز که از فریاد و زخمه ت خلق را کاتوره خاست .
رودکی .
شد از شادمانی رخش ارغوان
که تن را جوان دید و دولت جوان .
فردوسی .
بدو گفت بهرام کای نیک زن
چه بینی ز گفتار این انجمن .
فردوسی .
چو دیدم که اندر جهان کس نبود
که با او همی دست یارست سود.
فردوسی .
دیدن و دانستن عدل خدای
کارحکیمان و ره انبیاست .
ناصرخسرو.
از او [ از خونی که در زمان جمشید بار اول بدو آب انگور مخمر دادند ] پرسیدند که آن چه بود که دیروز خوردی و خویشتن را چون میدیدی ؟ گفت نمیدانم که چه بود اما خوش بود. (نوروزنامه ). جبرئیل آمد و گفت یا رسول اﷲ خدایت سلام میرساند و میگوید که خویشتن را چون می بینی گفت خویش را نیک می بینم . (قصص الانبیا ص
240). || تمیز دادن . تشخیص کردن . (یادداشت مؤلف )
: کسی را کش توبینی درد کولنج
بکافش پشت و زو سرگین برون لنج .
طیان .
بدو گفت گودرز چندین مگوی
که چندین نبینم ترا آبروی .
فردوسی .
با دو کژدم نکرد زفتی هیچ
با دل من چراش بینم زفت .
خسروی .
|| پرواسیدن . پرماسیدن . (یادداشت مؤلف ). لمس کردن . دست سودن بچیزی جهت ادراک آن
: لقمان را گفتند حکمت از که آموختی گفت از نابینایان که تا جایی را نبینند قدم ننهند. (گلستان ).
جهان فانی و باقی فدای شاهدو ساقی
که سلطانی عالم را طفیل عشق می بینم .
حافظ.
|| شناختن . (یادداشت مؤلف )
: دوستان را بگاه سود و زیان
بتوان دید و آزمود توان .
سنایی .
|| مباشرت کردن . (یادداشت مؤلف ).
-
نادیدن زنی ؛ مباشرت ناکردن با او. گرد نیامدن با او
: پیغامبر علیه السلام پانزده زن را بزنی کرد از جمله سیزده رابدید و دو را نادیده دست بازداشت . (مجمل التواریخ والقصص ).
|| دانستن . تصور کردن . حدس زدن . پنداشتن . گمان بردن . (یادداشت مؤلف )
: هنرها ز یزدان نبینی همی
بچرخ فلک برنشینی همی .
فردوسی .
بدو گفت لهراسب از من مبین
چنین بود رای جهان آفرین .
فردوسی .
گروهی زبر فلک هشتم فلکی نهم دیدند بی حرکت . (التفهیم بیرونی ).
-
از کسی چیزی را دیدن ؛ از او دانستن . نسبت بدو کردن . (یادداشت مؤلف ). از او شمردن . به او منسوب کردن
: مبادا که آید بر او برگزند
زمن بیند این پهلوان بلند.
فردوسی .
|| عقیده داشتن . معتقد شدن . نظر دادن . نظر داشتن . ابراز رای و عقیده کردن . رای داشتن
: چه بیند بدین اندرون ژرف بین
چه گویی تو ای فیلسوف اندرین .
ابوشکور.
چنین گفت پس پهلوان با سپاه
که خلعت بدینسان فرستاده شاه
چه بینید بینندگان اندرین
چه گویم ابا شهریار زمین .
فردوسی .
چنین گفت از آن پس به ایزدگشسب
که ای تیغزن شیر تازنده اسب
چه بینی چه گویی تو در کار ما
بود تخت شاهی سزاوار ما؟
فردوسی .
آن دانه ها بدیشان نمود و گفت هما این دانه ها بما تحفه آورده است چه می بینید اندر این ، ما را با این دانه ها چه می باید کرد. (نوروزنامه ).
-
رای دیدن ؛ اظهار عقیده کردن . نظر دادن
: برانگیخت دل آرمیده ز جای
تهمتن همان کرد کو دید رای .
فردوسی .
|| یافتن .به دست آوردن . حاصل کردن
: به یاد آید ترا گفتار من زود
کزین آتش نبینی بهره جز دود.
(ویس و رامین ).
|| صلاح دانستن . صلاح دیدن . مقتضی شمردن . صلاح شمردن . به مصلحت شمردن . صواب شمردن . (یادداشت مؤلف )
: و گفت [ بهرام چوبینه با سپاه ] چه بینید که ما برویم و با هرمز جنگ کنیم . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
ندیدم که بر شاه ننهفتمی
وگرنه من این راز کی گفتمی .
دقیقی .
چو ایرانیان بر گشادند چشم
بدیدند چهر ورا پر ز خشم
برفتند پوزش کنان پیش شاه
که گر شاه بیند ببخشد گناه .
فردوسی .
اگر شاه بیند که با موبدان
شود پیش طینوش با بخردان .
فردوسی .
چه بینید و این را چه پاسخ دهید
بکوشید تا رای فرخ دهید.
فردوسی .
اگر شاه بیند زرای بلند
نویسد یکی نامه ٔ پندمند.
فردوسی .
بسیار اندیشه کردم اندرین کار تا تدبیری ساختم که شاید تو آن را بینی .او دید. (تاریخ سیستان ). بهمه حال چیزی رفته است پوشیده از من خداوند اگر بیند بنده را آگاه کند تا چه واجب است از دریافتن بجای آورده شود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
322). اگر امیر بیند در این باب فرمانی دهد چنانکه از دیانت و همت وی سزد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
37). و اگر رای عالی بیند تا بنده بدرگاه می آید و خدمتی میکند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
60)... و آنچه صلاح من در آن است و تو بینی . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
30). اگر قاضی بیند درخواهد از امیر تا به دل بسیار خلق شادی افکند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
41). اگر بینی چیزی فدای خویش کنی . (تاریخ طبرستان ).
-
روی دیدن ؛ صواب دانستن . مستدل شمردن
: مرا گفت بشتاب و با او بگوی
که گر زآنچه گفتم ندیدی تو روی
چنین دان که آن خود نگفتم ز بن
که من نیز بازآمدم زین سخن .
فردوسی (شاهنامه چ دبیرسیاقی ج 5 ص 2451).
-
صواب دیدن ؛ درست دانستن . مصحلت پنداشتن
: یعقوب قوی گشته بود صواب استمالت کردن .
-
مصلحت دیدن ؛ صلاح دانستن . صواب دانستن
: عجب از لطف تو ای گل که نشستی با خار
ظاهراً مصحلت وقت در آن می بینی .
حافظ.
پس قوم یزدانفاذار پیش او جمع آمدند و گفتند که ما مطیع و منقادیم به هرچه تو مصلحت بینی . (تاریخ قم ص
24).
- || اجازه فرمودن . (یادداشت مؤلف ).