سودا

سودا. [ س َ ] (ع ص ) سیاه . (غیاث اللغات ) (آنندراج ).
- سودا بر سر زدن ؛ مرادف زیر کردن سیاهی . (آنندراج ) :
نیست امروز از جنون این شور و غوغا بر سرم
در حریم غنچه زد چون لاله سودا بر سرم .

صائب (از آنندراج ).

رجوع به سوداء شود. || (اِ) خرید و فروخت . (غیاث اللغات ). خرید و فروخت که دو کس با هم کنند و این ترکی است . (آنندراج ). تجارت . بیع و شری . (یادداشت بخط مؤلف ). معامله . داد و ستد. تبدیل . تعویض . (یادداشت بخط مؤلف ) :
تا گرفتاری تو در عقل لجوج
از تو این سودا همه سودا بود.

عطار.

گفت صوفی قادر است آن مستعان
که کند سودای ما را بی زیان .

مولوی .

روز اول رفت دینم در سر زلفین تو
تا چه خواهد شد در این سودا سرانجامم هنوز.

حافظ.

به دکان من آمدند و پرسیدند چه مقدار سودا کرده ای . (انیس الطالبین ص 137).
- سودای ترکانه کردن ؛ کنایه از معامله ٔ بی تکلف کردن . (آنندراج ).
- سودا بر هم خوردن ؛ بهم خوردن معامله است . (از آنندراج ) :
متاع دل بهر کس داده بودم بازمیگیرم
پریشان طره ای دیدم که برهم خورد سودایم .

ابوطالب کلیم (از آنندراج ).

- سودا بر هم زدن ؛ کنایه از معامله بهم زدن . (آنندراج ) :
رحم کن سودای ما بیچارگان برهم مزن
میتوان آخر بجانی بر سر یک مو گذشت .

طالب آملی (از آنندراج ).

- سودا بریدن ؛ کنایه از معامله را بهم زدن :
ما را ز نفع و سود تو سودابریده است
سودا بریده است و چه زیبا بریده است .

ملا قاسم مشهدی (از آنندراج ).

|| نام خلطی از اخلاط اربعه و در فارسی به معنی دیوانگی است و این مجاز است ، چرا که بسبب کثرت خلط سودا جنون پیدا میشود. (غیاث اللغات ) (آنندراج ) :
شگفت از آنکه همه مغز من محبت تست
چگونه داند غالب شدن بر او سودا.

مسعودسعد.

با واقعه ٔ عشقم و با حادثه ٔ هجر
در عشوه ٔ وسواسم و در قبضه ٔ سودا.

مسعودسعد.

و هرگاه که جگر گرمتر کفک او بیشتر باشد و گرمتر، آنرا صفراء سوخته گویند و اگر بغایت سوختگی رسد سودا گویند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). سودا دو گونه است : طبیعی و ناطبیعی . اما طبیعی درد خون است و بدین سبب سطبرتر و گران تر از اوست و طبع او طبع زمین است سرد و خشک و رنگ او سیاه است و مزه ٔ او آمیخته است از شیرینی و ترشی و فراز هم کشیدگی و... (ذخیره ٔخوارزمشاهی ).
سودا برد بنفشه وشکر چرا مرا
زآن شکر و بنفشه بسودا رسیده کار.

خاقانی .

گر بدل آزاد بودمی چه غمستی
عقده ٔ سودا گشودمی چه غمستی .

خاقانی .

دماغش را چنان سودا گرفته ست
کز آن سودا ره صحرا گرفته ست .

نظامی .

آری از آنجا که دل سنگ بود
خشکی سوداش در آهنگ بود
گم شدم در راه سودا رهنمایا ره نمای
صبرم از پا اندرآمد دستگیرا دست گیر.

سعدی .

|| دیوانگی : اگر صبر نکنم باری سوداو ناشکیبائی را بخود راه ندهم . (تاریخ بیهقی ). از بهر خنده ٔ آن دیوانه که تا وی از جمله سودای خویش جزوی در من ندیدی در من نخندیدی . (قابوسنامه ).
فضل تو چیست بنگر بر سرت
از سر هوس برون کن و سودا را.

ناصرخسرو.

باژگونه است کار این گیتی
زین همه هرچه گفتم از سوداست .

مسعودسعد.

- سودای صفرایی ؛ باشد که نوعی از صفرا بسوزد وسطبر شود و سیاه آنرا سودای صفرایی گویند. سیاه باشد و روشن قرمز و ترش و مگس گرد آن نگردد و زمین را بجوشد و هر جا که بگذرد بسوزد و بخراشد، طبیبان آنرا سودای صفرایی گویند. (از ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
|| اندیشه . خیال . فکر. هوس . میل . محبت شدید :
برون برد از چشم سودای خواب
درآورد در دل هوای سفر.

لوکری .

خواجه احمد حسن گفت : این چه سوداست . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 223).
دو سودا در یکی سر برنتابد
یکی دل با دو دلبر برنتابد.

ناصرخسرو.

فرمود: یا عزیز تو را با این سودا چکار؟ چنین مگو که نامت از دیوان پیغمبران محو کنم . (قصص الانبیاء ص 184).
حجره ٔ عقل ز سودای زنان خالی کن
تا بجان پند تو گیرند همه پرعبران .

سنایی .

همی گویند کز سودا نباشد آدمی خالی
به جان حاسدت آورده اندوه و تعب غوغا.

سوزنی .

بجز سخا و کرم نیست در دلش سودا
چنین بود بحقیقت مآثر سودا.

سوزنی .

در غمزه ٔ جادوی او نیرنگ رنگارنگ بین
در طبع خاقانی کنون سودای گوناگون نگر.

خاقانی .

سودای این سواد مکن بیش در دماغ
تکلیف این کثیف منه بیش بر روان .

خاقانی .

سرش سودای بازار شکر داشت
که شکر هم ز شیرینی اثر داشت .

نظامی .

ندارم سر تاج و سودای تخت
که ترسم شبیخون درآید به بخت .

نظامی .

غرق دریا تشنه میمیرم مدام
این چه سودائی است این سودا خوش است .

عطار.

یکی را خری درگل افتاده بود
ز سوداش خون در دل افتاده بود.

سعدی .

ز سودا که این پوشم و آن خورم
نپرداختم تا غم دین خورم .

سعدی .

سویدای دل من تا قیامت
مباد از شوق و سودای تو خالی .

حافظ.

چو گل گر خرده ای داری خدا را صرف عشرت کن
که قارون را غلطها داد سودای زراندوزی .

حافظ.

سلطان و فکر لشکر و سودای تاج و گنج
درویش و امن خاطر و کنج قلندری .

حافظ.

علم بهر کمال باید خواند
نه بسودای مال باید خواند.

اوحدی .

|| (ص ) بیهوده . باطل :
قطره باشد هرکه را دریا بود
هرچه جز دریا بود سودا بود.

عطار.

- امثال :
آه نداشت که با ناله سودا کند .
از سودای نقد بوی مشک می آید .
خوشی بخوشی سودا برضا .
سودا چنان خوشست که یکجا کند کسی .
سودای اول محمود است . (جامع التمثیل ).
سودای خام پختن .
هر سری را سودایی است ؛ هر سری دارد در این بازار سودای دگر.
یک سر است و هزار سودا؛ یکدل دارد و هزار دلبر .
|| (اِ) گاهی به معنی عشق آید. (غیاث اللغات ) (آنندراج ). میانه ٔ دل . (دهار). شیفتگی . محبت . عشق :
هرگز نرسد فهم تو درین خط
هرچند در او بنگری بسودا.

ناصرخسرو.

مرا گویی چه سر داری سر سودای او دارم
بخاکپای او کامید خاک پای او دارم .

خاقانی .

چون جام گیری داد ده می تا خط بغداد ده
بغداد ما را یاد ده سودای خوبان تازه کن .

خاقانی .

گر عمر گران کنم بسودات
سودای ترا گران مبینام .

خاقانی .

ای آتش سودای تو خون کرده جگرها
بر باد شده در سر سودای تو سرها.

خاقانی .

ز مجلس در شبستان رفت خسرو
شده سودای شیرین در سرش نو.

نظامی .

همه سرسبزی سودای رخت میخواهم
که همه عمر من اندر سر آن سودا شد.

عطار.

نیست از عاشق کسی دیوانه تر
عقل از سودای او کور است و کر.

مولوی .

بچشم سیاست در او بنگریست
که سودای او بر من از بهر چیست .

سعدی .

گلی را که نه رنگ دارد نه بوی
غریب است سودای بلبل بر اوی .

سعدی .

آنکه عمری شد که تا بیمارم از سودای او
گو نگاهی کن که پیش چشم شهلا میرمت .

حافظ.

روزگاریست که سودای بتان دین من است
غم این کار نشاط دل غمگین من است .

حافظ.

دوش سودای رخش گفتم ز سر بیرون کنم
گفت کو زنجیر تا تدبیر این مجنون کنم .

حافظ.

- سودای خام ؛ خیال باطل و سودای خام پختن . خیال باطل کردن :
همی رفت و می پخت سودای خام
خیالش فروبرده دندان بکام .

سعدی .

در تاب توبه چند توان سوخت همچو عود
می ده که عمر بر سر سودای خام رفت .

حافظ.

- سودای کج پختن ؛ خیال کج . قصد باطل :
حافظ در این کمند سر سرکشان بسی است
سودای کج مپز که نباشد مجال تو.

حافظ.