هیرمند

هیرمند یا هلمند (انگلیسی: Helmand; یونانی: Ἐτύμανδρος, لاتین: Erymandrus) نام رودی است که از ولایت هلمند افغانستان روان شده و به دریاچهٔ هامون که دریاچه‌ای مشترک میان افغانستان و ایران است می‌ریزد. رود بزرگ هیرمند از رودهای پرآب افغانستان و آسیا به‌شمار می‌رود که سالانه میلیاردها متر مکعب آب در آن جریان می‌یابد و طول آن ۱٬۱۰۰ کیلومتر می‌باشد؛ از این رو طولانی‌ترین رود واقع میان سند و فرات به‌شمار می‌آید. این رود از بلندی‌های کوه بابا در ۴۰ کیلومتری غرب کابل از رشته‌کوه هندوکش در افغانستان سرچشمه می‌گیرد و پس از مسافت ۱٬۱۰۰ کیلومتر وارد دریاچهٔ هامون که دریاچه‌ای مشترک میان افغانستان و ایران است می‌شود. نام نام این رود به ریخت‌های هیرمند، هلمند، هیدمند،[۱] هندمند، هیلمن و هیرمن نیز در نسک‌های گوناگون تاریخی و گیتاشناسی آمده‌است. نام این رود در اوستا به گونهٔ هئتومنت Haetumant آمده‌است. بخش نخست این نام معنای بنداب یا ورغ یا سد را می‌دهد و منت نیز همان مند در فارسی کنونی است که معنای دارندگی را می‌رساند. پس نام این رود به معنای برخوردار از بند می‌باشد. همچنین در اوستا این نام معنای عام سرزمینی که زود سیراب می‌شود را نیز دارد. رومیان و یونانی‌ها این رود را Etymandros یا Erymanthus می‌خواندند. یاقوت اسم این رودخانه را «هندمند» ضبط کرد. حمدالله مستوفی نام رودخانه را «آب زره» نیز نامیده است.[۲] جغرافیا هیرمند از جنوب باختری کابل پس از پیوستن به رودخانهٔ دیگری به نام ارغنداب از شمال غربی قندهار گذشته و وارد دشت مارگو می‌شود. این رودخانه، در محل بند کمال‌خان واقع در خاک افغانستان تغییر مسیر داده و به شمال منحرف می‌گردد و در بند کهک واقع در ۳۶ کیلومتری جنوب خاوری زابل وارد دریاچهٔ هامون می‌شود. دریای هلمند که از شرق به غرب امتداد دارد با عبور از «سد کمال خان» به شمال‌غرب متمایل می‌گردد که حدود ۷۰ کیلومتر موازی به مرز افغانستان و ایران امتداد می‌یابد و بعد در پیلر- ۵۱ (پایه) حد وسط دریا، سرحد میان افغانستان و ایران را می‌سازد. این سرحد مشترک تا پیلر- ۵۴ به طول ۲۷ کیلومتر امتداد می‌یابد. به این صورت ایران در امتداد ۱٬۱۵۰ کیلومتر دریای هلمند، ۲۷ کیلومتر با افغانستان شریک است. در سرتاسر مرز افغانستان و ایران ۱۸۰ پیلر نصب است که ۹۰ پیلر آن را ممکن از دهانه ذوالفقار (از شمال به جنوب) تا نزدیکی‌های شیندند و التایی با ۹۰ پیلر دیگر از نقطهٔ صفری در رباط جعلی (از جنوب به شمال) تا ختم کار مکمهن را مشخص نمود. در دو نقطهٔ که دریای هلمند و دریای هریرود مرز مشترک ایران و افغانستان را می‌سازد. دریای هلمند بعد از عبور از «شیلهٔ چرخ» در نزدیک سیاه دک و با سیرآب کردن ولسوالی‌های «کنگ» و «چخانسور» به سوی هامون پوزک در جهیل سیستان سیر کرده در موقع توفانی سال که آب هلمند بالا می‌رود، هامون پوزک و هامون هلمند پرشده به هامون صابری می‌ریزند (در کنار مرکز ولسوالی چخانسور دریای خاشرود نیز به هامون پوزک می‌ریزد و در منطقهٔ شند معصوم خان دریای «خسپاس» که گاه سیل می‌کند نیز به هامون پوزک وصل می‌شود. هامون پوزک، هامون هلمند و هامون صابری در مجموع جهیل سیستان را می‌سازند). علاوه به آب اضافی هامون‌های پوزک و هلمند که به هامون صابری می‌ریزد، دریاهای «فراه رود» و «هاروت رود» نیز بالاخره به هامون صابری خالی می‌شوند. جهیل سیستان در مجموع ۷٬۵۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد که خط مرزی از وسط این جهیل عبور کرده که بخش بیشتر جهیل سیستان جزء خاک ایران است. هیرمند در ادب و نوشته‌های فارسی نام این رود در شاهنامه فردوسی نیز آورده شده‌است: چو آمد به نزدیکی هیرمند فرستاده‌ای برگزید ارجمند همچنین در گرشاسب‌نامه اسدی: دو منزل زمین تا لب هیرمند بُد آب خوش و بیشه و کشتمند و در شعرهای قطران تبریزی: از دست او شکوه برد نیل و هیرمند وز تیغ او ستوده شود پیل و اژدها همچنین در وندیداد در فرگرد نوزده، پاره‌های ۳، ۳۹، ۶۵ و ۶۹ همچنین فرگرد یکم پاره ۱۳ از این رود به هئتومنت یاد شده و سرزمینی را که این رود در آن جاری است را به همین نام نامیده‌است. همچنین در فصل بیستم بندهشن پاره‌های ۶، ۱۷، ۲۱ و ۲۲ از این رود یاد می‌شود. سد های اعمار شده بالای هیرمند • سد کجکی • سد کمال خان جستارهای وابسته • حقآبه ایران از هیرمند منابع 1. • حدود العالم 2. • لسترینج، گای (۱۳۹۳). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. تهران: علمی و فرهنگی. ص. ۳۶۳. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۰۵-۸. در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ هیرمند موجود است. • ابراهیم پورداوود؛ آناهیتا • مقاله سیستان سرزمین اساطیر- اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری – ستاد تسهیلات مسافرین نوروزی شهرستان زابل • ن • ب • و رودهای ایران ریزشگاه: دریاچه ارومیه • تلخه‌رود o قوری‌چای o اسبه‌ریز o مهرانه‌رود • زرینه‌رود o رودخانه سقز o رودخانه خورخوره • گدارچای • رود الملو • لیلان • سیمینه‌رود • مهابادرود • باراندوزچای • نازلی‌چای • روزه رود • زولاچای • شهرچای • صوفی‌چای • گنبر چایی خلیج فارس • اروندرود o کارون  ارمند  کوهرنگ  بازفت  خرسان  دز  رودخانه بختیاری  رودخانه سزار o دجله  زاب کوچک  رود زاب  رود سیروان  رود لیله  رود زمکان • مارون • رود جراحی • بهمن‌شیر • مهران • مند o قره‌آغاج • کرخه o سیمره  گاماسیاب  قلقل‌رود  قره‌سو  رود جزمان o کشکان • حله o دالکی o شاپور • رود زهره دریای عمان • باهو کلات دریای خزر • ارس o آغ چای • سفیدرود o شاه‌رود  رود الموت o زرجوب o زنجان‌رود o رود شهرچای  رود قارلانقو • رود چالوس o رود سرداب • رودخانه هراز o رود لار • اترک o سومبار o شیرین سو • دوهزار رود • رود قره‌سو • گرگان‌رود • آستاراچای • بابلرود • تجن گاوخونی • زاینده‌رود دریاچه نمک • رودخانه قم‌رود • ابهررود • جاجرود • رودخانه کرج o وارنگه‌رود o ولایت‌رود o شورکات • رودخانه کن دریاچه بختگان • کُر o سیوند هامون جازموریان • هلیل‌رود بیابان قره‌قوم • تجن o هری‌رود  کشف‌رود دشت نیشابور • رود ماسیت o رودخانه بار از به هم پیوستن رودهای درون پرانتز، رود بزرگ‌تر تشکلیل می‌شود. رده‌ها: • حوضه آبریز مرزی شرق • حوضه‌های آبریز رود هیرمند • رودهای استان سیستان و بلوچستان • رودهای افغانستان • رودهای ایران • رودهای بین‌المللی آسیا • زمین‌چهرهای ولایت دایکندی • زمین‌چهرهای ولایت زابل • زمین‌چهرهای ولایت قندهار • زمین‌چهرهای ولایت کابل • زمین‌چهرهای ولایت نیمروز • زمین‌چهرهای ولایت هلمند • سیستان • مرز ایران و افغانستان • هیرمند • این صفحه آخرین‌بار در ‏۱۲ آوریل ۲۰۲۱ ساعت ‏۱۶:۵۸ ویرایش شده‌است. • همهٔ نوشته‌ها تحت مجوز Creative Commons Attribution/Share-Alike در دسترس است؛ برای جزئیات بیشتر شرایط استفاده را بخوانید. ویکی‌پدیا® علامتی تجاری متعلق به سازمان غیرانتفاعی بنیاد ویکی‌مدیا است.