برانگیختن

برانگیختن . [ ب َ اَ ت َ ] (مص مرکب ) انهاض . اشخاص . حض . (دهار) (ترجمان القرآن ). تحریض . (دهار). تحریض کردن . (ناظم الاطباء).تثویر. اثاره . (ترجمان القرآن ). حث . (دهار). استحثاث . (تفلیسی ). تهییج . (المصادر زوزنی ). تهییج . تحریک . تحریک کردن . (ناظم الاطباء). تضریه . اغراء. برآغالیدن . (آنندراج ). برافژولیدن . (یادداشت مؤلف ). واداشتن به . بعث . ابتعاث . ترغیب کردن . (ناظم الاطباء). بلبال .بلبله . (یادداشت مؤلف ) : و او را برانگیخت پی کاری که وی برای آن کافی است . (تاریخ بیهقی ).
ز چیز کسان وز برانگیختن
بپرهیز و از خیره خون ریختن .

اسدی .

امیر ابوالحرث را با سر رضا آوردند و فائق را از سر وحشت برانگیختند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
- برانگیختن آتش از کسی ؛ او را سخت به خشم آوردن . بر چیزی تحریک کردن :
نکیسا چون ز شاه آتش برانگیخت
ستای باربد آبی بر او ریخت .

نظامی .

- برانگیختن بر کاری ؛ استحثاث . (مهذب الاسماء).
- برانگیختن دستان ؛ سر کردن قصه . سر رسیدن نغمه :
قفسها به هر شاخی آویخته
در او مرغ دستان برانگیخته .

اسدی (گرشاسبنامه ).

- برانگیختن دل ؛ تحریک و تهییج کردن :
ابر شاه زشتی است خون ریختن
به اندک سخن دل برانگیختن .

فردوسی .

- برانگیختن سخن ؛ سر کردن و گفتن سخن :
وزین شیوه سخنهائی برانگیخت
که از جان پروری با جان در آمیخت .

نظامی .

- برانگیختن کسی را بر کسی ؛ کسی را بر کسی شوراندن .
- برانگیختن گواه ؛ شاهد آوردن : اگر علی دختر بمن ندهد گواه برانگیزم که علی زنا کرده است . علی گفت گواه از کجا آوری . (کتاب النقض ).
- نقش و تماثیل برانگیختن ؛ پدید آوردن و تصویر کردن نقش :
نقش و تماثیل برانگیختند
از دل خاک و دو رخ کوهسار.

منوچهری .

|| بشتاب راندن . باتندی به حرکت درآوردن . بتاختن واداشتن :
همه بادپایان برانگیختند
همی گرد با خوی برآمیختند.

فردوسی .

برانگیخت اسب و بیفشرد ران
بگردن برآورد گرز گران .

فردوسی .

بهر سو که باره برانگیختی
همان خاک با خون برآمیختی .

فردوسی .

برآورد گرز گران را بدوش
برانگیخت رخش و برآمد بجوش .

فردوسی .

چو از پادشاهیش بگریختیم
شب تیره اسبان برانگیختیم .

فردوسی .

چو بهرام جنگی برانگیخت اسب
یلان سینه و گرد ایزدگشسب .

فردوسی .

ابر بهاری زدور اسب برانگیخته
وز سم اسب سیاه لؤلؤ تر ریخته .

منوچهری .

گر بگردانی بگردد ور برانگیزی رود
برطراز عنکبوت و حلقه ٔ ناخن پرای .

منوچهری .

|| انگیختن . بپا کردن . بلند کردن . (آنندراج ). برخیزاندن .
- برانگیختن رستخیز ؛ قیامت بپا کردن . شور درافکندن . آشوب و فتنه بپا کردن :
من و این سواران و شمشیر تیز
برانگیزم اندر جهان رستخیز.

فردوسی .

چو او مرز گیرد بشمشیر تیز
برانگیزد اندر جهان رستخیز.

فردوسی .

وگرنه من و گرز و شمشیر تیز
برانگیزم اندر جهان رستخیز.

فردوسی .

- برانگیختن کسی را یا چیزی را ؛ برجای بلند کردن آن را. برخیزاندن :
برانگیختندم ز جای نشست
همی تاختندی مرا بسته دست .

فردوسی .

- برانگیختن گردوغبار و غیره ؛ بهوا برداشتن آن .اثاره :
سپاه از دو سو اندر آویختند
یکی گرد تیره برانگیختند.

فردوسی .

چنین گفت کز کین فرشیدورد
ز دریا برانگیزم امروز گرد.

فردوسی .

که پیش آورم کین فرشیدورد
برانگیزم از سنگ وز آب گرد.

فردوسی ؟

هر آنگه که برزد یکی باد سرد
چو زنگی برانگیخت ز انگشت گرد.

فردوسی .

چو از مشرق برآید چشمه ٔ نور
برانگیزد ز دریا گرد کافور.

نظامی .

برانگیختم گرد هیجا چو دود
چو دولت نباشد دلیری چه سود.

سعدی .

آهی کن و از جای بجه گرد برانگیز
کخ کخ کن و برگرد و بدر بر پس ابزار.

حقیقی صوفی .

|| از میان بردن . زدودن . برطرف کردن : اگر از من حرکتی متولد گشت که لایق و موافق بندگی و عبودیت نبود عذر آن بخواهی و آتش خشم بنشانی و غبار کراهیت برانگیزی . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ). || بیرون کشیدن :
زبادام تر آب گل برانگیخت
گلابی بر گل بادام میریخت .

نظامی .

عقیق از تارک لؤلؤ برانگیخت
گهر می بست و مروارید میریخت .

نظامی .

|| حشر. (ترجمان القرآن ) (دهار). نشر. (یادداشت مؤلف ). بعث . مبعوث کردن :
که یزدان پاک از میان گروه
برانگیخت ما را ز البرز کوه .

فردوسی .

عبدالقادر گیلانی ... در حرم کعبه روی برحصبا نهاده همی گفت ای خداوند... در روز قیامتم نابینا برانگیز تا در روی نیکان شرمسار نشوم . (گلستان ).
- برانگیختن مردگان ؛ مبعوث کردن آنان .
|| متنبه کردن . بیدار کردن . (ناظم الاطباء). || برکشیدن . (آنندراج ). || برکندن . || از بیخ برکندن . || باعث صادر شدن . || آموختن . (ناظم الاطباء).