رسیدن

رسیدن . [ رَ / رِ دَ ] (مص ) ۞ آمدن . (ناظم الاطباء) (از شعوری ج 2 ورق 12) (فرهنگ فارسی معین ) (از حاشیه ٔ برهان چ معین ). آمدن کسی به جایی . قدوم . ورود: رسیدن به خیر؛ خیرمقدم . (یادداشت مؤلف ). در آمدن . (فرهنگ فارسی معین )(ناظم الاطباء) (از حاشیه ٔ برهان ). وارد شدن . (فرهنگ فارسی معین ) (از حاشیه ٔ برهان چ معین ) :
رسیدند زی شهر چندان فراز
سپه خیمه زد در نشیب و فراز.

رودکی .

به راه اندر همی شد شاهراهی
رسید او تا به نزد پادشاهی .

رودکی .

رسیدند یکسر به توران زمین
سواران ترک و سواران چین .

فردوسی .

اگر من به ایران نخواهم رسید
نخواهم همی روی کاوس دید.

فردوسی .

سیاوش چو در پیش ایوان رسید
سر طاق ایوان به کیوان رسید.

فردوسی .

فرستاده نزد سیاوش رسید
چو آن نامه ٔ شاه ایران بدید.

فردوسی .

رسیدندپس گیو و خسرو به آب
همی بودشان برگذشتن شتاب .

فردوسی .

مرغزاری که فسیله گه اسبان تو گشت
شیر کآنجا برسد خرد بخاید چنگال .

فرخی .

تنی چند از آب ۞ دریا بجست
رسیدند نزدیکی آبخست .

عنصری .

و هر دو لشکر بدان صبر کردندتا شب رسیده بود بازگشتند چنانکه جنگ قایم ماند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 641). من با این پیلبانان می راندم و مردم پراکنده می رسیدند و همه راه پر زره و جوشن و سپر و ثقل برمی گذشتم که بیفکنده بودند... و چاشتگاه فراخ به حصار... رسیدم و ترکمانان بر اثر آنجا آمده بودند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 628). من نزدیک بوسهل زوزنی رفتم به شهر او را یافتم کار راه می ساخت مرا گرم پرسید و چند تن ازآن من رسیده بودند همه پیاده . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 628).
به پای ما چه ره شاید بریدن
بدین مرکب کجا شاید رسیدن .

ناصرخسرو.

و در آن شهر مردی بود نام او اولیس عاقل بود. روزی بتماشابیرون رفته بود به نزدیک آن بندر رسید. (قصص الانبیاءص 177). چون جعفر طیار با یاران برسیدند کس پیش ملک حبشه فرستاد و دستوری خواست . (قصص الانبیاء ص 226).
پیش از آنکه بدان منزل خواست رسید مرکب استعجال در جولان آورد. (تاریخ طبرستان ).
ابر بیا و آب زن مشرق و مغرب جهان
صوربدم که می رسد شمس من و خدای من .

مولوی .

بیا که رایت منصور پادشاه رسید
نوید فتح و بشارت به مهر و ماه رسید
سپهر دور خوش اکنون کندکه ماه آمد
جهان به کام دل اکنون رسد که شاه رسید
ز قاطعان طریق این زمان شوند ایمن
قوافل دل و دانش که مرد راه رسید
کجاست صوفی دجال فعل ملحشکل
بگو بسوز که مهدی ّ دین پناه رسید.

حافظ.

تعبیر رفت یار سفرکرده می رسد
ای کاج هرچه زودتر از در درآمدی .

حافظ.

آه من با تو کی رسد آنجا
باد را زهره ٔ رسیدن نیست .

کمال خجندی .

ناگاه یکی سیل رسید از دره ٔ ژرف
پوشید سراپای در و دشت و دمن را.

ملک الشعراء بهار.

یا مرگ رسد ناگه و نابود شود مرد
یا کام دل از شاهد مقصود برآید.

ملک الشعراء بهار.

اطلاع ؛ رسیدن جایی را. (منتهی الارب ). هجوم ؛ ناگاه فرا چیزی رسیدن . (تاج المصادر بیهقی ).
- امثال :
رسیدن خر لنگ باز کردن قافله . (امثال و حکم دهخدا ج 2 ص 868).
- بازرسیدن ؛ رسیدن .وارد شدن . واصل شدن . وصول :
بشد از پس رنجهای دراز
به یکّی جزیره رسیدند باز.

عنصری .

منتظریم جواب این نامه را که بزودی بازرسد. (تاریخ بیهقی ). و رجوع به ماده ٔ بازرسیدن شود.
- به آخر رسیدن ؛ تمام شدن . (یادداشت مؤلف ). بپایان منتهی شدن :
مجلس تمام گشت و به آخر رسید عمر
ما همچنان در اول وصف تو مانده ایم .

سعدی .

و رجوع به ترکیب به پایان رسیدن شود.
- به پایان رسیدن ؛ به آخر رسیدن . (یادداشت مؤلف ) :
برسد قافیه ٔ شعر و بپایان نرسد
گر بگویم که چه کرد او به بت کالنجر.

فرخی .

و رجوع به ترکیب به آخر رسیدن شود.
- به جان رسیدن ، به جان رسیدن کارد ؛ کارد به استخوان رسیدن . چاره و صبر و تحمل را از دست دادن . (یادداشت مؤلف ) :
کس به آرام جان ما نرسد
که نه اول به جان رسد کارش .

سعدی .

- به سر رسیدن ؛ تمام شدن . پایان یافتن . از میان رفتن :
دریغ مدت عمرم که با امید وصال
به سر رسید و نیامد به سر زمان فراق .

حافظ.

به لب رسید مراجان و برنیامد کام
به سر رسید امید و طلب به سر نرسید.

حافظ.

- به شهادت رسیدن ؛ شهید شدن . کشته شدن در راه خدا. (یادداشت مؤلف ).
- به عرض رسیدن ؛ گفته شدن . اظهار شدن مطلبی از طرف زیردست به بالادست .
- || به عرض برسد؛ اصطلاحی است اداری که زیردستان در گزارش مطلبی به رئیس مربوط نویسند. (یادداشت مؤلف ).
- به قتل رسیدن ؛ کشته شدن . (یادداشت مؤلف ).
- به کسی (به چیزی ) بازرسیدن ؛ رسیدن بدو. برخورد کردن با او. ملاقات کردن با او. برخوردن به او:
ای صبا گر به جوانان چمن بازرسی
خدمت ما برسان سرو و گل و ریحان را.

حافظ.

- جان به لب رسیدن ؛ هنگام مرگ فرارسیدن . گاه مرگ شدن . به جان آمدن :
به لب رسید مرا جان و برنیامد کام
به سر رسید امید و طلب به سر نرسید.

حافظ.

- دررسیدن ؛ درآمدن . (ناظم الاطباء). وارد شدن . داخل شدن . واصل شدن :
بر آیین خود نیز پیران ندید
ز پیران سخن سربسر دررسید.

فردوسی .

گفتم خبری نرسیده است از بُست ولیکن چنان باید که تا روزی ده دررسد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 336). بوسهل زوزنی هنوز ازبُست درنرسیده بود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 336). و به همه حالها امروز نامه ٔ صاحب برید دررسد پوشیده . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 326). پس از یک ساعت دررسید و امیر پیل بداشت و امیر یوسف زیر آمد و زمین بوسه داد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 251). در این سخن بود که عبدوس دررسید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 366).
دوازده هزار مرد را دنبال ایشان بفرستاد و دررسیدند و میان ایشان جنگی عظیم رفت . (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 103). برادرش نرسی راو لشکرها را خواندند چون دررسیدند همگان زمین بوسیدند و روی در خاک مالیدند. (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 81).لشکر چون دررسیدند او را دیدند بر بام دیر با زینت پادشاهی ... (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 82).
نی دست من به شاخ وصال تو بررسید
نی وهم من به وصف جمال تو دررسید.

خاقانی .

به هشتاد و نود چون دررسیدی
بسا سختی که از گیتی کشیدی .

نظامی .

هر شکرپاره که درمیرسد از عالم غیب
بر دل ریش عزیزان نمکی می آید.

سعدی .

که فردا چو پیک اجل درسد
بحکم ضرورت زبان درکشی .

سعدی .

- || به دست آمدن . فرارسیدن . حاصل شدن :
نه سبزه بردمد از خاک وآنگهی سوسن
نه غوره دررسد از تاک وآنگهی صهبا.

خاقانی .

- || بالغ شدن . بزرگ شدن : ما را فرزندان کاری دررسیده اند و دیگر می رسند ایشان را کار می باید فرمود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 294).
- فرارسیدن ؛ رسیدن . آمدن . (یادداشت مؤلف ). پیش آمدن :
بگشای به شادی و فرخی
ای جان جهان آستین خی
کامروز به شادی فرارسید
تاج شعرا خواجه فرخی .

مظفری .

ری از آن به ما [ مسعود ] داد [ محمود ] تا چون او را قضای مرگ فرارسد هر کس بر آنچه داریم اقتصار کنیم . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 138). چون به بالینش فرارسیدم این همی گفت ... (گلستان ).
- فرازرسیدن ؛ فرارسیدن . برخورد کردن . ملاقات کردن . بهم رسیدن :
رسیدند پس یک بدیگر فراز
سخن راندند آشکارا و راز.

فردوسی .

و رجوع به ترکیب فرارسیدن و به هم رسیدن شود.
- کارد به استخوان رسیدن ؛ از دست دادن هرگونه چاره و راه پیروزی و امید. (یادداشت مؤلف ).
|| شدن .آمدن . فرارسیدن وقت و فرصت :
رسید نوبت یعقوب تا صدوهفتاد
گذشت و رفت و ببرد از جهان دل غمخور.

ناصرخسرو.

چون به سخن نوبت عیسی رسید
عیب رها کرد و به معنی رسید.

نظامی .

ای دوست روزها تو مقیم درش بباش
باشد که دررسد شب قدر وصال دوست .

سعدی .

- اندررسیدن ؛ فرارسیدن . رسیدن . (یادداشت مؤلف ). اندرآمدن :
چنین تا شب تیره اندررسید
از آن بدسگالان یکی را ندید.

فردوسی .

|| پنداشتن و تصور کردن . || فکر کردن . (ناظم الاطباء). || پیوستن چیزی به چیز دیگر. اتصال . (فرهنگ فارسی معین ). متصل گشتن . (یادداشت مؤلف ). اتصال . (منتهی الارب ). کشیده شدن چیزی تا حدی و منتقل شدن چیزی از جایی به جایی ، مثال : سر ریسمان را به یک ستون بستم تا ستون دیگر رسید. (از فرهنگ نظام ) :
سرکش بربست رود باربدی زد سرود
وز می سوری درود سوی بنفشه رسید.

کسایی (اشعار چ 4 ریاحی ص 80).

سیاوش چو درپای ایوان رسید
سر طاق ایوان به کیوان رسید.

فردوسی .

همه ترک و چین زیر فرمان تو
رسیده به هر جای پیمان تو.

فردوسی .

چرا نامدی نزد من با خروش
خروش توام چون رسیدی به گوش .

فردوسی .

یکی آتش اندازم اندر جهان
کزینجا به کیوان رسد دود آن .

فردوسی .

شنیدم من که بر پای ایستاده
رسیدی تا به زانو دست بهمن .

منوچهری .

و از حبوب که پیوسته غذا را شاید وی [ جو ] زودتر رسد و بدو مثل زنند که چهل روز انبار به انبار رسد. (نوروزنامه ). قادری که دست زوال به دامن کبریای او نرسد، رازقی که فهم و کمال در حصر آلای او نرسد. (راحة الصدور راوندی ص 2).
به ناخن رسد خون دل بحر و کان را
که هر ناخنش معن و نعمان نماید.

خاقانی .

اگر درمحامد اخلاق و مآثر اعراق این پادشاه میمون سیرت همایون سریرت خوض و شروح افتد ابتدا به انتهای آن نرسد و بدایت آن به نهایت نینجامد. (سندبادنامه ص 17).
ابر چشمانم اگر قطره چنین خواهد ریخت
بوالعجب دارم اگر سیل به دریا نرسد.

سعدی .

هجر بپْسندم اگر وصل میسر نشود
خار بردارم اگر دست بخرما نرسد
سعدیا کُنگُره ٔ وصل بلند است و هر آنک
پای بر سر ننهد دست وی آنجا نرسد.

سعدی .

دست گدا به سیب زنخدان این گروه
مشکل رسد که میوه ٔ اول رسیده اند.

سعدی .

بیا که گربه گریبان جان رسد دستم
ز شوق پاره کنم تا به پیرهن چه رسد.

سعدی .

دریغ قافله ٔ عمر همچنان رفتند
که گردشان به هوای دیار ما نرسد.

حافظ.

- بررسیدن ؛ رسیدن . متصل شدن . اتصال یافتن :
نی دست من به شاخ وصال تو بررسید
نی وهم من به وصف جمال تو دررسید.

خاقانی .

- || بدست آمدن . (ناظم الاطباء).
- || ملاقات کردن . (ناظم الاطباء).
- || بررسی کردن . مطلعگشتن . آگاه شدن :
چونکه خرد را دلیل خویش نکردی
برنرسیدی ز گشت گنبد دوار.

ناصرخسرو.

- || در تداول امروز، مطالعه کردن . انتقاد کردن .
- به سمع کسی رسیدن ؛ شنیدن او. به گوش او رسیدن :
بسوخت حافظ و ترسم که شرح قصه ٔ او
به سمع پادشه کامگار ما نرسد.

حافظ.

- به هم رسیدن ؛بررسیدن . (ناظم الاطباء) :
چو تویی را چو منی در نظر آید، هیهات
که قیامت رسد این رشته به هم یا نرسد.

سعدی .

و رجوع به ترکیب بررسیدن در ذیل همین ماده شود.
|| رسیدن به ؛ پیوستن شخصی به شخص دیگر. اتصال . تلاقی . (فرهنگ فارسی معین ). ملاقات کردن . (یادداشت مؤلف ). برخورد کردن . برخوردن :
چو خرادبرزین به خسرو رسید
بگفت آن کجا کرد و دید و شنید.

فردوسی .

چنین تابه پور سیاوش رسید
زره در برش آشکارا بدید.

فردوسی .

بدو گفت کای مهتر نامدار
رسیدم بنزدیک اسفندیار.

فردوسی .

دست به جنگ بردند و زن و بچه و چیزی که بدان می رسیدند گسیل می کردند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 139).
هر کو به تو رسید رسیدش همه مراد
کشت رسیده رانم باران چه حاجت است .

حسن دهلوی (از آنندراج ).

اتّباع ، اِتباع ؛ رسیدن به کسی . الحاق ؛ رسیدن . تلاحق ؛ رسیدن یکی بدیگری . تلاقی ؛ رسیدن . لحاق ، لحق ؛ رسیدن به کسی . لقاء؛ رسیدن . ملاقات ؛ رسیدن کسی یا چیزی را. (منتهی الارب ).
- اندر کسی رسیدن ؛ او را به دو گرفتن . (یادداشت مؤلف ) :
یلان سینه اندر دبیر بزرگ
رسید و برآشفت برسان گرگ .

فردوسی .

- رسیدن دست کسی به کسی ؛ دسترسی پیدا کردن بدو. موفق به زیارت یا مصاحبت او شدن . (یادداشت مؤلف ) : ایزدتعالی بر سبیل عادت و عرف فرمود چنانکه تقریر کننده گوید که پنداری که دست من بتو نرسد. (قصص الانبیاء ص 134).
|| وصول چیزی به کسی . (یادداشت مؤلف ). حصول چیزی بدو. وصول . بدست آمدن : چو آن نامه نزدیک خاقان رسید
بدانگونه گفتار خسرو شنید.

فردوسی .

ز کاری که کردی بدی یا بهی
رسیدی به شاه جهان آگهی .

فردوسی .

از او رسیده به تو نقد صدهزار درم
ز بنده بودن او چون کشیده باید یال .

عنصری .

و دوش نامه رسیدم یکی ز خواجه نصیر
میان نامه همه ترف و غوره و غنجال .

ابوالعباس .

گفتم : خبری نرسیده است از بُست ولیکن چنان باید که تا روزی ده دررسد. (تاریخ بیهقی ). گفتند ای پیغمبر خدا بهای آن حایط به من رسید. (قصص الانبیاء ص 174).
این آرزوی دل است زآن می ترسم
زآن پیش که این رسدبه من من برسم .

مجیر بیلقانی .

رسید ناله ٔ سعدی به هرکه در آفاق
وگر عبیربسوزد به انجمن چه رسد.

سعدی .

هر دم از شاخ زبانم میوه ٔ تر می رسد
بوستانها رسته زآن تخمم که در دل کاشتی .

سعدی .

رسید مژده که ایام غم نخواهد ماند
چنان نماند چنین نیز هم نخواهد ماند.

حافظ.

موقوف التفاتیم تا کی رسد اشارت
از دوست یک اشارت از ما بسر دویدن .

همام تبریزی .

رسید مژده که آمد بهار و سبزه دمید
وظیفه گر برسد مصرفش گل است و نبید.

حافظ.

رسید نامه ٔ نامی در او نظر کردم
ز اشک خویش ورا همچو دیده تر کردم .

؟

نامه رسید و مژده رسید و خبر رسید
در حیرتم که جان به کدامین فداکنم .

؟

|| اصابه . (تاج المصادر بیهقی ) (ترجمان القرآن ): اصابه ، اصابت ؛ تیربه هدف رسیدن ، یا دعا به اجابت رسیدن . (یادداشت مؤلف ). مُصابة. (تاج المصادر بیهقی ) : تیری رسیده بود خوارزمشاه را و کارگر افتاده بر جایی که ازسنگهای قلعتی که در هندوستان است سنگی بر پای چپ اوآمده بود. (تاریخ بیهقی ). خوارزمشاه را تیری رسید وناتوان شد و دیگر شب را فرمان یافت . (تاریخ بیهقی ).اما تیر رسید بر جایگاهی که وقتی همانجای سنگی رسیده بود. (تاریخ بیهقی ). اصابة؛ رسیدن چیزی را. (منتهی الارب ).
- چشم رسیدن ؛ چشم خوردن . (یادداشت مؤلف ) :
ترسم چشمت رسد که سخت حقیری
چونکه نبندند خزمکت ۞ به گلو بر.

منجیک .

بجز آن نرگس مستانه که چشمش نرسد
زیر این طارم فیروزه کسی خوش ننشست .

حافظ.

|| میراث شدن . منتقل شدن : املاک فلان به برادرزادگانش رسید. سهم کسی شدن . قسمت کسی گشتن . عاید شدن . حصه شدن . بهره گشتن . (یادداشت مؤلف ) :
به دشمن رسد آنچه باشد به گنج
بده تا روانت نباشد به رنج .

فردوسی .

چو شد وطورگ از جهان ناپدید
به پیوندشاهی به اثرط رسید.

اسدی .

همی گفت بی تو مبادا جهان
ز تاج بزرگی و تخت مهان ...
ز جمشید تا بر فریدون رسید
سپهر و زمین چون تو شاهی ندید.

فردوسی .

چون تخت به خداوند سلطان اعظم ابراهیم رسید از بوحنیفه پرسید... (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 387). معلوم ِ ایشان کرد که ملک او را می رسد که هرمز به غصب دارد. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 83).
تا خرکره بودی آن میره
بودی و من از غم تو می میر
در پیر خری به من رسیدی
وآنگه گویی که من خر میر.

سوزنی .

سنگباران ابر لعنت باد
بر زن نیک تا به بد چه رسد.

خاقانی .

بیا که گر به گریبان جان رسد دستم
ز شوق پاره کنم تا به پیرهن چه رسد
که دید رنگ بهاری به رنگ رخسارت
که آب گل ببرد تا به نسترن چه رسد.

سعدی .

اگر شراب خوری جرعه ای فشان بر خاک
از آن گناه که نفعی رسد به غیر چه باک .

حافظ.

|| عارض شدن . روی دادن . پیش آمدن . حادث شدن . وارد شدن . نازل شدن ، و بیشتر به «بر» و گاهی به «را» و «به » متعدی شود. (یادداشت مؤلف ). واقع شدن . (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین ). وقوع . (فرهنگ فارسی معین ). وقوع یافتن . تحقق یافتن :
گاو مسکین ز کید دمنه چه دید
وز بد زاغ بوم را چه رسید.

رودکی .

به پرموده و ساوه شاه آن رسید
که کس در جهان آن شگفتی ندید.

فردوسی .

از او نیز هم بر سرم بد رسد
چپ وراست بد بینم و پیش بد.

فردوسی .

ز گفتار بدگوی وز بخت بد
سزد زین نشان هرچه بر ما رسد.

فردوسی .

نباید کزین کین به تو بد رسد
که کار بد از مردم بد رسد.

فردوسی .

بلی آنچه خواهد رسیدن به مردم
بر آن دل دهد هر زمانی گوایی .

فرخی .

گوید که شما دخترکان را چه رسیده ست
رخسار شما پردگیان را که بدیده ست .

منوچهری .

نذر دارم ... که نیز هیچ شغلی نکنم که به من رنج بسیار رسیده است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 146). گفت مرادی دیگر است اگر آن حاصل شود هرچه به من رسیده است بر دلم خوش شود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 200). قلعه ای دیدم سخت بلند... چنانکه بسیار رنج رسیدی تا کسی بر توانستی شد. (تاریخ بیهقی ). امیر سجده کرد... و گفت تا امروز هرچه به من رسیده بود تمام مرا خوش گشت .(تاریخ بیهقی ).
دعای بخت و جفای سپهر هم برسد
تراسعادت بادا مرا شکیبایی .

محمدبن مؤید بغدادی .

بدها که به من همی رسد از من
بر گردش چرخ و بر زمان بندم .

مسعودسعد.

قلم ملوک چنان باید که به وقت نبشتن بدیشان رنج نرسد و انگشتشان نباید افشرد. (نوروزنامه ).
زخم بر دل رسید خاقانی
تا خود آسیب بر خرد چه رسد
از یکی زن رسد هزار بلا
پس ببین تا ز ده به صد چه رسد.

خاقانی .

به پادشاه آن رسد که بدان زاهد نادان و عابد ابله رسید. (سندبادنامه ص 227).
زین ستم انگشت به دندان گزید
گفت ستم بین که به مرغان رسید.

نظامی .

آنچه برما می رسد آن هم ز ماست .

مولوی .

جوانمردی را در جنگ تاتار جراحتی هول رسید. (گلستان ). باری ملاقاتش کردم و گفتم عقل نفیسَت را چه رسید تا نفس خسیس غالب آمد؟ (گلستان ).
ازین تعلق بیهوده تا به من چه رسد
وز آنکه خون دلم ریخت تا به تن چه رسد
همه خطای منست این که می رود بر من
ز دست خویشتنم تا به خویشتن چه رسد.

سعدی .

دلا ز رنج حسودان مرنج و واثق باش
که بد بخاطر امّیدوار ما نرسد
چنان بزی که اگر خاک ره شوی کس را
غبار خاطری از رهگذار ما نرسد.

حافظ.

صبا بگو که چه ها بر سرم درین غم عشق
ز آتش دل سوزان و دود آه رسید
ز شوق روی تو شاها بدین اسیر فراق
همان رسید کز آتش به برگ کاه رسید.

حافظ.

می شنیدم سحری طفل یتیمی می گفت
هر بلایی که به ما می رسد از این وزراست .

ملک الشعراء بهار.

انفجار؛ رسیدن بلاها از هر سوی . (منتهی الارب ).
- امثال :
رسیده بود بلایی ولی به خیر گذشت ۞ .
(از امثال و حکم دهخداج 2 ص 868).
|| دچار شدن . گرفتار آمدن .(یادداشت مؤلف ) :
به پستی رسید این از آن آن ازین
چنان تنگ شد بر دلیران زمین .

فردوسی .

- امثال :
فغان کز هرچه ترسیدم رسیدم .

(یادداشت مؤلف ).

|| یافتن . (ناظم الاطباء) (حاشیه ٔ برهان چ معین ). نیل . نایل آمدن .موفق گردیدن . توفیق یافتن . نایل شدن ، چنانکه به آرزو و یا حقی . (یادداشت مؤلف ). دست یافتن :
پس آزادزاده به مردی رسد
چنان چون زر از کان به زردی رسد.

فردوسی .

تو از بدتنان بودی و بدنشان
نه از تخم ساسان رسیدی به نان .

فردوسی .

به درمان او کی رسیدن توان
سخن بشنو ای شهریار جوان .

فردوسی .

به کام خویش زیاد و به آرزو برساد
بشکر باد ز عمر دراز و بخت جوان .

فرخی .

به شکر او نتوانم رسید پس چه کنم
ز من دعا و مکافات زایزد دادار.

فرخی .

در این روزگار که امیر مسعود بر تخت ملک رسید پس از پدر این زن را سخت نیکو داشتی . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 429). به همه ٔ پادشاهان و گردنکشان اطراف رسیده و ترسانند و خواهند که به انتقامی بتوانند رسید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 131).ایشان میان بسته اند تا... خللی نیفتد... به تاریخ راندن ... چون توانند رسید. (تاریخ بیهقی ).
گر می نوشد گدا به میری برسد
ور روبهکی خورد به شیری برسد.
ور پیر خورد جوانی از سر گیرد
ور زآنکه جوان خورد به پیری برسد.

خیام .

هرگز من و سعدی به امامی نرسیم .

مجد همگر.

من به سلطنت رسیدم وتو همچنان در مسکنت بماندی . (گلستان ).
از آن عذاب الیم برهیدم و بدين جنت نعیم برسیدم . (گلستان ).
مکن ز غصه شکایت که در طریق طلب
به راحتی نرسید آنکه زحمتی نکشید.

حافظ.

مرو به خواب که حافظ به بارگاه قبول
ز ورد نیمشب و درس صبحگاه رسید
عزیز مصر به رغم برادران غیور
ز قعر چاه برآمد به اوج ماه رسید.

حافظ.

تا به جایی رسد که می نرسد
پای اوهام و دیده ٔ افکار.

هاتف اصفهانی .

کَسْب ، کِسْب ؛ رسیدن به روزی . (منتهی الارب ).
- رسیدن به حق خود ؛ نائل آمدن . (یادداشت مؤلف ).
- به کام (آرزو، مراد، مقصود) رسیدن ؛ نایل آمدن بدان . موفق شدن به آن . دست یافتن بدان . بدست آوردن آن :
یکی نامدار است مهران بنام
ز گیتی بدانش رسیده به کام .

فردوسی .

به کام خویش رسم گر به من رسانی زود
به رسم هر سال آن حرف آخرین جمل .

مسعودسعد.

سپهر دور خوش اکنون کند که ماه آمد
جهان به کام دل اکنون رسد که شاه رسید.

حافظ.

همه هست آرزویم که ببینم از تو رویی
چه زیان ترا که من هم برسم به آرزویی ؟

فصیح الزمان شیرازی .

|| وصلت . (از شعوری ج 2 ورق 12). آمیزش . وصل . (یادداشت مؤلف ) : گفت مرا چگونه پسر بود که هیچ آدمی به من نرسیده و من دخترم از کجا باشد این فرزند. (قصص الانبیاء ص 204). گفت راست گویی هیچ آدمی بتو نرسیده است . (قصص الانبیاء ص 209). || حدبلوغ یافتن . (فرهنگ فارسی معین ). بلوغ . (تاج المصادر بیهقی ) (ترجمان القرآن ). به حد بلوغ رسیدن . (آنندراج ). بالغ شدن . (یادداشت مؤلف ) : همگان بااو متفق شدند که او [بهرام چوبین ] پادشاه باشد تا آنگاه که پرویزبن هرمز رسد. (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 99). || کامل شدن . (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین ) (حاشیه ٔ برهان چ معین ). کمال یافتن . (فرهنگ فارسی معین ). به کمال رسیدن . (غیاث اللغات از سراج اللغة) : من که بوالفضلم می گویم چون علی مرد کم رسد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 50). بفرمود [ خدای تعالی نوح را ] تا درخت ساج بکشت و بعد چهل سال که برسید سفینه بساخت . (مجمل التواریخ و القصص ).
- رسیدن مشق چیزی ؛به کمال رسیدن به چیز. (آنندراج ) :
چون گل رعنا شود چسبانده دست سوده ام
می رسد گر این چنین مشق پشیمانی مرا.

تأثیر (از آنندراج ).

|| نضج یافتن و پخته شدن طعام و میوه و جز آن . (ناظم الاطباء). پخته شدن طعام و میوه . (حاشیه ٔ برهان چ معین ). پختن میوه . نضج . (فرهنگ فارسی معین ). پختن یعنی درخور خوردن شدن میوه پس از آنکه خام و نامأکول بود. (یادداشت مؤلف ).مجازاً، به کمال خود آمدن چیزی ، مثل : رسیدن میوه ، وبالاتر رفتن و اثر خوب دادن چیزی ، مثل : رسیدن دماغ وتریاک (کیف آوردن )، اما رسیدن میوه در تکلم هم هست و رسیدن دماغ و تریاک در تکلم عصر صفوی بوده و اکنون متروک است . (فرهنگ نظام ). پخته شدن میوه و نضج یافتن . (غیاث اللغات ). پختن میوه یعنی از حال کالی و نارسی بیرون آمدن . (یادداشت مؤلف ). در فواکه و اثمار، به حد پختگی رسیدن . (آنندراج ) : از تخم و چیزهای دیگر بکشتند پیش از دیگران خربزه ٔ ایشان رسید.(قصص الانبیاء ص 87). از حبوب که پیوسته غذا را شاید وی [ جو ] زودتر رسد. (نوروزنامه ). تا سال دیگر که جو رسد. (نوروزنامه ).
در باغ ایادیش بر اشجار مروت
پخته ست و رسیده رطب خار شکسته .

سوزنی .

تخم کرم کشت سلامت بود
چون برسد برگ قیامت بود.

نظامی .

آب می خور زعفرانا تا رسی
زعفرانا اندر آن حلوا رسی .

مولوی .

بسیار توقف نکند میوه ٔ پربار
چون عام بدانند که شیرین و رسیده ست .

سعدی .

- امثال :
هر دم ازین باغ بری می رسد
تازه تر از تازه تری می رسد.

نظامی .

اطعام ؛ رسیدن بار درخت . (منتهی الارب ). ایناع ؛ بجای رسیدن میوه . (تاج المصادر بیهقی ).
- رسیدن آب چشم آب آورده ؛ وقت قدح و میل زدن آن آمدن . (یادداشت مؤلف ).
- رسیدن خمیر ؛ (شراب ، باده )؛ ورآمدن آن . مخمر شدن . پختن آن . تخمیر. (یادداشت مؤلف ) : بگیرند تخم شلغم و... همه را بکوبند و در صره ای بندند و چون شراب رسیده شود صره از وی بردارند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
تا رسیدن باده را با غم مدارا لازمست
ورنه بیزار از تن خاکیست افلاطون ما.

صائب تبریزی (از آنندراج ).

- رسیدن دمل ؛ گاه کفانیدن یا نشتر زدن آمدن . (یادداشت مؤلف ).
- رسیده شدن ؛ رسیدن . کامل شدن . بالغ شدن . نضج . پختن :
دریغ فر جوانی و عز وای دریغ
عزیز بودم ازین پیش همچنان سپریغ
به ناز باز همی پرورد ورا دهقان
چو شد رسیده نبودش ز تیغ تیز گریغ ۞ .

شهید بلخی .

|| در مکیفات به کمال مستی رسیدن ، و با لفظ دماغ به معنی سرخوش شدن . (آنندراج ) (از فرهنگ نظام ) :
افیون چو رسید غارت هوش کند
گوش را چشم و چشم را گوش کند (؟).

باقر کاشی (از آنندراج ).

|| (اصطلاح عوام ) فرصت کردن : نرسیدم که کارت را انجام دهم . (فرهنگ فارسی معین ). || منتهی شدن . منجر گشتن . (یادداشت مؤلف ). انجامیدن . ختم شدن :
مرا که عمر به هفتادوشش رسید رمید
دلم ز شلّه ٔ صابوته و ز هرّه ٔ ناز.

کسایی .

۞
بدان رسید که بر ما به زنده بودن ما
خدای وار همی منتی نهد هر خس .

عسجدی .

اکنون کار به شمشیر رسید فردا جنگ صعب خواهد بود. (تاریخ بیهقی ).
نصیحت بشنو ار تلخ آید از یار
که در آخر به شیرینی رسد کار.

ناصرخسرو.

فردا لشکر و فیلان به صحرا بیرون بریم و جنگ کنیم تا کار کجا رسد. (اسکندرنامه نسخه ٔ سعید نفیسی ). و کار بدان رسید که همه ساله او را به جنگ ایشان مشغول بایست بود. (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 42). او جوابی نالایق داد و آن مقالت به مجادلت کشید و بدان رسید که طغان دست به شمشیر کرد و دست ناصرالدین را مجروح گردانید. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 18).
کارم بدان رسید که همراز خود کنم
هر شام برق لامع و هر بامداد باد.

حافظ.

تا بدان رسید که او را سرنگون در دیوان درآویختند. (ترجمه ٔ تاریخ قم ص 161). ادراک ؛ رسیدن وقت چیزی و منتهی شدن . (منتهی الارب ).
- آفتاب کسی به زردی رسیدن ؛ کنایه است از هنگام بدبختی و فلاکت و مرگ او رسیدن : فلانی آفتابش به زردی رسیده است . (یادداشت مؤلف ).
- به ثمر رسیدن ؛ نتیجه دادن . منتج به نتیجه شدن . نتیجه بخش گردیدن . (یادداشت مؤلف ).
- به جایی رسیدن ؛ ثمربخش بودن . نتیجه دادن . (یادداشت مؤلف ) :
گوش اگر گوش تو و ناله اگر ناله ٔ من
آنچه البته به جایی نرسد فریاد است .

یغمای جندقی .

- به چاپ رسیدن ؛ چاپ شدن . طبع گردیدن . (یادداشت مؤلف ).
- به قطع رسیدن ؛ قطعی شدن . قطعیت یافتن . (یادداشت مؤلف ). مسلم گشتن . قابل اجرا گردیدن . حل و فصل شدن : اگر اسم وزارت هنوز نبود اما جملگی امور ملک به رأی او به قطع می رسیدی . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 364).
|| تمام شدن . (ناظم الاطباء) (حاشیه ٔ برهان چ معین ). به آخر شدن . سپری گشتن . به پایان آمدن . به پایان رسیدن . به انجام رسیدن . سر آمدن . (یادداشت مؤلف ) : ابراهیم با ساره و با هاجر بایستادند و قرار کردند و آب نبود ایشان را، ابراهیم یکی چاه بکند آب خوشی برآمدو طعامی که داشتند برسید. گرسنه شدند. ابراهیم ندانست که چه کند جوالی برداشت و بر کتف برنهاد تا زاد برآورد. پس در میان راه خوابش بگرفت آن جوال شیب سر نهاد و... بخفت . (ترجمه ٔ تاریخ طبری بلعمی ).
برسد قافیه ٔ شعر و بپایان نرسد
گر بگویم که چه کرد او به بت کالنجر.

فرخی .

بوسهل را طاقت برسید و گفت خداوند را کرا کند که با چنین سگ قرمطی که بر دارخواهد کرد به فرمان امیرالمؤمنین چنین گفتن . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 181). زید را طاقت برسید از جور بنی امیه و خروج کرد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 192). و هارون تنگدل شده صبرش برسید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 678).آن خاک را آرزوی ما خاست چون آنجا برسیدیم ما در آن خاک خاک شدیم و برسیدیم . (اسرارالتوحید ص 120).
درین نمود که تا ذکر شب کنی برسیم
شبان محنت من می کنند یلدایی .

محمدبن مؤید بغدادی .

چو طاقتم برسد گویم از عنا یا رب
چه حیله سازم و با عاشقی چه چاره کنم .

عبدالواسع جبلی .

بشنو که در عذاب چگونه رسید صبر
بنگر که در خلاب چگونه خر اوفتاد.

انوری .

ملک پناها مرا قافیه ناگه رسید
لاجرم اندر مدیح ختم سخن ناگه است .

مجیر بیلقانی .

دل شکستی مرا طاقت آن محنت برسید. (مرزبان نامه ). روز آدینه بود صبر کرد تا بنماز آدینه بیرون آمد و در اونگریست عاقبت طاقتش برسید از ستور فرودآمد. (تذکرةالاولیاء عطار).
جهد بسیار بکردم که نگویم غم دل
عاقبت جان بدهان آمد و طاقت برسید.

سعدی .

- به طاقت رسیدن ؛ تمام شدن تاب و طاقت . به انتها رسیدن تحمل و توانایی : متغلبان دست درازی از حد ببردند و به طاقت رسیدیم . (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 66). از تنگی علوفه ... به طاقت رسیده بودند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ). || تمام شدن . کنایه از مردن . (یادداشت مؤلف ) :
این آرزوی دل است زآن می ترسم
زآن پیش که این رسد به من من برسم .

مجیر بیلقانی .

- زمان رسیدن کسی را ؛ گاه مرگ او فرارسیدن . هنگام مردن او شدن . (یادداشت مؤلف ) :
چو خواهد کسی را رسیدن زمان
گواهی دهد دل بر آن هر زمان .

فردوسی .

|| مالیدن و سودن . (ناظم الاطباء). || لایق و سزاوار بودن . (آنندراج ). مجازاً، به معنی سزاوار بودن و بجا بودن برای کسی ، مثال : شما را نمی رسد که با من همسری کنید. (فرهنگ نظام ). حق داشتن . سزاوار بودن . سزیدن . لایق و درخور بودن . (یادداشت مؤلف ) :
کنون همی رسدم کش به فر دولت شاه
ز آفتاب کنم تاج وماه نو خلخال .

غضائری رازی .

چنین شکار مر او را رسد که روز شکار
شکاری آرنداو را همه ز صد فرسنگ .

فرخی .

زاهدی و حاکمی به من نرسیده ست
ور برسد کار پیش گیرم ناچار.

فرخی .

کس را نرسد که اندیشه کند این چراست تا بگفتار رسد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 92). پادشاهان بزرگ آن فرمایند که ایشان را خوشترآید و نرسد خدمتکاران ایشان را که اعتراض کنند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 273). ما بندگانیم و نرسد ما را که بر سخن و رای پدر اعتراض کنیم . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 425). آن همه خطا بود و ناصواب که جهان بر سلاطین گردد و هر کسی را که برکشیدند برکشند، نرسد کسی را که گوید چرا چنین است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 134).
چون سزاوار عتابی به تن خویش تو خود
کی رسد از تو به همسایه و فرزند عتاب .

ناصرخسرو.

ترا چون رسد طلب پادشاهی و دعوی ملک کردن که با زنی برنیایی . (اسکندرنامه نسخه ٔ نفیسی ). نرسد ما را که جنگ بوم اختیار کنیم . (کلیله و دمنه ). و اگر اجرتی خواهد بر آن [ بر نوشتن ] او را [ کاتب را ] رسد. (تفسیر ابوالفتوح رازی ).
گویی که ز فضل خویش لافت نرسد
زینگونه سخنهای گزافت نرسد.

سوزنی .

به شکرخنده اگر می ببرد جان رسدش
ور از آن غمزه ٔ جادو برد ایمان رسدش
نوح وقتست که عشق ابدی کشتی اوست
گر جهان زیر و زبر کرد به طوفان رسدش .

مولوی (از آنندراج ).

مراو را رسد کبریا و منی
که ملکش قدیم است و ذاتش غنی .

سعدی .

بکش چنانچه تو دانی که بنده را نرسد
خلاف آنکه خداوندگار فرماید.

سعدی .

من از کجا و نصیحت کنان بیهده گوی
حکیم را نرسد کدخدایی بهلول .

سعدی .

جز صورتت در آینه کس را نمی رسد
با طلعت بدیع تو کردن برابری .

سعدی .

به حسن و خلق و وفا کس به یار ما نرسد
ترادرین سخن انکار کار ما نرسد.

حافظ.

دم از ممالک خوبی چو آفتاب زدن
ترا رسد که غلامان ماهرو داری .

حافظ.

زهی حمیده خصالی که گاه فکر صواب
ترا رسد که کنی دعوی جهانبانی .

حافظ.

آخر رسدم که بازپرسم
کآن دلبر من چه نام دارد.

غنی کشمیری (از آنندراج ).

نرسد جوان را به پیر اندرز گفتن . نرسد زیردستان را به سران خرده گرفتن . (یادداشت مؤلف ).
|| برابر آمدن .مساوی بودن . برابری کردن . مقابلی کردن . (یادداشت مؤلف ) : فضیلت نوشتن فضیلتی سخت بزرگست که هیچ فضیلتی بدان نرسد زیرا که وی است که مردم را از مردمی به درجه ٔ فرشتگی برساند. (نوروزنامه ). از روی نیکو شادی آید، چنانکه هیچ شادی به آن نرسد. (نوروزنامه ).
سروبالای منا گر به چمن برگذری
سرو بالای ترا سرو به بالا نرسد.

سعدی .

ز هر نبات که حسنی و منظری دارد
به سرو قامت آن نازنین بدن چه رسد.

سعدی .

به حسن و خلق و وفا کس به یار ما نرسد
ترادرین سخن انکار کار ما نرسد
اگرچه حسن فروشان به جلوه آمده اند
کسی به حسن و ملاحت به یار ما نرسد
به حق صحبت دیرین که هیچ محرم راز
به یار یک جهت حقگزار ما نرسد
هزار نقش برآید ز کلک صنع ولی
به دلپذیری نقش نگار ما نرسد.

حافظ.

هزار سلطنت دلبری بدان نرسد
که در دلی به هنر خویش را بگنجانی .

حافظ.

تو اگر به هر نگاهی ببری هزارها دل
نرسد بدان نگارا که دلی نگاه داری .

محمدحسین شهریار.