گرسنه

گرسنه . [ گ ُ رِ / رُ ن َ / ن ِ / گ ُ س َ / س ِ ن َ /ن ِ ] (ص ) به ضم اول و کسر دوم و چهارم (در لهجه ٔ مرکزی ) و نیز به ضم اول و دوم و فتح چهارم و در شعر بضرورت به ضم اول و سکون دوم و فتح سوم و چهارم . پهلوی ، گورسک و گورسکیه ۞ ، تهرانی ، گشنه ۞ ، گیلی ، ویشته ۞ . مخفف آن «گرس »، «گسنه » ۞ کسی که محتاج بخوردن غذاست . آن که احساس احتیاج بخوردن کند. (حاشیه ٔ برهان چ معین ). ترجمه ٔ جائع و در این ترکیب برای نسبت نباشد مثل تش و تشنه و گرسنه و بفتح دوم نوعی از تصرف است و مخفف آن گسنه است . (آنندراج ). کسی که او را اشتهای طعام باشد. مقابل سیر. (غیاث اللغات ). ناهار. (صحاح الفرس ): سَغبان ؛ مرد گرسنه . (دهار). عَلهان ؛ مرد گرسنه .طَلَنفَح . عَجوز. وَبِد. (منتهی الارب ) :
اشتر گرسنه کسیمه (کتیره ؟) خورد
کی شکوهد ز خار چیره خورد.

رودکی .

گرسنه روباه شد تا آن تبیر
چشم زی او بود مانده ۞ خیرخیر.

رودکی .

چو بنهاد آن تل سوسن به پیش من چنان بودم
که پیش گرسنه بنهی ثرید چرب بهتانه .

ابوشکور.

جهودیست درویش و شب گرسنه
بخسپد همی بر زمین برهنه .

فردوسی .

بدین تخت شاهی نهاده ست روی
شکم گرسنه مرد دیهیم جوی .

فردوسی .

بیامد یکی دیو و گفتا منم
که با گرسنه شیر دندان زنم .

فردوسی .

نه شغب کردند آن بچگکان و نه نفیر
بچه ٔ گرسنه دیدی که ندارد شغبی .

منوچهری .

بمرند این همه از گرسنه بر خیر همی
بیم آن است که دیوانه شوم ای عجبی .

منوچهری .

روی نیارم سوی جهان که نیارم
کاین بسوی من بتر ز گرسنه مار است .

ناصرخسرو.

هرزمان بدتر شود حال رمه
چون بود از گرسنه گرگان رعات .

ناصرخسرو.

گرسنه مردمان و کسری سیر
سگ بود این چنین امیر نه سیر.

سنایی .

هر که همت او برای طعمه است در زمره ٔ بهایم معدود گردد و چون سگی گرسنه که به استخوانی شاد شود و به نان پاره ای خشنود. (کلیله ودمنه ).
گرگ گرسنه چو یافت گوشت نپرسد ۞
کاین شتر صالح است یا خر دجال .

سعدی .

آنکه در راحت و تنعم زیست
او چه داند که حال گرسنه چیست .

سعدی (گلستان ).

گرسنه چون سیر شود رگ فضول در وی بجنبد. (تاریخ سلاجقه ٔ کرمان ).
- امثال :
آدم گرسنه ایمان ندارد .
آدم گرسنه سنگ را هم میخورد .
آدم گرسنه نان خواب می بیند .
قدر نان را گرسنه میداند . (جامع التمثیل ).
رجوع به امثال و حکم دهخدا شود.