سالک

سالک/لیشمانیاز ( در افغانستان سالدانه یا دانه سال). بیماری پوستی مشترک بین انسان و حیوان از جمله جوندگان است که از طریق نیش پشه آلوده به انگل بنام پشه خاکی به هنگام تغذیه خون بیمار به انسان سالم منتقل می شود.
علائم سالک :
زخم های متعدد یا بعلت گزش یا در بیشتر موارد بعلت خاراندن زخم و انتقال انگل به قسمت های سالم پوست بروز می کند. زخم های سالک به شکل های متفاوت ، از جمله شکل خشک (نوع شهری ) و شکل مرطوب ( نوع روستایی ) بروز می کند.
در تمام شکلهای زخم ، پس از ورود انگل به درون پوست از طریق نیش پشه خاکی ، ا بتدا برآمدگی کوچک و قرمز رنگی ظاهر می شود. در نوع خشک ، زخم مرطوب ایجاد نمی شود . اما در شکل مرطوب ، وسط ضایعه زخم شده و حاشیه پیشرفت می کند.زخم به شکل دهانه کوه آتشفشان است .
زخم های مرطوب بین شش تا نه ماه و زخم های خشک حدود یک سال دوام دارند به این معنی که زخم سالک کمتر از یکسال دوام یافته، پس از آن بهبود می یابد و جای آن به صورت جوش گاه فرو رفته و پایدار برای تمام عمر باقی می ماند که ممکن است اگر زخم در صورت فرد باشد به زیبایی فرد لطمه وارد کند.
اهمیت بیماری :تعداد افراد آلوده در دنیا دوازده میلیون نفر تخمین زده می شود. و ۳۵۰ میلیون نفر در مناطقی زندگی می کنند که احتمال ابتلاء به بیماری وجود دارد. ۳ میلیون نفر از اشکال مختلف بیماری رنج می برند. تعداد موارد جدید در هر سال ۵/۱ میلیون نفر می باشد ایران جز کشورهایی است که سالک در آن بومی است و در اکثر مناطق کشور بیماری سالک یافت می شود.کانون های سالک در ایران عبارتند از :
1-در نوع سالک جلدی شهری عمدتاً عبارتند از تهران ، مشهد ، شیراز ، نیشابور و کرمان
2 – در نوع سالک روستایی عبارتند از : نقاطی از استان اصفهان جنوب استان فارس ، خراسان ، مازندران ، خوزستان ، ایلام ، بوشهر و هرمزگان
بیماری در کشور اکثراً از نوع روستایی بوده و بالاترین میزان شیوع بیماری در اواسط پائیز تا اواسط زمستان می باشد .
عامل سالک :
عامل سالک یک انگل بنام لیشمانیا است که درون سلول های بیگانه خوار پوست تکثیر می یابد. این انگل در پوست انسان ، سگ و جوندگان آلوده وجود دارد پس از خون خواری پشه خاکی از زخم های سالک این انگل در بدن پشه خاکی تکثیر یافته و پس از خون خواری مجدد پشه خاکی ، به پوست فرد سالم راه می یابد و آنها را مبتلا می کند.
ناقل سالک :
ناقل سالک پشه خاکی است. پشه خاکی در اندازه دو تا سه میلی متری ، موقع نشستن ، بال های خود را به شکل عدد 7 نگه می دارد و بصورت جهشی پرواز می کند. پشه خاکی ها از سطح پوست خون خواری می کنند. در زمان خون خواری از زخم سالک انگل را می خورند و پس از یک هفته از طریق نیش ، و خون خواری ، آن را به فرد سالم انتقال می دهند.
مخزن سالک :
درشکل مرطوب ( نوع روستایی ) برخی جوندگان وحشی مانند موش های صحرایی و در شکل خشک (نوع شهری ) انسان ، سگ و گاهی شغال و روباه نقش مخزن را ایفا می کنند.
محل زندگی پشه خاکی :
پشه خاکی فقط هنگام غروب و ساعت های اولیه شب ، خون خواری و تغذیه می کند. این حشره در طول روز در پناهگاههای گرم ، تاریک و مرطوب ، نظیر شکافهای عمیق دیوارها ، اماکن متروکه و مخروبه ، اسطبل ها ، اطراف توده های زباله و کودهای حیوانی ، لانه جوندگان ، کنده درختان ، حاشیه جویبارها ، پشت لوازم ثابت منزل ( مانند کمد و قاب عکس ) استراحت و تخم ریزی می کند.
راه های انتقال
بطور کلی سالک بوسیله انواع پشه خاکی های آلوده به سه طریق زیر بوجود می آید:
۱- انسان به انسان
۲- حیوان به حیوان
۳- حیوان به انسان و بالعکس
راههای دیگر انتقال ممکن است تماس جنسی، انتقال خون، مادرزادی از طریق جفت و یا آلودگی مخاط چشم و یا زخمهای باز با مواد آلوده مانند ترشح زخم یا مخاط بینی انسان و یا حیوان مبتلا به لیشمانیوز احشایی باشد. حیوانات گوشتخوار ممکن است با خوردن لاشه حیوان آلوده مبتلا شوند.
پیشگیری و کنترل بیماری سالک : از آنجا که سالک از طریق نیش پشه خاکی منتقل می شود یکی از مهمترین راههای پیشگیری، مبارزه با پشه و جلوگیری از ورود آن به محل زندگی است که در این راستا می توان اقدامات زیر را انجام داد:
• محافظت بدن در برابر نیش زدن پشه خاکی
• پوشاندن قسمت های باز بدن
• نصب توری فلزی با منافذ ریز به در و پنجره ها و خوابیدن در پشه بند
• استفاده از پمادها و مواد دور کننده حشرات به هنگام کار و خواب
• محافظت از زخم سالک و پوشاندن آن با گاز استریل .
• مبارزه با جوندگان و سگ های ولگرد.
یکی دیگر از راههای پیشگیری از این بیماری رعایت بهداشت محیط و بهسازی محیط است در این راستا می توان اقدامات زیر را انجام داد .
1. رعایت بهداشت محیط
• گرد آوری و دفع بهداشتی و مستمر زباله با استفاده از سطل دردار
• گرد آوری فضولات حیوانی و جلوگیری از انباشته شدن آنها در محیط منزل یا نزدیک محل زندگی در روستا
2. بهسازی محیط :
• ترمیم شکاف ها و حفره های موجود در دیوارها و سایر قسمت های مناطق مسکونی انسان و دام
• تخریب و تسطیح اماکن مخروبه .
3 . دوری از محل زندگی پشه خاکی و مناطق آلوده به سالک ، به ویژه هنگام غروب و اوایل شب .

همچنین

سالَک یا لیشمانیوز پوستی (نام‌های رایج در افغانستان: سال‌دانه یا دانه‌سال) شایع‌ترین نوع بیماری پوستی لیشمانیاز است که بر اثر گزش جنس ماده نوعی پشه خاکی به انسان منتقل می‌شود. عامل این بیماری انگلی به نام لیشمانیا است.[۱]

سالک در کشورهای گرمسیری از جمله چین، سوریه، عربستان، عراق، ایران، فلسطین، قفقاز و جنوب‌شرقی روسیه، پاکستان، افغانستان و هند شایع است.[۲] سالانه ۱۹ هزار مورد ابتلا به سالک در ایران ثبت می‌شود که سه هزار مورد آن مربوط به استان فارس است.[۳]

انواع[ویرایش]

سالک یک بیماری پوستی طولانی‌مدت که گاهی همراه بادرد(خودضخم) است که به دو شکل زیر وجود دارد:

نوع شهری یا سالک خشک

حدود ۲ تا ۸ ماه پس از گزش، ورم سرخ رنگ و بدون درد در محل گزش پیدا شده و کم کم بزرگ و زخمی می‌شود. اندازه زخم چند میلی‌متر تا چند سانتی‌متر می‌باشد که معمولاً در مناطق باز بدن مانند صورت، دست و پا دیده می‌شود. ضایعه به آهستگی و طی مدت ۶ ماه تا یک سال بهبود می‌یابد که درصورت عدم درمان مناسب، در محل زخم یک جوشگاه فرورفته و دائمی باقی می‌ماند که به زیبایی لطمه می‌زند. مخزن بیماری در نوع شهری انسان است و سگ نیز به طور اتفاقی مبتلا و می‌تواند به عنوان مخزن عمل نماید.

نوع روستایی یا سالک مرطوب

چند هفته پس از گزش پشه (بسته به تعداد محل گزش) زخم‌های متعددی در نقاط باز بدن که مورد گزش قرار گرفته‌اند پیدا می‌شود. ضایعات معمولاً ترشح دار و مرطوب هستند و معمولاً پس از ۶-۴ ماه بهبود می‌یابند و از خود جوشگاه آثار پوستی پایدار و نامناسبی به جا می‌گذارند. مخزن اصلی بیماری سالک روستایی برخی انواع جوندگان هستند که مهمترین آنان در ایران جربیل بزرگ (رومبومیس اوپیموس) است. جوندگان دیگری نیز بعنوان مخزن لیشمانیوز جلدی نوع روستایی در ایران مورد بررسی و تائید قرار گرفته‌اند که از آن جمله جرد لیبیایی (مریونس لیبیکوس) در شهرستان نطنز استان اصفهان، جرد صحرایی هندی (مریونس هوریانه) در سیستان و بلوچستان و جربیل هندی (تاترا ایندیکا) در خوزستان را می‌توان نام برد.[۴]

انگل لیشمانیوز در فرم آماسیتگوت در بدن میزبان مهره دار مثل انسان و حیوان قرار دارد و اغلب در داخل ماکروفاژها یعنی سلولهای بیگانه خوار زندگی می‌کند. پشه خاکی جنس ماده خونخوار است و با مکیدن خون این انگل را می‌بلعد و سپس با نیش زدن پشه خاکی ماده آلوده این انگل به انسان یا حیوان سالم منتقل شده و باعث بروز زخم سالک می‌گردد.

روش‌های پیشگیری[ویرایش]

هنگام خوابیدن در فضای آزاد از پشه بند استفاده شود. روی درها و پنجره‌های ورودی تورهای بسیار ریز نصب شود. از نگهداری دام و طیور در منازل خودداری شود. از انباشتن و ریختن خاکروبه و نخالهٔ ساختمانی زباله و کودهای حیوانی در مناطق مسکونی اجتناب شود. بهسازی محیط و ترمیم محل استراحت و رشد و تکثیر پشه (شکاف دیوارها) بطور دقیق و صحیح صورت پذیرد. از رها شدن فاضلاب‌ها در معابر خودداری گردد. جمع آوری و درمان سگ‌های ولگرد و مبارزه با جوندگان به روش صحیح. برای درمان آن فریز کردن ویاتزریق آمپول گلوکانتین توصیه میشود.

منابع[ویرایش]

پرش به بالا ↑ اپیدمیولوژی بیماری‌های شایع در ایران
پرش به بالا ↑ بیماری سالک (لیشمانیوز جلدی) وب‌گاه پزشکان بدون مرز، بازدید: ۱۳ بهمن ۱۳۸۷
پرش به بالا ↑ سالانه ۱۹ هزار مورد ابتلا به سالک در کشور ثبت می‌شود
پرش به بالا ↑ لیشمانیوز _ انواع، علائم، عوارض، پیشگیری، درمان وب‌گاه پزشکان بدون مرز، بازدید: اردیبهشت ۱۳۸۸
[نهفتن] ن ب و
بیماری‌های عفونی - بیماری انگلی: عفونت‌های تک‌یاخته‌ای
اپی‌کامپلکسا
(تارَکیان)
گوکان (کریپتوسپوریدیوز، ایزوسپوریاز، سیکلوسپوریاز، توکسوپلاسموز) Balantidium coli wet mount.jpg
مالاریا (تب پیشاب سیاه)

تب کنه
سارکوماستیگوفورا
(ریشه‌پا-تاژک‌داران)
اکسکاواتا/
تاژک‌داران
تریپانوزومیاز (بیماری خواب، بیماری شاگاس)

لیشمانیاز (سالک، لیشمانیاز احشایی) - تریکومونیاز

ژیاردیا لامبلیا (تب کوهنوردان)
ریشه‌پایان
انتاموبا هیستولیتیکا (اسهال خونی آمیبی) - دیانتاموبا فراژیلیس (دیانتاموبیاز) - آمیب مغزخوار (مننگوآنسفالیت آمیبی اولیه)
بقیه
بلاستوسیست هومینیس (بلاستوسیستوز)

بالانتیدیوم کولای (بالانتیدیاز)

گشن‌قارچ‌ها، ریزهاگیان (میکروسپوریدیوز)

کپک‌های لجنی میانه، رینوسپوریدیوم سبری (عفونت قارچی بینی)
برابرهای انگلیسی


نماد خرد این یک نوشتار خُرد پزشکی است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
رده‌ها: بیماری‌های انگلیبیماری‌های پوستیبیماری‌های عفونی